9 vragen over de schildklier

1. Wat is de functie van de schildklier?

In deze klier worden schildklierhormonen aangemaakt. Dit zijn hormonen die onder andere de stofwisseling regelen en daardoor invloed hebben op vrijwel elk orgaan in het lichaam. De schildklier is vlindervormig en ligt net boven het kuiltje in de hals, om de luchtpijp heen gedrapeerd.

2. Wat kan er mis zijn?

Hij kan te traag werken of juist te snel. Werkt de klier te traag (met andere woorden: maakt hij te weinig hormonen aan), dan gaan veel organen ook op het ‘standje langzaam’. Dat merk je door vermoeidheid, het koud hebben, concentratie- en geheugenproblemen, emotionele vlakheid, trage hartslag, een droge huid en breekbare nagels, pijnlijke en stijve spieren en gewrichten, gewichtstoename, een hese stem en obstipatie. De medische naam hiervoor is hypothyreoïdie. Werkt de klier te snel (hyperthyreoïdie), dan worden er juist te veel schildklierhormonen aangemaakt. Je merkt dat bijvoorbeeld aan meer eetlust maar toch afvallen, een versnelde hartslag, overmatig transpireren, bevende handen en een inwendig ‘trillerig’ gevoel, onrustig slapen, spier­zwakte, dunne ontlasting, nervo­siteit en ongeduld, en een gevoel van uitputting. Andere afwijkingen zijn een vergrote schildklier (ook wel struma of krop genoemd), en een aantal zeer zeldzame afwij­kingen. Ook kanker aan de schildklier komt voor.

3. Waardoor wordt de schildklier ontregeld?

Meestal komt dat door een auto-immuunziekte waarbij het lichaam antistoffen aanmaakt tegen de schildklier. Zo’n 90 procent van de patiënten met een te trage schildklier heeft de (auto-immuun) ziekte van Hashimoto. Problemen met een trage schildklier kunnen ook ontstaan door jodiumgebrek, na een operatie aan of bestraling van de schildklier, of door een schildklierontsteking (na een bevalling). Van de mensen met een te snel werkende schildklier heeft de meerderheid de (auto-immuun)ziekte van Graves. Ook geneesmiddelen die lithium bevatten (ingezet bij ­bijvoorbeeld zware depressies en een bipolaire stoornis) kunnen de werking van de schildklier versnellen, net als een goedaardig gezwel. Een ontsteking zorgt niet zozeer voor een versnelde werking van de klier, maar heeft als gevolg dat er meer hormonen in het bloed komen, wat hetzelfde effect heeft als een te snel werkende klier.

4. Wat kun je doen om de schildklier gezond te houden?

Let erop of je voldoende jodium binnenkrijgt. Bij een tekort kan de schildklier te traag gaan werken. Iedereen vanaf 9 jaar heeft per dag 150 microgram van dit mineraal nodig; zwangere en borstvoeding gevende vrouwen iets meer. Als je zes sneden brood per dag eet – van ‘gewoon’ brood met 1,2 procent bakkerszout – krijg je volgens het Voedingscentrum voldoende jodium binnen.

Eet je weinig of helemaal geen brood, dan loop je risico op een jodiumtekort, aldus het RIVM in een rapport uit 2014. Hetzelfde geldt voor mensen die alleen biologisch brood eten (vaak wordt dit gebakken met ongejodeerd zout) en voor thuisbakkers die in hun zelfgemaakte broden geen speciaal bakkerszout doen maar gejodeerd keukenzout (dit bevat te weinig jodium voor je dagelijkse behoefte). Van ­nature komt jodium voor in zeewier, zeevis en eieren. Het wordt toegevoegd aan gejodeerd zout, bakkerszout en sommige vlees­waren. Goed om te weten: in zeezout zit nauwelijks jodium.

5. Heeft je leeftijd invloed op de schildklier?

Op latere leeftijd neemt de kans op schildklierproblemen toe. Maar de klier gaat niet per definitie achteruit als je ouder wordt. En gaat hij toch slechter functioneren, dan merk je daar lang niet altijd iets van.

Maar... als er wél gezondheidsproblemen ontstaan door een niet goed werkende schildklier, dan worden deze op latere leeftijd vaak minder makkelijk herkend. Dat komt doordat de symptomen ten onrechte voor ouderdomskwaaltjes worden aangezien. Denk aan moeheid, hartkloppingen, slappere spieren, zwaarder worden of vergeetachtigheid. De symptomen worden ook weleens aangezien voor overgangsklachten.

6. Hoe kom ik erachter of mijn schildklier goed werkt?

Herken je de symptomen, al is het maar in lichte mate, dan is het verstandig om naar de huisarts te gaan en de werking van de schildklier te laten controleren met een bloedonderzoek. Ongeveer 3 procent van de Nederlanders heeft een te traag werkende schildklier (510.000 mensen) en 1 procent een te snel werkende (170.000 mensen). Patiënten met een auto-immuunziekte zoals coeliakie en diabetes type 1 hebben een verhoogd risico op schildklierproblemen. Hetzelfde geldt voor mensen met schildklieraandoeningen in de familie. Vijf keer meer vrouwen dan mannen hebben schildklierproblemen.

7. Is een slecht werkende schildklier gevaarlijk?

Op termijn wel. Mensen met een te trage of te snelle schildklier krijgen sneller hart- en vaatziekten. Een te traag werkende schildklier verhoogt ook de kans op botontkalking. Hoe eerder je weet dat je schildklier niet goed werkt, hoe beter. Er kan dan actie kan worden ondernomen. De kans op ernstiger klachten en gezondheidsschade wordt daardoor kleiner.

8. Hoe wordt een trage schildklier weer aan het werk gezet?

Hij wordt niet weer ‘aan het werk’ gezet, maar de functie van de schildklier wordt overgenomen door een pilletje met het hormoon levothyroxine. Dit medicijn instellen is een precies werkje; het kan even duren voordat de juiste dosering is gevonden waarmee zo veel mogelijk klachten verdwijnen. Sommige patiënten moeten hun hele leven schildkliertabletten gebruiken. Bij het ouder worden hebben patiënten vaak een hogere dosering nodig. De schildklier gaat met de jaren namelijk vaak nóg trager werken. Bovendien worden sommige medicijnen bij ouderen langzamer door het lichaam opgenomen.

Er zijn ook medicijnen (bijvoorbeeld met lithium) die als bijwerking hebben dat de schildklier trager gaat werken. Soms kan dan een ander geneesmiddel worden voorgeschreven dat die bijwerking niet heeft. Als dat niet kan of geen effect heeft, is levothyroxine de uitkomst.

9. En hoe wordt een te snel werkende schildklier tot bedaren gebracht?

Soms helpen schildklierremmers om de klachten te laten verdwijnen. Worden de problemen veroorzaakt door de ziekte van Graves, dan kiest de arts er vaak voor de schildklier helemaal stil te leggen met schildklierremmers, en het hormoon levothyroxine de schildklierfunctie te laten overnemen. De behandeling is niet altijd levenslang. In 70 tot 80 procent van de gevallen keren de problemen niet terug als de patiënt gedurende een jaar wordt behandeld met medicijnen en er daarna mee wordt gestopt (onder doktersbegeleiding uiteraard). Soms biedt een operatie uitkomst, met name bij een sterk vergrote schildklier. Een andere behandeling is die met een ‘radioactieve slok’ met radioactief jodium. Dat klinkt griezelig, maar is het niet: de radioactieve dosis is zo laag dat het volledig veilig is. Dit werkt vaak goed, vooral als de schildklier te snel werkt door een struma. Er is wel een kans dat na één tot een aantal jaren de schildklier wat te traag gaat werken.