Vogels kijken tegen stress

Nadat ik een tijdje geleden verhuisde van stad naar platteland had ik opeens bos en hei ­onder handbereik. Ik fietste er graag doorheen en maakte op ’s zondags een wandelingetje. Heerlijk zo’n bos, zalig zo’n heideveld. Maar terwijl ik door het bos fietste, maalde mijn hoofd gewoon door, als altijd. Ik dacht na over de dagelijkse beslommeringen, het verjaardags­cadeau voor mijn broer en hoeveel een nieuwe auto mocht ­kosten. Ik was overal, behalve in het bos. En zo’n bos is dus helemaal niet zo’n goede aandachttrekker voor een bosbeginner en hardnekkige ­piekeraar zoals ik. Het fluistert, ratelt, piept en krast, maar dat kun je met gemak negeren.

Op een van mijn fietstochten stuitte ik op een ongewoon spektakel. Midden in het akkerland, op een verhoogd pad, stond een handjevol mannen in groenbruine buitenkleding omhoog te turen met verrekijkers en telescopen. Ze keken naar de vogeltrek, vertelden ze me, terwijl ze hun blik onafgebroken op de hemel gericht hielden. Ik keek ook omhoog. Niets te zien. Rare lui, die vogelaars. Ik fietste door. In het bos zong, piepte en kraste er zoals gewoonlijk van alles en ik had geen idee wat het was. Ik draaide me om, ploegde terug door het rulle zand en wees naar de verrekijkers: “Sorry hoor, maar dit wil ik ook.”

En zo kwam ik erbij: een vogelwerkgroep, excursies, een beginners­cursus. Met een groots gebaar werd een immense poort naar een heel nieuwe wereld opengegooid. Een parallel universum pal onder mijn neus, waar ik totaal geen weet van had gehad.

Vanaf dat moment ging ik nooit meer het bos in zonder verrekijker en vogel­gids. Met vallen en opstaan leerde ik – vooral op geluid – ­vogels herkennen. De fladderige zang van de roodborst, het gegorgel van ­puttertjes, de galmende klankkast van de zanglijster. Ik luisterde, snoof geuren op, keek. Stond stil, liep langzaam verder. Voor het eerst was ik écht aanwezig in het bos.

Ik hoorde niet alleen vogels, maar zag opeens ook hoe -kunstig varens zich ontrollen. En hoe de rododendrons nonchalant hun pracht tentoonstellen. Ik voelde zacht mos deinen onder mijn voeten en zag hoe zonlicht zich een weg baande door het struikgewas.

Daarmee deed ik precies wat Japanners Shinrin-yoku ofwel ‘bosbaden’ noemen. Japanse wetenschappers weten het zeker: op deze manier ­wandelen in de natuur is heilzaam voor een mens. Ze onderzochten het ook. Ze lieten proefpersonen een kwartier wandelen in het bos en een kwartier in de stad. Vooraf, achteraf en tijdens de wandelingen deden ze allerlei metingen. En wat blijkt? Het bos wint glansrijk, met na afloop aanwijsbaar minder stress-symptomen, meer ontspanning, een verlaagde bloeddruk en een vertraagde hartslag. Wandelen in een bos zorgt voor een sterker gevoel van welzijn, een groter gevoel van rust, een toename van frisse energie, een afname van angst.

Een vergelijkbaar onderzoek deed Gregory Bratman van de Stanford universiteit in de Verenigde ­Staten. Bij hem ging het vooral om het ­effect van boswandelen op ­piekeren. ­Negatieve gedachten die maar blijven malen. Hij stelde vast waar in de ­hersenen piekeren zich eigenlijk afspeelt en checkte vooraf de bloedtoevoer naar dit hersengebied. Vervolgens liet hij de helft van zijn vrijwilligers in een bladerrijk, kalm, parkachtig gedeelte van de campus lopen. De andere helft liep langs een drukke snelweg. De mentale gezondheid van de park-vrijwilligers was verbeterd.

Met deze wetenschap in het achter­hoofd ging ik de mij omringende ­bossen, weilanden, rietlanden en heide­velden met andere ogen ­bekijken. Ik realiseerde me dat ik met het vogelen iets voor mezelf doe: ik haal de focus weg van mezelf en mijn getob, en gooi mijn aandacht hup de natuur in.

Natuurlijk kun je ook bomen gaan ­bekijken of bloemen en padden­stoelen zoeken. Is óók goed. Alleen vereisen vogels nog meer concentratie, nog meer aandacht. Vogels kijken is als het kijken naar vuurwerk. Je moet nú kijken, want over twee ­seconden is het weer afgelopen. Zo is het ook met vogels. Het is best een klus om een boomklever of grasmus op geluid te herkennen en het beestje dan ook nog te zien. Maar als het lukt, ben je de koning te rijk. Naar vogels kijken levert ongrijpbaar geluk op. Je weet nooit hoeveel en ­wanneer het geluk je ten deel zal vallen. Maar dat je geluk gaat krijgen, weet je zeker. Is het niet vandaag, dan wel morgen.

Getty Images

Daar stond ik op een nevelige voorjaarsochtend te kijken naar de balts van de korhaan. Nadat ik lid was geworden van een vogelwerkgroep in de buurt was ik op sleeptouw genomen door ­ervaren vogelaars. Daar stonden we dan. De ­korhaan waaierde zijn staart uit, maakte klokkende geluiden en leek te willen opstijgen. Kleine jubelsprongetjes. Onvergetelijke beelden.

Maar het meest plezier geven mij de ontdekkingen die ik op eigen houtje doe. De eerste keer dat ik in het park een groepje staartmezen van tak naar tak zag buitelen en hun zoemend geratel herkende. Zelf ontdekt. Of dat ik de zang van de fitis herkende. ­Gesneden koek voor mensen die hun hele leven al naar vogels luisteren, maar voor mij zijn het wereld­wonderen. Mijn vogel-carrière is ­namelijk geplaveid met blunders. Zoals die keer dat ik een wel heel ­bijzonder ­vogelgeluidje hoorde, ­totdat ik ­besefte dat het de fietser achter me was met een slag in het wiel. Om nog maar te ­zwijgen over het ­intensief turen naar een vogeltje dat bij nader inzien het ­windvaantje van de buren was. Zie ik iets interessants in het veld, dan blijkt het per definitie een boomstronk of een paaltje te zijn.

Na verloop van tijd ging ik vooral ­kijken naar vogels rond mijn huis. Daardoor leerde ik mijn eigen buurt kennen. Ik wandelde in het park bij mij om de hoek en in de straten ­eromheen, de kijker fier om mijn nek. Het heeft me veel contacten opgeleverd. “Hallo buurvrouw, nog iets in de kijker gehad vandaag?” Mensen vinden het leuk om te horen dat er zojuist koper­wieken passeerden.

Op deze manier deed ik mee met de hondenbezitters die ook iedere dag hun vaste rondje wandelen, maar dan met mijn verrekijker als hond. En door steeds dezelfde plekken af te struinen, leerde ik waar de vogels zitten. Intussen weet ik wat de favoriete boomtop is van de zwartkop, waar ik iedere dag de zanglijster hoor, en waar de groenlingen zich ophouden. En sinds april staan mijn oren op steeltjes, want daar waren ze weer, de gierzwaluwen. Ik kan ze vanuit mijn postzegelvoortuintje horen en zien. Voorboden van een naderende zomer. En soms… een blauwe schicht als beloning scherend over het water: het ijsvogeltje.

Vogels kijken is voor mij een vorm van mediteren geworden. Meestal doe ik het in mijn eentje. Het gaat om de vogels, maar ook om mij. Als mijn ­gedachten afdwalen, breng ik mijn aandacht weer terug: vertragen, stil zijn, aandacht in het moment. Ik doorbreek mijn negatieve gedachtenpatronen, precies waar het bijvoorbeeld bij mindfulness allemaal om draait.

De aandacht die we nodig hebben in het dagelijks leven is snel uit­geput, aldus psychologen Stephen en ­Rachel Kaplan, beiden professor aan de universiteit van Michigan in de ­Verenigde Staten. In de natuur herstel je het best van deze ‘aandachts-­vermoeidheid’, ontdekten zij. Dat komt doordat je in de natuur een heel ander soort opmerkzaamheid gebruikt: je kijkt verder van je af, gebruikt meer zintuigen, bent minder doelgericht. Zelfs alleen maar kijken naar de natuur heeft al dit effect.

De ‘attention restoration theory’ van de Kaplans is al een paar decennia een toonaangevende verklaring voor de heilzame werking van de natuur.

Voor mij is naar vogels kijken vooral een leuke hobby. Je bent lekker buiten en kunt het in ieder jaargetijde doen. En het kan overal. Zet een stoel voor je huis en je kunt aan de slag.

Je kunt ook op soorten ‘jagen’, maar dat is niet zo mijn stijl. De soorten­jagers ofwel twitchers zijn de avonturiers onder de vogelaars. Zij gaan voor de zeldzame vogels. Ze springen in de auto na een melding van een zwarte zeekoet en rijden naar Zeeland in de hoop de zeevogel te zien. Als er op de terugweg een melding komt van een kuifkoekoek in Groningen gooien ze de tank vol en rijden ze meteen door. Zonder enige zekerheid dat ze het parmantige kuifje ook daadwerkelijk in de kijker krijgen, maar als het lukt, hebben ze genoten van een héél bijzondere waarneming. Ik snap het, maar voor mij is dat echt een brug te ver. Laat mij maar een beetje rondscharrelen in mijn eigen bos en buurtje. Verrekijker in de aanslag, veldgids bij de hand.

Stappenplan vogels kijken

• Als vogelaar heb je een goede verrekijker nodig. Het meest geschikt zijn verrekijkers met een diameter van 40 of 42 mm en een vergroting van
• 8 of 10. Vanaf €200 heb je al een prima kijker die een leven lang meegaat. Een ruime keuze is te ­vinden op www.vogel-bescherming.nl
• In heel Nederland bestaan clubs met vogelaars. Vaak bieden die ook beginnerscursussen aan. De meeste beginners zijn 50-plus.
• Koop een vogelgids ­zodat je kunt opzoeken wat je ziet (zie rechts:­ ­Vogelgidsen).
• Installeer een vogel-app op je mobieltje om afbeeldingen te zien en geluiden te beluisteren (zie rechts: Vogel-apps).
• Neem pen en papier mee zodat je snel kunt noteren wat je aan kenmerken zag voordat de vogel weer verdween.

Vogelgidsen

• ANWB Vogelgids van Europa Complete vogelgids met gedetailleerde tekeningen van ruim 770 vogelsoorten. €36,50.
• Hayman’s Zakgids Vogels Bestseller van de beroemde vogelliefhebber Peter Hayman. Handzame, smalle vogelgids die je makkelijk in een jaszak meeneemt, met ruim 450 ­Europese vogelsoorten. Paperback €17,50, gebonden €49,99.
• Petersons vogelgids van alle Europese vogels In deze klassieker van Roger Peterson worden 526 vogelsoorten en 170 dwaal­gasten besproken. €35,99.

Vogel-apps

• Vogels van Europa Handige app om op je telefoon te zetten en altijd bij de hand te hebben. Gemaakt door natuurhistorisch ­museum Naturalis in Leiden. Gratis.
• BirdSounds Europe Beluister met deze app bijna 2000 geluiden van meer van 400 vogelsoorten. €4,99.

Tip: Plusspecial Vogels

Boerenlandvogels staan centraal in de Plusspecial Vogels, ­gemaakt in samenwerking met Vogelbescherming Nederland. Lees onder andere hoe je vogels ­herkent, het best kunt ­foto-
graferen en ze kunt helpen. 132 pagina’s, €7,95. Bestellen: www.pluswebshop.nl/vogels.

Meer vogels in de tuin of op het balkon? Kijk op www.plusonline.nl/tuinvogels.