11 vragen over de overgang

Dorenda van Dijken is al 25 jaar gynaecoloog in het OLVG in Amsterdam en voorzitter van de Dutch Menopause Society. Zij geeft antwoord op vragen over de overgang. "Ik ken de achtergrond en de medische geschiedenis van de vragenstellers niet, dus ik kan alleen in het algemeen iets zeggen. Wie specifieke vragen heeft, kan het best eerst naar de huisarts gaan."

1. Ik ben 76 jaar en heb nog steeds last van overgangsklachten zoals nachtelijk zweten en veel opvliegers, per dag 5 tot 7 maal. Wat kan ik eraan doen?

Dorenda van Dijken: "Het verhaal van deze mevrouw is vrij uitzonderlijk, want als je 76 jaar bent, zouden de klachten minder moeten zijn. Dat gezegd hebbende, kan ik beamen dat 3 tot 5 procent van de vrouwen ook op latere leeftijd overgangsklachten houdt, zoals nachtelijk zweten. Tegelijk vallen overgangsklachten als opvliegers en nachtzweten soms samen met kwalen die door iets anders worden veroorzaakt. Denk aan vrouwen die roken, die hoge bloeddruk hebben of een veranderde schildklieractiviteit. Een arts kan dit nagaan. Goed om te weten is dat je als vrouw boven de 65 met overgangsklachten doorgaans geen hormoontherapie mag. Je kunt wel traditionele Chinese acupunctuur proberen of fyto-oestrogenen, zoals sojaproducten of rode klaver. Soms wordt gabapentine voorgeschreven. Dit is een anti-epileptisch medicijn dat aangrijpt op het deel van de hersenen waar het zogeheten thermostaatcentrum zit. Maar door de bijwerkingen is dit medicijn niet de eerste keus. Daarnaast kan cognitieve gedragstherapie je leren beter om te gaan met je klachten."

2. Helpt melatonine tegen nachtelijke opvliegers? En magnesium? En andere supplementen?

"Melatonine adviseer ik zeker niet. Het heeft geen effect op overgangsklachten en werkt bovendien verslavend. Als magnesium werkt, dan is dat alleen vanwege het placebo-effect. Er zijn veel supplementen en voeding die overgangsklachten zouden tegengaan, maar waarvoor geen wetenschappelijke basis is. Wel weten we inmiddels dat vrouwen met lichte klachten baat kunnen hebben bij fyto-oestrogenen als sojaproducten en rode klaver."

3. Toen ik 46 jaar was, overleed plotseling onze oudste dochter. Vanaf die dag stopte mijn menstruatie en die is nooit meer teruggekomen. Kun je in de overgang raken door een traumatische ervaring?

"Door een enorme stresservaring kunnen sommige vrouwen vrij abrupt in de overgang raken, inderdaad. Acute stress is een niet te onderschatten factor. Mijn eigen moeder overkwam dit op 38-jarige leeftijd. Toen mijn vader heel onverwacht stierf, stopte haar menstruatie van de ene op de andere dag."

4. Mijn moeder had altijd warme wangen. Achteraf gezien had ze misschien last van opvliegers. Die heb ik ook veel. Is de mate waarin je last hebt van de klachten erfelijk?

"Deze mevrouw schrijft dat zij en haar moeder ‘altijd’ last hebben van warme wangen. Dat doet mij vermoeden dat het wellicht geen opvliegers betreft. Wie een opvlieger heeft, kent de verschijnselen: de warmte gaat op en neer. Het komt en het gaat na een paar minuten. Als je het continu warm hebt, dan zou dat ook om iets anders kunnen gaan, zoals hoge bloeddruk of suikerziekte."

5. Ik was 48 toen ik in de overgang kwam, en ben nu 70 jaar. Mijn moeder heeft er tot haar 80ste last van gehad. Ik ben benieuwd of zo lang in de overgang zijn erfelijk is.

"Om te voorspellen wanneer de overgang begint, kun je naar je moeder kijken. Was zij vroeg in de overgang, dan is de kans groot dat jij dat ook bent. Maar pas op: er is geen garantie, het is alleen een trend binnen families. In het algemeen kun je zeggen dat alle vrouwen tussen hun 40ste en 60ste jaar ermee te maken hebben en dat de klachten gemiddeld twee tot tien jaar duren. Dat zijn gemiddelden, met alle varianten naar boven en beneden. In het algemeen is het zo dat naarmate je vroeger overgangsklachten krijgt, ze langer duren. Sommige vrouwen raken begin 40 in de overgang, bij anderen duurt het inderdaad tot ruim voorbij de 60!"

6. Homeopathie, helpt dat tegen overgangsklachten? En acupunctuur?

"We hebben nog niet overtuigend kunnen aantonen dat homeopathie echt helpt, maar er is ook niet veel onderzoek naar gedaan. Traditionele Chinese acupunctuur kan een gunstig effect hebben, met name op opvliegers overdag. Daar is wetenschappelijk bewijs voor en dat hebben we nu in de richtlijn opgenomen. Er is geen bewijs dat acupunctuur helpt tegen nachtelijke transpiratie."

7. Kun je in de overgang raken door een wisseling van anticonceptiepil? Ik, 66 jaar, kwam op mijn 35ste in de overgang nadat ik geen Stederil-30 meer kreeg.

"Nee, je kunt niet in de overgang raken door een verandering in het gebruik van de anticonceptiepil. De anticonceptiepil onderdrukt je eigen hormoonhuishouding. Het kan best zijn dat deze mevrouw allang in de overgang was. En ja, al is dat zeldzaam, sommigen raken al op jonge leeftijd in de overgang; we zien dertigers en soms zelfs een enkele twintiger op ons spreekuur."

8. Van mijn gynaecoloog moest ik na twee jaar stoppen met hormonen slikken tegen overgangsklachten. Erg vervelend, want ze hielpen goed. Waarom is dat zo?

"Dit ligt iets genuanceerder. Voor niet alle hormonen geldt dat je er per se na twee jaar mee moet stoppen. Gemiddeld probeer je hormonen niet langer dan vijf jaar te gebruiken in verband met een dan licht verhoogde kans op borstkanker. Het risico op borstkanker ligt aan het type progesteron en aan individuele factoren, zoals een leeftijd van ouder dan 50 jaar, overgewicht, meer dan 10 tot 14 eenheden alcohol per week, langdurig pilgebruik of roken. Als een vrouw na vijf jaar niet zonder kan, dan bespreek je als arts de individuele risico’s en maakt de vrouw altijd zelf de keuze. We adviseren sowieso goed af te bouwen en niet in één klap te stoppen. Je zou het gesprek kunnen aangaan met je arts, of je huisarts vragen te overleggen met een menopauzepoli."

9. Ik was altijd een blij ei en een bezig bijtje. Sinds de overgang ben ik somberder geworden. Vooral als ik alleen thuis ben. Ik kan gewoon niet op gang komen. Heel jammer. Wat doe je eraan?

"Lastig te beantwoorden als je de voorgeschiedenis niet kent. Als je eerder in je leven depressieve klachten hebt gehad, heb je een dubbele kans op depressie tijdens de overgang. Maar je kunt ook somber raken door overgangsklachten. Slecht slapen, minder goed in je vel zitten, je lichaam maakt minder oxytocine aan; van dat alles kun je somber worden, met name omdat je zo moe bent. Je zou moeten bewegen, maar daar heb je geen energie voor – en zo raak je in een vicieuze cirkel."

10. Ik heb 50 opvliegers per dag. Ik word er extreem moe van. Wat kan ik daaraan doen?

"Dit is een inkopper: hormoontherapie is verreweg de beste remedie. Deze mevrouw zal waarschijnlijk merken dat ze daar flink van
opknapt. Wie geen hormonen wil of mag, bijvoorbeeld vrouwen die borstkanker hebben gehad, kan acupunctuur proberen."

11. Van mijn huisarts mocht ik vanaf mijn 60ste geen hormonen meer slikken. Waarom is dat?

"Ook dit ligt iets genuanceerder. De regel is dat vrouwen die langer dan tien jaar na de menopauze zijn, geen hormoontherapie meer mogen gebruiken. Er bestaat geen leeftijdsgrens waarop je moet stoppen, al heeft het de voorkeur om niet langer dan vijf jaar hormonen te gebruiken. Langer doorgaan brengt risico’s met zich mee."

Podcast Gezond Gesprek

Meer weten over de overgang? Luister ook naar de podcast Gezond Gesprek. Karine Hoenderdos praat met Dorenda van Dijken over de overgang en de impact op je leven – en op je omgeving.

Dit artikel verscheen eerder in Plus Magazine mei 2020. Abonnee worden van het blad? Dat doet u in een handomdraai!