Psychotherapie bij een depressie

1. Zijn we tegenwoordig niet te snel geneigd om hulp te zoeken als we niet lekker in ons vel zitten?
"Van iemand met diabetes of een hartaandoening wordt nooit gezegd dat hij maar door de zure appel heen moet bijten. Als psychische aandoeningen 'alledaagse problemen' zijn, zou je verwachten dat mensen ermee kunnen blijven functioneren. Maar uit onderzoek blijkt dat een depressie of angststoornis de gezondheid en kwaliteit van leven evenzeer of zelfs meer aantast dan een hartaandoening of diabetes.

Op dit moment staan angststoornissen op de derde plaats van ziekten die voor de samenleving de grootste last vormen. Depressie staat op nummer vier, nog voor longkanker. Er is dus alle reden om daar hulp bij te zoeken."

2. Is het effect van psychotherapie onomstotelijk bewezen?
"Bij depressies kunnen we het effect van psychotherapie goed aantonen, omdat daar veel onderzoek naar is gedaan. Uit alle studies blijkt dat ongeveer twee derde van de patiënten is opgeknapt na psychotherapie. Ook bij mensen met ernstige depressies werkt psychotherapie. Maar ik moet er direct bij zeggen dat lang niet alle soorten psychotherapie goed zijn onderzocht. Het aantal therapieën waarvan de effectiviteit onomstotelijk is aangetoond, is dus beperkt."

3. Welk soort psychotherapie werkt het best bij depressieve klachten?
"Als je naar de vier therapieën kijkt die goed zijn onderzocht, ontlopen de effecten elkaar niet of nauwelijks. Het gaat om vier heel verschillende psychotherapieën, dat is het opmerkelijke. Zo leer je bij cognitieve gedragstherapie om ongelukkig makende gedachten te observeren en te veranderen. Bij gedragsactivatietherapie leer je je leven zo te plannen dat je elke dag voldoende leuke dingen doet. Het verbeteren van relaties of het omgaan met verlies staat centraal bij interpersoonlijke therapie. Bij probleemoplossende therapie leren mensen hoe ze hun problemen het beste kunnen oplossen en worden daarbij stap voor stap geholpen. Volstrekt verschillende benaderingen, maar ze zijn vrijwel even effectief."

4. Hoe kan het dat zulke uiteenlopende therapieën hetzelfde effect hebben?
"Dat weten we niet. Een verklaring zou kunnen zijn dat een depressie verschillende terreinen bestrijkt, die elkaar beïnvloeden: veel piekeren, negatieve gedachten, inactiviteit, verstrikt raken in een probleem. Zodra je een van die elementen aanpakt en verandert, veranderen de andere mee, is de gedachte. Maar het zou ook kunnen dat er in iedere therapie iets zit wat hetzelfde is: dat iemand naar je luistert en je aanmoedigt. Eigenlijk hebben we nog geen idee wat het werkingsmechanisme van psychotherapie is."

5. Werken de effectieve therapieën bij iedereen met een depressie?
"Nee, ongeveer een derde knapt er niet van op. En dat is nog een optimistische schatting, want we weten dat veel mensen na verloop van tijd opnieuw depressief worden. Verder is bekend dat van de mensen die er wél baat bij hebben, de helft zonder therapie ook zou opknappen. Het lastige is dat we vooraf niet kunnen voorspellen tot welke groep iemand behoort. Daar wordt veel onderzoek naar gedaan: zal iemand opknappen of niet? En helpt de psychotherapie daarbij of kan zij zich de moeite besparen? Helaas is daar nog weinig vooruitgang mee geboekt."

6. Werkt psychotherapie beter dan pillen bij een depressie?
"Dat is in ruim veertig studies onderzocht. In grote lijnen werken antidepressiva en gesprekstherapie ongeveer even goed. Bij mensen met matige depressies wordt meestal gesprekstherapie aanbevolen, ook omdat antidepressiva allerlei bijwerkingen kunnen hebben. Bij ernstige of chronische depressies is het beter om pillen en gesprekstherapie tegelijk voor te schrijven. Verder laat onderzoek zien dat het bij ouderen altijd beter is om beide tegelijk te doen, ook bij minder ernstige depressies. Deze combinatie is aantoonbaar beter dan pillen alleen of gesprekstherapie alleen."

7. Helpt psychotherapie ook bij angstklachten?
"Anders dan bij depressies weten we vrij goed welke mechanismen een rol spelen bij angstklachten. Vaak houdt vermijding de klachten in stand: je loopt met een grote boog heen om datgene dat je angstig maakt. Je moet ervoor zorgen dat die vermijding niet meer optreedt. Daar zijn verschillende therapieën voor ontwikkeld. De belangrijkste is exposuretherapie, waarbij je langzaam wordt blootgesteld aan waar je zo bang voor bent. Dat werkt bijna altijd, voor vrijwel iedereen. Als dat in kleine stapjes gebeurt, neemt je angst steeds meer af."

8. Kun je ook psychotherapie volgen via internet?
"Ja, dat kan. Bij depressie en angstklachten is internettherapie even effectief als face-to-facetherapie. Of internettherapie ook bij andere problemen net zo goed werkt, is nog onvoldoende onderzocht. Er zijn echter steeds meer aanwijzingen dat het ook een goede methode is bij alcoholproblemen, slaapproblemen en chronische, onverklaarbare pijn. Het voordeel is dat je zo’n therapie in je eigen tijd en tempo kan volgen, zonder dat iemand het ziet. Belangrijk is wel dat internettherapie wordt begeleid: zelfhulp of internettherapie zonder begeleiding is een stuk minder effectief."

Pim Cuijpers is hoogleraar klinische psychologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij is gespecialiseerd in onderzoek naar de effectiviteit van psychotherapie voor veel voorkomende psychische aandoeningen. Dit jaar verscheen van zijn hand 'Psychotherapie. Een handboek'. In dit boek gaat hij in op de vraag in hoeverre psychotherapie werkt.