O, dat heerlijke, lome, stressloze gevoel na een zonnige middag aan het strand, een warm bad of een vrijpartij. Oorzaak: de aanmaak van een wonderbaarlijk stofje in de hersenen: oxytocine. Ook wel het knuffelhormoon genoemd.
Behalve knuffelhormoon heeft oxytocine ook bijnamen aan ‘vloeibaar vertrouwen’ of ‘vergeet-me-nietje’. Maar aanvankelijk stond het vooral bekend als zwangerschapshormoon. In 1906 ontdekte een Britse onderzoeker dat dit hormoon bij vrouwen de bevalling en de afgifte van moedermelk kon versnellen. Daar dankt het ook zijn naam aan: oxytocine is Grieks voor ‘snelle geboorte’. Vrouwen die borstvoeding geven, produceren in korte tijd heel veel oxytocine. Dat zorgt er niet alleen voor dat de melk toeschiet zodra ze de baby aanleggen of er zelfs maar aan denken. De meeste moeders voelen zich meer ontspannen dan gewoonlijk: de beroemde roze wolk. Dingen die ooit belangrijk waren, doen er even niet meer toe. Wat telt is vooral de diepe band die ze met hun kind voelen en met mensen om hen heen.
Dat houdt direct verband met hoge oxytocine-pieken in hun bloed. Hoe meer pieken, hoe sterker het vermogen tot interactie, blijkt uit onderzoek. Er zijn aanwijzingen dat de oxytocine-lawine bij jonge moeders een blijvend effect op de hersenen heeft. Daardoor zouden moeders hun hele leven meer waarde aan rust en nauwe banden met mensen in hun directe omgeving hechten.
Inmiddels is duidelijk dat oxytocine geen typisch moederhormoon is: alle vrouwen produceren oxytocine. Sterker nog: ook mannen en andere zoogdieren doen dat. Bij zowel mannen als vrouwen komt het hormoon vrij door seks en door prettige, warme en ritmische aanraking. Maar het kan ook zonder handen. Er zijn aanwijzingen dat ook een gevoel van intimiteit, aangename geuren, warmte, mooie muziek, je ergens thuis voelen of zelfs een vriendelijke glimlach de productie van oxytocine stimuleren. Ook meditatie, hypnose en acupunctuur laten een effect zien dat lijkt op het oxytocine-effect. Dat is nog niet uitgebreid onderzocht, maar de overeenkomsten zijn opvallend.
Minder bang en gestresst
Maar oxytocine doet meer. De rol van het hormoon is veel groter dan vroeger werd gedacht. Zo blijkt het een prachtig sociaal hulpmiddel. Het grift ontluikende moeder- en vaderliefde in het geheugen en smeedt een hechte emotionele band tussen geliefden. Ook in contact met anderen doet het hormoon z’n werk: het verzwakt de natuurlijke neiging om anderen op afstand te houden. Oxytocine maakt ons minder bang en gestrest, waardoor we ons openstellen voor anderen. Daardoor worden we guller, minder wantrouwend en invoelender. En alsof het niet op kan, verbetert oxytocine ook het leervermogen, verlaagt de bloeddruk, vermindert de productie van stresshormonen en zorgt voor een effectievere spijsvertering. Het effect van oxytocine is tot nu toe het meest overtuigend aangetoond bij dieren, die oxytocine-injecties kregen toegediend. Maar de meeste effecten zijn ook bij mensen gevonden doordat onderzoekers observeerden wat er gebeurt als oxytocine van nature vrijkomt.
Een helende nectar
“Oxytocine is een helende nectar”, schrijft de Zweedse hoogleraar fysiologie Kerstin Uvnäs-Moberg in haar boek ‘De oxytocine-factor’. Moberg doet al twintig jaar onderzoek naar oxytocine en dat heeft een persoonlijke reden: tijdens haar zwangerschappen, het geven van borstvoeding en het contact met haar kinderen, voelde ze een rust die lijnrecht stond tegenover de stress die ze in andere situaties gewend was. Hoe meer ze zich in het stofje verdiepte, hoe meer ze ervan overtuigd raakte dat oxytocine niet zomaar een paar lichaamsfuncties beïnvloedt. Dat ene stofje is een onmisbare schakel in een hele keten van stoffen, een ingenieus patroon van zenuwen, boodschapperstoffen (neurotransmitters) en hormonen die samenwerken. Zo beïnvloedt het knuffelhormoon waarschijnlijk de aanmaak van serotonine, dopamine en noradrenaline. Allemaal stoffen die onze stemming beïnvloeden. Met andere woorden: oxytocine zet een heel systeem van rust en verbondenheid in gang – de natuurlijke en vaak vergeten tegenhanger van ons stress-systeem.
Middel tegen depressiviteit
Kan oxytocine ook als geneesmiddel worden toegepast? Dat is een vraag die wetenschappers al tijden bezighoudt. Het wordt, in de vorm van injecties, gebruikt om tijdens de bevalling weeën op te wekken. Of als neusspray, om de moedermelkproductie op gang te brengen bij vrouwen die met een keizersnee zijn bevallen. Maar denk je eens in wat een stofje waardoor je meer vertrouwen krijgt, waar je rustiger en meer invoelend van wordt, kan betekenen voor mensen met extreme verlegenheid, autisme of depressies?
Tien jaar geleden ontdekte een psychiater al dat kinderen met autisme minder oxytocine in hun bloed hadden dan gemiddeld. Meer recent toonde Eric Hollander, een Amerikaanse autisme-expert, aan dat inname van oxytocine autistische volwassenen helpt om beter emoties bij anderen te herkennen. Hij denkt dat het effect bij autistische kinderen nog sterker kan zijn, omdat oxytocine juist in de vroege kindertijd een rol lijkt te spelen bij de ontwikkeling van de hersenen. Het zou baby’s helpen verbanden te leggen tussen sociaal contact en welbevinden.
Ook de mogelijkheid om oxytocine in te zetten als middel tegen psychoses en depressiviteit wordt onderzocht. Moberg oppert dat toediening van oxytocine nuttig zou kunnen zijn voor lichamelijke kwalen die gezien worden als een reactie op stress: fibromyalgie en medisch onverklaarbare buikpijn bijvoorbeeld. Een aanwijzing hiervoor is dat fibromyalgiepatiënten met een laag oxytocinepeil meer last hebben van pijn. Ook blijken kinderen met chronische buikpijn een lagere oxytocineconcentratie te hebben dan kinderen zonder die klacht.
Liefdevolle aanraking
Moberg is niet de enige die overtuigd is van de werking van oxytocine. Vooraanstaande onderzoekers uit de hele wereld wijzen op de heilzame effecten van het hormoon. Wel is het merkwaardig dat mensen die in een Amerikaans onderzoek oxytocine-injecties kregen toegediend, daarvan heel weinig merkten.
Moberg en andere onderzoekers denken dat kunstmatige toediening bij mensen tot nu toe weinig effect heeft omdat de juiste ‘verpakking’ voor oxytocine nog niet is gevonden. Synthetische oxytocine wordt in de huidige vorm heel snel afgebroken in het lichaam. Bovendien kan het de hersenen moeilijk bereiken, door een mechanisme dat onze hersenen beschermt tegen synthetische stoffen. Er bestaan wel chemische technieken om oxytocine zo te verpakken dat het de oxytocine-antennes in ons brein aanzet, maar die zijn commercieel nog niet interessant. Dat verklaart ook waarom oxytocine nog geen gangbaar geneesmiddel is bij psychische aandoeningen.
Het kan ook simpeler, zegt Moberg. Door iets toe te voegen aan onze moderne, technisch georiënteerde gezondheidszorg. Iets dat veel mensen nu zoeken bij allerlei alternatieve therapieën. Dat iets heet liefdevolle aanraking, warmte en aandacht. Zo heeft onderzoek aangetoond dat aanraking door een verpleegkundige de hartslag bij acuut zieke patiënten verlaagt. Oudere patiënten in Zweedse ziekenhuizen bleken beter te slapen, minder pijn te voelen en minder verward en socialer te zijn als ze zacht en ritmisch gemasseerd werden. En te vroeg geboren kinderen kwamen sneller aan als ze licht koesterend werden aangeraakt.
Bewust stimuleren
Maar ook als je niet ziek bent, is het de moeite waard om je natuurlijke oxytocine-productie bewust te stimuleren. Dat is goed voor je geestelijke en lichamelijke gezondheid. Breng meer tijd door met mensen van wie je houdt, neem vaker een warm bad of een massage, bedrijf de liefde. En installeer je op een zonnige middag prinsheerlijk op het strand, in plaats van boodschappen te doen of uren achter de computer te zitten. Last van schuldgevoel? Zeg gewoon tegen jezelf dat je hard bezig bent om je oxytocine-peil op een gezond niveau te brengen.
Bij mannen werkt het niet zo
Mannen produceren evenveel oxytocine als vrouwen wanneer ze iemand aanraken of aangeraakt worden. Maar ze merken er minder van. Hun geslachts-hormoon, testosteron, dempt namelijk het effect van oxytocine. Bij vrouwen werkt het precies andersom. Het vrouwelijke geslachtshormoon, oestrogeen, is juist een oxytocine-versterker van jewelste. Dat zou kunnen verklaren waarom vrouwen eerder kiezen voor activiteiten die een gevoel van rust en verbondenheid geven dan mannen.
- Plus Magazine