BPPD: duizelig door loszittende oorkristallen

Benigne paroxismale positie duizeligheid (BPPD) wordt ook wel benigne paroxysmale positioneringsvertigo (BPPV) of simpelweg loszittende oorkristallen genoemd. Het is een veelvoorkomende aandoening die plotselinge en kortstondige duizeligheidsaanvallen veroorzaakt, die meestal optreden wanneer je van lichaamshouding wisselt. Denk aan snelle hoofdbewegingen zoals wanneer je je omdraait in bed, als je bukt om je schoenveters te strikken of bij het in- en uitruimen van de vaatwasser. Maar het komt ook voor als je langere tijd met je hoofd achterover ligt, zoals bij de kapper of tandarts.

Bij ongeveer de helft van de mensen treedt BPPD spontaan op, bij anderen na langere tijd te hebben gelegen, bijvoorbeeld in het ziekenhuis. Een hoofdtrauma, ooroperatie of bestaande evenwichtsklachten – zoals de ziekte van Ménière - kunnen de kans erop vergroten. De structuur van het evenwichtsorgaan is dan minder stabiel. In de meeste gevallen is de oorzaak echter onbekend. Naast de klassieke vorm van BPPD is er ook een meer chronische vorm waarbij je je langdurig wat zweverig in het hoofd voelt en sneller uit balans bent. Die komt vaker voor bij ouderen.

Wat zijn de symptomen van BPPD?

• Korte, nog geen minuut durende, aanvallen van vertigo (draaierig of tollend gevoel)
• Soms: misselijkheid en braken

Hoe ontstaat BPPD?

BPPD wordt veroorzaakt door het neerslaan van 'oorkristallen' of 'gruis' op de zintuigcellen in het binnenoor. Je oor zorgt voor twee dingen: je gehoor en je evenwicht. Het buitenoor (de oorschelp en de gehoorgang), het middenoor (het trommelvlies en de gehoorbeentjes) en het binnenoor (het slakkenhuis en de gehoorzenuw) zorgen voor je gehoor. Je evenwicht wordt geregeld door je evenwichtsorgaan, dat ook in het binnenoor zit. Dit is een zeer fragiel orgaan en ligt daarom verscholen achter het rotsbeen, het stevigste bot van het lichaam.

De werking van je evenwichtsorgaan

Dat evenwichtsorgaan bestaat globaal uit twee delen: de drie halfcirkelvormige kanalen en de twee otolietorganen. De drie halfcirkelvormige kanalen staan loodrecht op elkaar en bevatten een vloeistof: endolymfe. Bij beweging van je hoofd gaat deze vloeistof stromen. Je zintuigcellen, ook wel haarcellen genoemd, buigen hierdoor om en geven signalen naar de hersenen. Hierdoor weten je hersenen altijd hoe je hoofd staat en beweegt. De halfcirkelvormige kanalen zijn gevoelig voor draaibewegingen van het hoofd.

Aan deze halfcirkelvormige kanalen zitten de otolieorganen: utriculus en sacculus. Dit zijn twee zakjes die ook gevuld zijn met endolymfe en zintuigcellen. Op de zintuigcellen liggen kleine oorsteentjes, de oorkristallen (otoconia of statoconia). De druk van de kristallen op de haarcellen geven informatie aan de hersenen. De otolietorganen zijn niet gevoelig voor draaibewegingen, maar voor lineaire bewegingen (bijvoorbeeld in een lift of auto).

Als deze kristallen losraken, kunnen ze in het halfcirkelvormig kanaal in het binnenoor terechtkomen en daar samenklonteren. Normaal beweegt de endolymfe daarin alleen als je je hoofd beweegt. Als je hoofd stil is, komt ook de vloeistof tot rust. Maar nu blijven de losgeraakte oorkristallen nog een paar seconden bewegen in die vloeistof en moeten je hersenen uitzoeken waarom er beweging is terwijl ze het niet registreren. En dat is wat je duizelig maakt.

De gevolgen van loszittende oorkristallen

Naast de aanvallen van duizeligheid, die op zichzelf al vervelend zijn, krijgen mensen met BPPV ook vaak lichamelijke klachten. Omdat ze zich ervan bewust zijn dat bepaalde hoofdbewegingen duizeligheid uitlokt, proberen ze die te vermijden, bijvoorbeeld door hun hoofd zo recht mogelijk houden, de nekspieren gespannen of door bijna rechtop te slapen. Dit veroorzaakt nek- en schouderklachten. Bovendien loop je door de evenwichtsklachten meer kans om te vallen en bijvoorbeeld een heup te breken.

Moet je met loszittende oorkristallen naar de dokter?

Het is altijd verstandig om met terugkerende duizeligheids- of evenwichtsklachten naar de dokter te gaan. Die zal de Dix-Hallpike test doen, ook wel bekend als 'de kiepproef'. Door iemand vanuit zitstand zo snel mogelijk op de behandeltafel te laten liggen, met het hoofd gedraaid, roep je bij BPPD de duizeligheidsklachten op. Als er dan ook bepaalde oogbewegingen te zien zijn, dan is duidelijk dat het om BPPD gaat.

De Epley-manoeuvre

Bij de meeste patiënten verdwijnen de BPPD-klachten na enkele weken vanzelf, zonder behandeling. Ongeveer 30 procent van de mensen heeft wel behandeling nodig. Een simpele methode is de Epley-beweging of -manoeuvre, deze kan ervoor zorgen dat de kristallen loskomen en terug op hun plek schieten. Daarmee zijn dan ook de duizeligheidsaanvallen over. Soms moet de behandeling herhaald worden, maar in de meeste gevallen werkt de Epley-manoeuvre meteen. Weet je eenmaal dat je BPPD hebt, en raken er weer kristallen los, dan kan ook een fysio- of bewegingstherapeut de behandeling met de Epley-beweging uitvoeren. Sommige mensen doen het ook bij zichzelf.

Canal plugging

Als de Epley-beweging of andere manoeuvres - zoals de barbecue-manoeuvre en de Gufoni-manoeuvre - niet werken, wordt soms gekozen vvoor canal plugging. Daarbij wordt er een plugje geplaatst in het oorkanaal dat problemen veroorzaakt, zodat er geen vocht meer doorheen kan en er geen kristallen meer in komen. Daarmee verlies je echter ook een van de evenwichtssensoren en dat kan weer andere klachten geven. Daarom wordt dit alleen in het uiterste geval gedaan. Medicatie werkt niet bij BPPD.

Benigne paroxysmale positioneringsduizeligheid (BPPD) staat bekend onder vele namen; het wordt ook wel benigne paroxysmale positioneringsvertigo (BPPV), benigne positioneringsvertigo, paroxysmale positioneringsvertigo, positioneringsduizeligheid, benigne paroxysmale nystagmus, paroxysmale positionerings nystagmus of 'loszittende oorkristallen' genoemd. Voor de leesbaarheid van dit artikel beperken we ons tot de termen BPPD en oorkristallen.