8 misverstanden over reizigersvaccins

1. Die vaccins vind ik te duur. Laat maar lekker zitten.

Vaccins zijn kostbaar om te maken. Je bent daardoor al snel een paar tientjes per prik kwijt. Aan de andere kant beschermen deze prikken je soms jarenlang. Zo zorgt een serie van twee vaccins tegen hepatitis A zeker dertig jaar voor bescherming tegen deze ziekte.

Reizigerszorg zit niet in de basisverzekering, het is voor eigen rekening. Sommige aanvullende zorgverzekeringen dekken wel (een deel van) de kosten. Dit valt dan niet onder het eigen risico.

Voor reizigersvaccinaties kun je terecht bij de GGD, travel­clinics en huisartsen. Onderzoek van de Consumentenbond in 2016 onder zeventig aanbieders liet zien dat de prijzen voor het consult én de vaccins behoorlijk verschillen. Check vooraf of de aanbieder gecertificeerd is, want alleen dan is de kwaliteit gegaran­deerd en worden de kosten door sommige aanvullende verzekeringen vergoed. Dit kan op de website van het Landelijk Coördinatiecentrum Reizigers­advisering (klik op 'vaccinatie adressen').  

2. Ik kom tijdens mijn reis alleen maar in de natuur en ik ga geen gevaarlijke dingen doen. Vaccins heb ik niet nodig.

Veel infectieziekten worden door dieren overgebracht. Het meest beruchte bijtende beestje is natuurlijk de mug. Die kan ons besmetten met onder meer gele koorts, een ziekte waar je je met een vaccin tegen kunt beschermen. Muggen kunnen ook malaria overbrengen. Hier is geen vaccin tegen, maar er zijn wel beschermende tabletten.

In Zuidoost-Azië moeten reizigers verder oppassen voor honden vanwege hondsdolheid (rabiës). Toeristen die grotten bezoeken, kunnen te maken krijgen met vleermuizen. Vaak staan die bol van infectieziekten. Als je in het buitenland wordt gebeten door een hond of een ander zoogdier, kun je het best meteen een dokter zoeken.

Ook dichter bij huis loop je risico, zelfs tijdens een wandel­vakantie. In onder andere Oostenrijk en Zweden komen teken voor die hersenontsteking (tekenencefalitis) overbrengen als ze zich in je vastbijten. Ook hier is een vaccin tegen.

3. De gevaarlijkste ziektes krijg je door onveilige seks of bloedcontact – dat staat ver van mijn bed.

Een ziekte als hepatitis B is inderdaad alleen via seks of bloed overdraagbaar. Wat mensen vaak niet beseffen, is dat je bijvoorbeeld ook door een simpele scheerbeurt bij een lokale kapper besmet kunt worden met hepatitis B. Maar ook tijdens een noodbehandeling bij een buitenlandse tandarts en bij een opname in een ziekenhuis loop je risico op besmetting met deze leverziekte. Zelfs een gebruikte tandenborstel waar een beetje bloed op zit, kan je besmetten met hepatitis B. Dan is het toch beter als je beschermd bent met een vaccin, zeker als je lang op reis gaat. Hepatitis A kun je oplopen via besmet eten en drinken.

4. Ik reis vaak naar verre landen. Intussen ben ik vast wel immuun tegen de ziektes die daar voorkomen.

Als je vaker naar landen zoals Turkije of Indonesië reist, lijkt het of je daar op den duur minder risico loopt. Het tegendeel is waar. Je gedraagt je meer als een inwoner dan als een reiziger: je deelt de avondmaaltijd bij vrienden of familie, gaat naar de kapper en bezoekt makkelijker een lokale arts. Dit zijn allemaal momenten van besmettingsgevaar. Mensen die familie bezoeken in risicolanden blijken zelfs vaker hepatitis B of buiktyfus op te lopen dan toeristen.

Soms ben je levenslang immuun na een doorgemaakte infectie of na een vaccin. Dit kun je checken met een bloedtest, een zogeheten titer­bepaling. Het wachten op de uitslag kost tijd; ga daarom zeker zes weken voordat je vertrekt naar de reiskliniek. Geboren in een risicoland? Lokale bewoners ­hebben soms deels bescherming tegen malaria, maar zodra ze verhuizen, holt de bescherming achteruit en na een jaar is zij helemaal weg. Toch maar malaria­pillen halen dus.

5. Mijn partner had voor onze reis geen vaccins nodig, zei de GGD. Ik hoef ze dus ook niet.

Dat is maar de vraag. Iemand heeft mogelijk geen reisvaccin nodig omdat hij eerder een infectieziekte heeft doorgemaakt en daardoor letterlijk gepokt en gemazeld is. Reisadvies is altijd persoonlijk en wordt afgestemd op de bestemming, reisduur, leeftijd, ziektegeschiedenis en het medicijn­gebruik. De arts van de reiskliniek heeft je reisroute, reisduur, lijst met medicijnen (verkrijgbaar bij de apotheek) en het gele vaccinatieboekje nodig om je risico te kunnen inschatten.

6. Alles is blinkend schoon in het dure resort en hotel waar ik ga verblijven. Daar loop je echt niets op.

Het risico is kleiner in een luxe omgeving dan wanneer je gaat backpacken, maar het is wél aanwezig. Als de kok het hepatitis A-virus aan zijn handen heeft, kan hij het hele buffet besmetten. Malariamuggen trekken zich niets aan van hotelmuren en een airco of klamboe beschermen je ook niet genoeg.

7. Voor mijn reisbestemming wordt een vaccin 'aanbevolen'. Het hóéft dus niet.

Of een vaccin 'verplicht' is of ­'aanbevolen' zegt niets over het risico dat je loopt. Vaccins tegen de ernstigste ziekten zijn 'aanbevolen'. Toch maar halen dus.

Waarom zijn sommige vaccins dan 'verplicht'? Dat heeft te maken met de eisen die landen kunnen stellen aan het verstrekken van een visum. Een vaccin tegen bijvoorbeeld gele koorts kan verplicht zijn omdat een land de import van deze ziekte wil voorkomen.  

8. Ik heb een lastminutereis geboekt en ga maar vijf dagen. Dan is vaccineren niet nodig. 

De reisduur maakt inderdaad uit. De prik tegen buiktyfus hoef je bijvoorbeeld alleen te halen als je langer dan twee weken naar een risicogebied gaat. Vroeg plannen is het beste. Idealiter ga je zes weken voor vertrek naar
de reiskliniek. Maar gaat het om een lastminutereis, dan heeft het zelfs één dag voor vertrek nog zin om je te laten vaccineren. Het duurt na een vaccinatie een aantal dagen voordat je lichaam antistoffen maakt (en je tegen de ziekte beschermd bent). Als je ouder bent, duurt dit wat langer. Maar een infectie­ziekte kent ook een incubatietijd: het duurt even voordat het virus je ziek maakt. Die prik op de dag voor vertrek kan dan tóch net op tijd zijn.

Met dank aan reizigersgeneeskundig arts Floor Elfrink, werkzaam bij het tropenspreekuur van de GGD in Amsterdam.

Voordat je afreist naar een ver land is het geen overbodige luxe om naar de dokter of een reizigerszorg kliniek te gaan. Doe de test! Herken jij de feiten en de fabels over reisvaccins?