9 positieve effecten van kou op je lichaam

Koude baden zijn wellicht de bekendste vorm van koudetherapie en worden al sinds mensenheugenis toegepast. Hippocrates noteerde er al de gezondheidsvoordelen van en door de eeuwen heen maakten artsen er melding van. Toch is deze therapie nooit op grote schaal doorgebroken: elk tijdperk lijkt de weldaad van kou te moeten herontdekken. Dat kou goed is voor je gezondheid, wordt pas nu ook echt wetenschappelijk aangetoond.

1. Een snellere stofwisseling

Door onze moderne manier van leven verblijven we tegenwoordig in huizen en kantoren die continu warm worden gestookt. Ons lichaam hoeft in die omstandigheden weinig moeite te doen om de lichaamstemperatuur van 37 graden aan te houden. Dat verandert wanneer we ons in een koudere omgeving begeven. Zodra de temperatuur drastisch zakt, reageert ons lichaam daarop.

“Een van de eerste dingen die gebeuren bij een confrontatie met echte kou, is rillen”, zegt Wouter van Marken Lichtenbelt, hoogleraar ecologische energetica en gezondheid aan de Universiteit Maastricht. “Daarbij gaan je spieren werken en samentrekken, net zoals ze dat doen bij sportinspanningen. Alleen gebeurt het nu zonder te sporten of te bewegen, maar als reactie op de kou. Die spieractiviteit doet het energieverbruik in je lichaam stijgen, waardoor ook je stofwisseling in een hogere versnelling moet. Zo’n verhoogd metabolisme is gunstig voor je algemene gezondheid. De energie die nodig is om te rillen, haalt je lichaam uit suikers en vetopslag.”

2. Gevoeliger voor insuline

Je verbruikt er misschien extra calorieën door, maar echt prettig is dat rillen niet. “Klopt, en je kunt het ook niet heel lang volhouden, want na een poosje raken je spieren uitgeput. Maar uit nieuw onderzoek dat we hebben uitgevoerd, blijkt dat je ook zonder rillen en klappertanden voor een verhoogd metabolisme kunt zorgen. Al vanaf 18 à 19 graden krijgt je metabolisme een oppepper. Dat fenomeen hebben we vastgesteld met een test waarbij we een groep mensen tien dagen lang permanent in zo’n koele omgeving lieten verblijven.

Hoe gevoelig mensen zijn voor temperatuur kan wel individueel verschillen. Het hangt onder meer af van geslacht, leeftijd en kleding. Tijdens onze acclimatisatieproef gingen we verschillende lichaamseffecten na. Na afloop bleek dat zowel de insulinegevoeligheid als de hoeveelheid bruin vet bij de deelnemers was toegenomen.” Een verbeterde insulinegevoeligheid is goed nieuws voor mensen met diabetes type 2. En meer bruin vet klinkt misschien als iets wat je niet zou willen, maar juist dit vet helpt je om slank te blijven of te worden.

3. Een betere bloedcirculatie

Niet alleen de kou op zich, ook temperatuurwisselingen blijken positief. Bij kou vernauwen de bloedvaten en trekken ze zo klein mogelijk samen om de lichaamstemperatuur op peil te houden. “Wanneer je dan de warmte ingaat, zetten je bloedvaten zich weer wijd open, wat bij gezonde mensen voor een stevige boost zorgt van de bloedcirculatie en het hele cardiovasculaire systeem.”

4. Een hogere vetverbranding

Niet alleen de spieren, ook bruin vetweefsel blijkt een rol te spelen in het op peil houden van de lichaamstemperatuur en het verhogen van het metabolisme. Zo’n tien jaar geleden ontdekte het team van Van Marken Lichtenbelt het bestaan van actief bruin vet bij volwassenen. Bruine vetcellen hebben een heel andere functie dan de al langer bekende witte vetcellen, die vooral aan opslag van vet doen en je dus dik maken. Bruine vetcellen produceren driehonderd keer meer warmte dan andere lichaamsweefsels, hetgeen ze te danken hebben aan het hoge aantal energiefabriekjes (mitochondrieën) die ze herbergen. Ze bevatten bovendien een eiwit dat de directe omzetting van calorieën in warmte mogelijk maakt. Met andere woorden: bruine vetcellen verbranden in hoog tempo vet en houden je dus slank.

5. Toename van bruin vet

Bij volwassenen wordt bruin vet geactiveerd zodra de temperatuur naar zo’n 18 graden zakt. Dan verbruikt het lichaam tot 30 procent meer energie om de gewenste 37 graden lichaamstemperatuur aan te houden. Baby’s beschikken van nature over veel bruin vet om hun temperatuur te regelen, maar als we ouder worden slinkt die voorraad. “Door koudetraining kunnen mensen hun hoeveelheid bruin vet weer doen groeien, waardoor ook hun stofwisseling verhoogt. In de zomer zal het lichaam dat bruine vet weer afbreken.”

Is het dan beter voor de gezondheid om weer wat kouder te gaan leven, zoals de generaties voor ons? “Ons lichaam heeft zich nu aangepast aan die comfortabele hogere temperaturen in huis. Daardoor zijn we een soort zuinige machines geworden die meer vet opslaan. In deze tijd van overvloedigheid en overgewicht lijkt het mij geen slecht idee om de thermostaat in huis een paar graden koeler te zetten. Je gaat daarbij het best stapsgewijs te werk, zodat je lichaam er langzaam aan kan wennen. Daardoor zal je metabolisme verhoogd blijven en verbruik je meer energie, terwijl het toch comfortabel blijft voelen. Zelfs af en toe wat kouder leven zorgt trouwens al voor dat gunstige effect.”

6. Een betere afweer?

Ook het immuunsysteem zou met kou aangewakkerd kunnen worden. Echt hard wetenschappelijk bewijs daarvan is nog niet geleverd, maar er zijn wel interessante aanwijzingen. Zoals door de aanpak van Wim Hof, beter bekend als de ‘Ice Man’. Hof heeft het uitzonderlijke vermogen om zijn lichaam op temperatuur te houden bij extreme kou. Hij ontwikkelde hiervoor een eigen methode en liet zijn lichaam en dat van andere proefpersonen door tal van universiteiten onderzoeken. Een van de vaststellingen was dat het aantal witte bloedcellen – een belangrijk onderdeel van het immuunsysteem – beduidend hoger ligt na een blootstelling aan hevige kou en dat er minder ontstekingseiwitten aanwezig zijn. “Al is het niet duidelijk of dit alleen aan de kou ligt of ook aan andere factoren”, reageert Van Marken Lichtenbelt.

7. Meer energie

In haar zoektocht naar meer energie testte de Belgische televisiepresentatrice Saartje Vandendriessche de koudemethode van de Ice Man uit. Die bestaat uit een combinatie van ademhalingstechnieken, meditatie en een confrontatie met ijskoud water. Vandendriessche: “Deze methode heeft de koukleum in mij helemaal genezen. Door me erop te concentreren, kan ik de kou toelaten zonder te bibberen. Ik heb ook veel minder last van koude voeten en handen en slaap veel beter. Zelfs mijn sportieve prestaties zijn nu beter, net als het herstel van mijn spieren daarna dankzij een koude douche na de training. Andere voordelen zijn een betere doorbloeding, een strakkere huid, glanzend haar, meer energie, een betere stemming en meer zelfvertrouwen.”

8. Minder ziekteverzuim

Geregeld een koude douche of bad nemen of eindigen met een koude douche is een van de bekendste manieren om aan koudetraining te doen. Hoewel het frigidarium (ijsbad) al bij de oude Romeinse thermen in zwang was, is er nog niet zoveel wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. “Het heeft zeker een positief effect op de doorbloeding en de werking van hart- en bloedvaten, maar voor een boost van het metabolisme is deze blootstelling aan kou te kort”, zegt Van Marken Lichtenbelt.

Een onderzoek van het Amsterdam UMC legde in 2016 een link tussen koud douchen en minder ziekteverzuim door verkoudheid en griep. Er werden drieduizend vrijwilligers opgedeeld in vier groepen: de ene groep douchte gewoon, de andere drie moesten 90 dagen lang 30, 60 of 90 seconden koud douchen. Vanaf de eerste dag tot 30 dagen na de laatste onderzoeksdag hielden ze bij hoe ze zich voelden en of ze zich ziek hadden gemeld op het werk. Het resultaat: de mensen die koud afdouchten waren 29 procent minder absent op het werk door ziekte dan de groep die lekker onder de warme douche bleef staan. Het maakte daarbij niet uit of ze 30,60 of 90 seconden koud douchten.

9. Een stralend humeur

Een stuk straffer zijn de winterzwemmers, die het water ook in duiken als de temperatuur is gedaald. Het fenomeen bestaat al jaren en wint nu aan populariteit. “Winterzwemmen is een explosieve sport”, zegt huisarts en winterzwemster Helena Peeters. “De inspanning is vergelijkbaar met die van een sprint. Je bloeddruk en hartslag stijgen, je ademhaling versnelt en de bloedvaten van je huid vernauwen om de warmte vast te houden. Je lichaam wordt door het contact met het koude water in een stresstoestand gebracht, waardoor er adrenaline en endorfines in het lichaam vrijkomen. Na een poosje kunnen je spieren verstijven omdat de bloedtoevoer slinkt. Dat is het moment waarop je het water moet verlaten om te voorkomen dat je onderkoeld raakt. Onderkoeling moet je vermijden, omdat die het zalige gevoel dat je na een winterbad hebt, teniet doet. Er is weinig hard wetenschappelijk bewijs voor de exacte impact van winterzwemmen op de gezondheid, maar ik merk zelf heel wat gunstige effecten.”

Het opvallendst is misschien wel het positieve humeur en de energieboost. Peeters: “Die hebben we te danken aan de adrenaline en endorfines die door het lichaam worden aangemaakt. Sommigen vergelijken het met een runner's high, de kick die ook hardlopers ervaren tijdens een lange sessie. Het energieke gevoel achteraf, dat bij sommigen een hele dag aanhoudt, is de voornaamste motivatie om te winterzwemmen. Na zo’n bad is alle stress uit je lijf.”

Winterzwemmen is geschikt voor iedereen. “Zelfs mensen met epilepsie, MS en kanker zwemmen hier. Alleen bij hartproblemen raden we vooraf een check-up aan. De manier waarop je het doet, bepaal je zelf. De één houdt het op even in en dan snel weer uit het water, de ander trekt een paar baantjes. Luister naar je eigen lichaam. Je begint er het best mee vanaf de late zomer, zodat je rustig kunt wennen aan het kouder wordende water.” En kun je je stemming ook verbeteren met winterzwemmen als je depressief bent? Waarschijnlijk wel, en misschien helpt zelfs koud douchen. Al in 2008 liet de Amerikaanse onderzoeker Nikolai Shevchuck mensen met licht depressieve symptomen elke dag een koude douche nemen: hun somberheid nam af. Shevchucks conclusie: koude-hydrotherapie zou een effectieve behandeling kunnen zijn bij depressie.