5 vragen over cognitieve gedragstherapie

1. Wat is cognitieve gedragstherapie?

"Cognitieve gedragstherapie (CGT) is de best onderzochte, meest toegepaste vorm van psychotherapie van dit moment. Het principe is simpel. Mensen komen in de problemen doordat zij slechte gewoontes aanleren en deze gewoontes kunnen zij weer afleren (dit is de gedragskant van CGT).

Doordat zij slechte gewoontes hebben gaan mensen ook slecht over zichzelf denken en voelen, waardoor de kans nog groter wordt dat ze hun slechte gewoontes blijven vertonen (dit is de cognitieve kant). CGT pakt zowel het gedrag als de instandhoudende gedachten en gevoelens aan.

2. Welke varianten zijn er?

"CGT is uitgevonden door twee mensen tegelijk: Aaron T. Beck en Albert Ellis. Aaron Beck noemde zijn therapie CGT, Ellis noemde het Rationeel-Emotieve therapie of RET. In RET benadrukt men dat het niet de gebeurtenissen zijn die onze reacties en dus ook onze problemen veroorzaken, maar de manier waarop we tegen die gebeurtenissen aankijken. In de 'Beckiaanse' CGT ligt de nadruk iets meer op het actief uitdagen van belemmerende gedachten en gevoelens in zogenaamde gedragsexperimenten.

Tegenwoordig zijn veel varianten van CGT in omloop. Bij het bekende 'mindfulness based CGT' worden negatieve gedachten en gevoelens niet uitgedaagd, maar leren cliënten om deze gedachten en gevoelens te laten zijn voor wat ze zijn, zonder er aandacht aan te besteden.

Het minder bekende maar onder behandelaars populaire Cognitive-Behavioral Analysis System of Psychotherapy (CBASP) is een combinatie van CGT en klassieke psychoanalyse. In CBASP ligt in het begin van een behandeling de nadruk sterk op ervaringen tijdens de jeugd, die daarna worden vertaald naar reacties en problemen in de tegenwoordige tijd.

3. Hoe gaat het in zijn werk?

"Cognitieve gedragstherapie bestaat in de eerste plaats uit het opsporen van negatief gedrag en slechte gewoontes, maar ook van de gedachten en gevoelens die deze in stand houden. Dit gebeurt door het registreren van momenten waarop een probleem zich voordoet. Vervolgens leren cliënten om op zulke momenten iets anders te doen en vooral om zich dan door andere gedachten en gevoelens te laten leiden dan zij gewoonlijk deden.

Dit laatste gebeurt in gedragsexperimenten. Cliënten zoeken in zulke experimenten bewust moeilijke situaties op met de bedoeling te onderzoeken welke gedachten en gevoelens bepalend zijn en welke andere gedachten en gevoelens ander gedrag tot gevolg hebben.

Een voorbeeld: Jan is bang voor spreken in het openbaar. Door een nare ervaring op een congres gaat hij telkens zwaar transpireren en vergeet hij wat hij wil zeggen als hij het woord moet voeren. Hij vindt zichzelf daardoor een loser. Hij denkt dat hij nooit carrière zal maken.

Jan begint met het exact registreren van moeilijke momenten, plus de gedachten en gevoelens die daarmee gepaard gaan. Daarna leert hij technieken om zichzelf tot rust te brengen. Vervolgens gaat hij deze technieken inzetten op moeilijke momenten, zoals tijdens vergaderingen en toespraken, terwijl hij zich focust op gedachten aan succes en trots. Zo leert Jan dat het gevoel een loser te zijn in geen verhouding staat tot een keer blunderen op een congres. Hij is als trotse vader en goede echtgenoot juist heel goed in staat om moeilijke dingen te doen, dus ook een speech houden voor zijn medewerkers."

4. Wat kun je bereiken met CGT?

"CGT is ontworpen om mensen van klachten af te helpen. In eerste instantie was CGT een behandeling voor depressie. Later kwamen daar angst en verslaving bij en al snel bleek CGT werkzaam te zijn voor allerlei psychische klachten. Denk aan stoppen met roken, paniekklachten, een spinnenfobie. Er is nu eigenlijk geen psychisch probleem meer dat zonder CGT wordt behandeld. Zelfs mensen die psychotisch zijn of die last hebben van een bipolaire stoornis (manisch depressief) kunnen baat hebben bij CGT.

Daarnaast kan CGT je helpen meer uit jezelf te halen. De kern van CGT is het opsporen van belemmerende gedachten en gevoelens. Het is voor iedereen goed om te weten wat deze zijn. Je kunt een betere leidinggevende worden door belemmerende gedachten en gevoelens in twijfel te trekken. Je kunt misschien eindelijk dat boek gaan schrijven of die opleiding gaan doen, als je weet hoe je jouw innerlijke belemmeringen kunt wegnemen. Door CGT zou je datgene kunnen realiseren waar je al bijna geen hoop meer op had."

5. Voor wie is CGT geschikt?

"CGT is ontworpen als een behandeling voor iedereen en bij allerlei klachten. Een bezwaar dat in het begin nog wel eens klonk, is dat CGT te intellectueel zou zijn en daardoor moeilijk toepasbaar bij mensen met een beperkte intelligentie. Deze claim is onderzocht en verworpen. We hebben allemaal gedachten en gevoelens. We kunnen ook allemaal leren inzien dat deze gedachten en gevoelens onze slechte gewoontes in stand houden en versterken. We kunnen allemaal leren om te doen wat we willen doen."

Jean-Pierre van de Ven is psycholoog bij Fonds Psychische Gezondheid en bij Korrelatie en lid van het GezondheidsNet expertteam. Korrelatie is een landelijke hulplijn voor mensen met psychische en psychosociale problemen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan relatieproblemen, opvoedingsproblemen en problemen op het werk of op school.

Korrelatie geeft gratis advies en hulp, aan iedereen die erom vraagt. Dit kan anoniem, zowel telefonisch als via de mail of chat. Psychologen en maatschappelijk werkers luisteren, duiden het probleem, adviseren en verwijzen zo nodig door naar betrouwbare gespecialiseerde hulpverlener. Op werkdagen te bereiken op nummer (0900) 1450 (€ 0,15 p/m, 09-18 uur).