Depressie. Pillen, praten, of sporten?

Volgens de laatste cijfers van het College voor Zorgverzekeringen (CVZ) slikken bijna één miljoen Nederlanders antidepressiva, en dan vooral middelen als Prozac, Exefor en Seroxat. Van de gebruikers is 45 procent tussen de 45 en 65 jaar oud en 20 procent 65-plus. Nog een opmerkelijk cijfer: twee derde is vrouw.

De effectiviteit van antidepressiva is jarenlang door artsen overschat. De laatste stand van onderzoek is dat antidepressiva eigenlijk alleen zin hebben bij zeer ernstig depressieve patiënten. Om hoeveel mensen dat gaat en hoeveel Nederlanders de pillen voor niks slikken, is echter niet bekend.
“Antidepressiva helpen inderdaad bij mensen met een ernstige depressie, maar lang niet bij iedereen”, zegt Claudi Bockting, psycho- en gedragstherapeut en hoofddocent aan de Rijksuniversiteit Groningen. “Het kan tijd kosten voordat het meest effectieve medicijn is gevonden. Bij de eerste behandeling met een antidepressivum voelt ongeveer 18 procent van de patiënten zich niet meer depressief en de helft zich aanzienlijk beter. Na verschillende soorten behandelingen is ongeveer 40 tot 60 procent volledig hersteld.”

Antidepressiva lijken niet schadelijk voor de gezondheid en werken niet verslavend, zoals veel mensen denken. Maar een antidepressivum is géén geneesmiddel; het onderdrukt alleen de verschijnselen van een depressie. De mogelijke bijwerkingen in de eerste weken en tijdens het afbouwen zijn bovendien niet mis. Ze variëren van apathie, sufheid, wazig zien, duizelingen en misselijkheid tot hoofdpijn, transpireren, hartkloppingen en een tot een dieptepunt gedaald libido. De nadelen en kosten van antidepressiva moeten dus tegen de baten worden afgewogen.
Want wie eenmaal is begonnen met slikken, doet dat voor langere tijd. Anders heeft het geen resultaat. Bockting: “Je zit er minstens zes tot negen maanden aan vast, en wanneer je eerder een depressie hebt meegemaakt soms zelfs je leven lang om nieuwe depressies te voorkomen.”[PAGEBREAK]Onnodig slikken
Van de 300.000 mensen die jaarlijks voor het eerst een recept krijgen, raakt een kwart de voorgeschreven antidepressiva niet aan, blijkt uit onderzoek van de Universiteit Utrecht. Sterker nog: mensen halen hun pillen vaak niet eens op bij de apotheek. De redenen zijn angst voor bijwerkingen, afkeer van medicijngebruik, angst voor verslaving, of men voelt zich inmiddels beter. Vaak zijn die pillen ook helemaal niet nodig. Bij een lichte of matige depressie ben je volgens het Depressie Centrum (het kenniscentrum voor depressie van het Fonds Psychische Gezondheid) vaak al geholpen met minimale hulpmiddelen, zoals goede informatie over depressiviteit of Problem Solving Therapie: een kortdurende behandeling om meer controle te krijgen over de klacht.

“Ook bij een ernstige depressie kun je een andere behandeling kiezen die vaak net zo goed werkt”, zegt Bockting. “Het gaat dan om alternatieve pillen, runningtherapie (hardlopen) of psychotherapie (in de vorm van cognitieve gedragstherapie). Naar deze behandelingen is goed onderzoek uitgevoerd.”

Daarnaast zijn allerlei alternatieve therapieën beschikbaar. Maar omdat goed onderzoek daarnaar ontbreekt, is er geen bewezen effect. Een voorbeeld daarvan is reiki. Een geheel nieuwe behandeling voor depressie is Transcraniële Magnetische Stimulatie (TMS). Hierbij wordt de activiteit in de hersenen gestimuleerd met magneten. De eerste onderzoeksresultaten bieden in ieder geval hoop voor mensen bij wie medicijnen niet helpen.

[PAGEBREAK]Alternatief 1: sint-janskruid
Sint-janskruid blijkt bij mensen met een ernstige depressie even effectief als een antidepressivum en heeft minder bijwerkingen. Dit vrij verkrijgbare kruidenmiddel mag echter alléén in overleg met de huisarts worden gebruikt, omdat het de werking van andere medicijnen, zoals antistollingsmiddelen, kan verminderen. Bockting: “Het is dus geen onschuldig middel. Als je het via de huisarts vraagt, heb je bovendien de garantie van een juiste dosering. Onduidelijk is of sint-janskruid ook helpt bij een lichte en matige depressie.”

Alternatief 2: hardlopen
Je flink in het zweet werken stimuleert de productie van endorfinen ofwel gelukshormonen in de hersenen. En dat herstelt de ernstig depressieve geest. Op korte termijn helpt drie keer in de week een halfuur hardlopen even goed als het slikken van medicijnen.
Op lange termijn zijn de mensen die blijven hardlopen er zelfs beter aan toe, omdat zij nauwelijks terugvallen in een depressie.
Hardlopen helpt ook bij milde of matige depressie, zo blijkt uit onderzoek van Ruud Bosscher, docent Bewegingswetenschappen aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Claudi Bockting: “Runningtherapie is zeker aan te bevelen. Je kunt het in theorie gewoon in je eentje doen. Maar ja, als je gezond bent, is het al moeilijk om jezelf ertoe te zetten te gaan sporten. Wanneer je depressief bent, heb je daar natuurlijk helemaal veel moeite mee.”
Runningtherapeuten in heel Nederland bieden daarom depressieve mensen intensieve begeleiding bij het trainen. Het is daarbij niet de bedoeling om de halve marathon te winnen, maar om langzaam de conditie op te bouwen zonder buiten adem te ­raken.

Alternatief 3: psychotherapie
De best onderzochte vorm van psychotherapie is cognitieve gedragstherapie (CGT). Deze werkt net zo goed als antidepressiva, zowel bij ernstige als milde vormen van depressie. Je hoeft bij deze therapie – anders dan bij psychoanalyse – niet terug naar je verleden. Met CGT krijg je inzicht in de negatieve gedachten en gevoelens die je nu hebt. Bockting: “Daar leer je anders mee om te gaan. Je leert die gedachten te veranderen in evenwichtiger denkbeelden. Met twaalf tot zestien sessies van een uur ben je vaak af van je zwaarmoedigheid.”[PAGEBREAK]Terugval voorkomen
De kans op terugval na een depressie is groot. Volgens cijfers van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) keert de depressie bij 40 procent van de mensen binnen twee jaar terug. De huidige huisartsenrichtlijn adviseert daarom om bij alle vormen van depressie zes tot negen maanden antidepressiva te gebruiken. Bockting: “Mensen die eerder depressief zijn geweest, wordt aangeraden twee jaar tot levenslang door te slikken als onderhoudsbehandeling.”
Maar ook in het voorkómen van terugval zijn pillen niet de enige optie. Andere mogelijkheden zijn:

• Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT). Helpt net zo goed tegen terugval als antidepressiva. In acht weken leer je met meditatieoefeningen in het hier en nu te leven en automatische negatieve gedachten los te laten.
• Cognitieve gedragstherapie. Werkt ook preventief. Bockting deed er onderzoek naar: “Acht bijeenkomsten na herstel van een depressie bieden een hoge bescherming tegen terugkeren van de depressie. Van de proefpersonen viel in vijfenhalf jaar tijd slechts één op de twaalf terug.”
• Hardlopen. Gaat eveneens terugval tegen; zelfs beter dan medicijnen, blijkt uit een studie van de Amerikaanse Duke-universiteit. Was na een jaar 38 procent van de pillenslikkers weer depressief, bij de hardlopers was dat slechts
8 procent.

Hoopvol
Tot slot het beste nieuws: als u vroeger geen depressie hebt gekend, is het onwaarschijnlijk dat u op latere leeftijd een depressie ­ontwikkelt. Mensen van 57 jaar en ouder zijn niet vaker depressief dan jongere mensen, volgens onderzoek van de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Als ouderen wel depressief worden, zijn ze dat eerder in hun leven ook geweest.
En nog een opsteker van Claudi Bockting: “Een derde van alle mensen met een depressie herstelt zonder enige vorm van behandeling. Zelfs mensen die al langer dan twee jaar depressief zijn, kunnen spontaan herstellen.” 
[PAGEBREAK]
Fietsen brengt mijn bestaan weer terug
Naam: Maarten van Buuren (60)
Beroep: Hoogleraar Franse letterkunde aan de Universiteit Utrecht.
Depressief sinds: “Voorjaar 2000. Mijn bestaan werd opgeheven, ik werd tot niets gereduceerd. Het licht was gedoofd.”
Slikte: “Seroxat. Toen de medicijnen aansloegen, werd ik uit een heel diepe put getild. Dat was een zegen.”
 Andere behandelingen: “Psycho-therapie, lichttherapie (waarmee de aanmaak van het hormoon melatonine wordt gereguleerd en het dag- en nachtritme hersteld), sint-janskruid en extra vitaminen.”
Zweert bij: “Mijn racefiets met veertien versnellingen.”
Want: “Na twintig minuten op de fiets slaat de motor van mijn lichaam aan en kom ik uit de verstarring waar­in de depressie mij elke dag laat zinken. Het sporten brengt mijn bestaan weer terug.”
Het lichtpunt: “Toen de diagnose depressie werd gesteld. Eindelijk kon ik een naam geven aan datgene waar ik mijn hele leven al last van had.”
Uit het dal: “Pillen, praten en fietsen maakten dat er iets gebeurde waarvan ik nooit had gedacht dat het nog zou kunnen gebeuren: het hebben van puur plezier.”
Schreef: ‘Kikker gaat fietsen’ (Uitg. Lemniscaat, €19,50)

Reiki opende de weg naar herstel
Naam: Katy Castañón (50)
Beroep: Secretaresse.
Werd depressief in: “2000. Het was een zware strijd. Ik wilde niet meer leven, voelde me niets meer waard.”
Slikte: “Gedurende twee jaar onder andere Prozac. Dat bracht in het begin redding, maar liet de depressie sluimeren. Mijn hoofd voelde bewolkt.”
Andere behandeling: “Psychotherapie. Met hulp van een natuurgeneeskundige kwam ik van de medicijnen af.”
Zweert bij: “Reiki.”
Want: “Reiki heeft voor mij de weg
geopend naar herstel en het vinden van mijn eigen kracht. Door mijn handen op bepaalde plekken van mijn lichaam te leggen, gaat de levensenergie stromen.”
Het lichtpunt: “Toen de regen een keer op mijn gezicht kletterde tijdens mijn dagelijkse uur lopen. Ik dacht: ik weet nu wat ‘gelukkig zijn’ is.”
Uit het dal: “Ik ben sterker geworden en heb meer zelfvertrouwen en plezier in het leven dan ooit. Daar ben ik heel dankbaar voor.”
Schreef: ‘Uit de put, naar de top!’
(Uitg. Tattwa, €17,50)

Meer informatie

• #Problem Solving Therapie: Fonds Psychische Gezondheid, T 030-297 11 97  of www.psychischegezondheid.nl
• Runningtherapie: Runningtherapie.nl,  T 024-358 60 51 of www.runningtherapie.nl
• Cognitieve gedragstherapie: Vereniging   voor Gedragstherapie en Cognitieve  Therapie, T 030-254 30 54 of www.vgct.nl
• Mindfulness Based Cognitive Therapy:   MBCT Trainingen, T 074-266 60 90 of   www.mbcttrainingen.nl