Ook een man heeft soms geen zin

Volgens seksuologe Stephanie Both gaat het vooral bij vrouwen om de juiste seksuele prikkeling: "Het idee dat vrouwen door seksuele prikkels minder gemakkelijk opgewonden zouden raken dan mannen klopt niet."
Vrouwvriendelijke porno
Dat blijkt uit een van de onderzoeken die ze doet aan de Universiteit van Amsterdam (UvA). Vrouwen krijgen daar in het laboratorium filmpjes te zien met vrouwvriendelijke 'porno', gemaakt door vrouwelijke regisseurs. "Die roepen bij vrouwen meer positieve gevoelens op dan het kijken naar op mannen georiënteerde seksfilms."

Uit dit onderzoek blijkt dat de geslachtsdelen van lichamelijk gezonde vrouwen bij het zien van de filmpjes automatisch reageren. Door de vaginawand gaat binnen een paar tellen meer bloed stromen, waardoor deze vochtig wordt. Dat is dé seksuele fysiologische opwindingsreactie. Daarmee kan de mythe dat vrouwen minder snel opgewonden raken dan mannen naar het rijk der fabelen worden verwezen. Als er maar de juiste seksuele prikkel is, is er wat dat betreft geen verschil tussen hen.

Onzin van zin
Geen zin in seks is een veel voorkomende klacht in de seksuologische praktijk. Deskundigen waren er altijd van overtuigd – en velen zijn dat nog steeds – dat elk mens een 'vat met zin' heeft. Als er een tekort aan seks is, uit zich dat in seksuele verlangens, een drift als eten en drinken. En honger en dorst moeten worden gestild en gelest. Bij de een vaker dan bij de ander, omdat de inhoud van die vaten met zin bij iedereen verschilt. De een heeft er meer van dan de ander.

Stephanie Both denkt daar anders over: "Die opvatting impliceert dat zin spontaan ontstaat, maar het onderzoek waarop ik ben gepromoveerd, wijst anders uit. Als er geen seksuele prikkel is, bijvoorbeeld een seksuele gedachte of een seksuele fantasie, dan gebeurt er niks. Zo'n prikkel activeert het seksuele systeem, u wordt opgewonden en als die opwinding sterk genoeg is, neemt u die waar en wilt u méér. Dat is zin."

"Opwinding en zin ontstaan min of meer tegelijkertijd. Seksuele opwinding is de puur genitale reactie en zin is de neiging om meer te willen. Het overgaan tot actie is het gevolg van die zin. Die behoefte is er dus niet als er geen seksuele prikkel is. Daarom zeggen moderne motivatietheorieën ook dat seksuele zin geen drift is. Ten eerste kunnen mensen prima zonder seks; ze krijgen er niks van als ze een tijd geen seks hebben. Ze gaan er niet dood aan, zoals bij gebrek aan voedsel of water."

Verschillen m/v
Hoewel mannen en vrouwen even snel opgewonden raken, is er volgens de seksuologe wel degelijk een opmerkelijk verschil tussen de seksen. "Mannen vertalen een erectie meteen in lust, ze willen seks, terwijl vrouwen bij lichamelijke opwindingsreacties niet automatisch onmiddellijk zin hebben en tot actie willen overgaan. Bij vrouwen loopt dat niet synchroon. Hoe dat komt, is nog niet bekend."

"Vermoedelijk kunnen mannen beter voelen wat er in hun genitaliën gebeurt, omdat ze vaker dan vrouwen masturberen. Dat is één ding. Bovendien ervaren vrouwen in seksuele situaties meer emoties dan mannen, ook meer negatieve gevoelens. Een goede sfeer kan belangrijk zijn, een bepaalde intimiteit, een vleugje romantiek, het zich gewaardeerd voelen en niet alleen seks als híj het wil. Als aan dergelijke voorwaarden is voldaan, komt bij vrouwen ook de zin."

Both vertelt dat evolutionaire, biologische theorieën daar een verklaring voor hebben. "Oorspronkelijk hebben mannen en vrouwen in de voortplanting een andere rol en andere belangen. Om de kans op goede nakomelingen te vergroten, was het voor mannen belangrijk hun zaad zoveel mogelijk te verspreiden. Hoe meer nakomelingen, des te groter de kans op goede nakomelingen en dus op overleving van de soort. Voor mannen was het dan ook zaak vrouwen gemakkelijk te kunnen bevruchten. Voor vrouwen lag het anders: zij moeten veel meer investeren om kwalitatief goede nakomelingen voort te brengen. Ze moeten ze negen maanden dragen, borstvoeding geven en daarna nog jaren verzorgen. Kinderen zitten langer aan de moeder vast."

"Vrouwen kiezen daarom van oudsher voor kwaliteit en zijn om die reden selectiever in hun partnerkeuze. Ze zijn ook veel alerter in een seksuele situatie. Is het veilig genoeg, is het leuk genoeg? Vrouwen wegen die dingen onbewust mee en kunnen daardoor zin ofwel lust en actie beter reguleren. Dat wil overigens niet zeggen dat mannen dat niet kunnen. In het laboratorium blijkt dat mannen heel goed in staat zijn 'de daad' uit te stellen. Ze hóeven hun penis niet achterna te lopen."

Pijn bij vrijen
Een niet adequate seksuele prikkeling lijkt vaak een rol te spelen bij vrouwen met seksuele problemen. Neem nou pijn tijdens het vrijen. "Als een vrouw niet opgewonden genoeg is en dus niet vochtig genoeg en dan gemeenschap heeft, dan gaat het schuren en doet het pijn. Als dat regelmatig gebeurt, kan die pijn angst en spanning veroorzaken, waardoor de spieren rond de ingang van de vagina verkrampen. Dat maakt de ingang nauwer, waardoor weer pijn ontstaat. Bovendien kan dan de huid rond de ingang van de vagina geïrriteerd raken, wat ook weer pijn kan geven. Zo komt ze in een vicieuze cirkel terecht."

Uit een ander onderzoek, van Marieke Brauer, verbonden aan het Leids Universitair Medisch Centrum, blijkt dat deze vrouwen normaal reageren op de juiste seksuele prikkels. Lichamelijk kunnen ze net zo opgewonden raken als anderen. Er is dus niets mis met hun lijf. Ondanks de aanwijzingen dat veel seksuele problemen worden veroorzaakt door een gebrek aan de juiste seksuele prikkeling, zijn veel vrouwen, dokters en zelfs seksuologen geneigd anders te denken.

En de farmaceutische industrie speelt daar gretig op in. Die is na het grote succes van de erectiepillen hard op zoek naar middelen die de opwinding en zin bij vrouwen kunnen versterken. "De vraag is echter of dat de oplossing is", meent Both. "Als er geen goede seksuele prikkeling is, doen die middelen ook niet veel. Zonder prikkeling geen opwinding en ook geen zin. Dat geldt ook voor erectiepillen. Wanneer een man dat pilletje neemt, gaat niet alles vanzelf. Alleen de lichamelijke reactie komt gemakkelijker op gang."

Penis op vakantie
Seksuoloog/psycholoog Ceryl Janssen noemt enkele andere oorzaken van seksuele problemen. "Negatieve ervaringen en ook subtiele relationele problemen kunnen een rol spelen. De vrouw is bijvoorbeeld boos, omdat de man te weinig in het huishouden of met de kinderen doet en heeft al dan niet bewust 's avonds geen zin om te vrijen."

Het geen zin hebben is trouwens niet langer het domein van de vrouw, zegt Janssen. "Dat traditionele beeld verandert. Tegenwoordig zie ik in mijn praktijk net zoveel mannen als vrouwen die minder zin in seks hebben dan hun partner." Er kunnen volgens Janssen tal van redenen zijn waarom ook mannen minder zin in seks hebben. Hard werken bijvoorbeeld. "Veel mensen hebben een baan, een huis, kinderen en dan komt de seks er ook nog eens bij, maar 's avonds is de energie op."

"Maar als er geen erectie komt, raken mannen gemakkelijk in paniek. Ze zijn bang dat ze falen, terwijl elke man dat toch wel eens meemaakt. Ik had onlangs een man in de praktijk die tegen een burnout aanzat. Hij ging op vakantie en merkte dat het met de seks niet wilde vlotten. Hij ging vreselijk zijn best doen, zonder succes. Hij was gewoon nog te gespannen. De penis is geen auto die u kunt sturen." Spanningen in het hoofd en in het lijf komen de seks vaak niet ten goede. Ook de penis is als onderdeel van het lichaam soms gewoon aan vakantie toe.

Tegelijkertijd klaarkomen
De praktijkervaring van Janssen is dat veel stellen hoge verwachtingen van de seks hebben. "Beiden móeten opgewonden raken, er móet gemeenschap plaatsvinden en beiden moeten klaarkomen. Het liefst tegelijkertijd. Al dat 'moeten' geeft een enorme druk. Daardoor wordt vrijen een prestatie en wordt het genieten uit het oog verloren." Seksuologe Both voegt daar aan toe dat voor vrouwen de clitoris de gevoeligste plek is en neuken hen niet per se het meeste genot hoeft te geven.

"Veel vrouwen kunnen niet genieten, omdat ze vaak niet goed weten hoe hun lichaam precies werkt en wat er voor nodig is om opgewonden te raken. Als ze lezen hoe de geslachtsdelen in elkaar steken en hun eigen lichaam en geslachtsdelen leren bekijken en verkennen, kunnen ze ontdekken wat prikkelend is, welke plekken gevoelig zijn en welke niet. Seksuele fantasieën en erotische verhaaltjes kunnen daarbij helpen."

Beide seksuologen benadrukken echter dat seksuele problemen in de praktijk een zaak zijn van twee mensen. Die moeten er samen proberen uit te komen en samen leren genieten. "Die prestatiedrang moet er af", zegt Both met klem. "U kunt beginnen elkaar te strelen en dat langzaam uitbreiden. Laat merken wat u lekker en vervelend vindt, bijvoorbeeld door ter aanmoediging te kreunen. Zo wordt vrijen een ontdekkingstocht, want er blijken nogal eens misverstanden te bestaan over wat de ander fijn vindt."

Een ongezonde levensstijl, medische klachten zoals een hoge bloeddruk, suikerziekte of depressie en het gebruik van bepaalde geneesmiddelen kunnen uiteraard ook de oorzaak zijn van opwindingsstoornissen. Dat moet altijd goed worden uitgezocht, want als de bloedvaten niet in orde zijn, kunt u praten als Brugman, maar dat helpt dan niet.

Laboratoriumonderzoek
Plaats van handeling: twee tamelijk steriele kamers, gescheiden door een deur, in de Universiteit van Amsterdam (UvA). In de eerste ruimte bevindt zich achter computerapparatuur de onderzoeker, van hetzelfde geslacht als de proefpersoon, het is immers een intiem onderzoek. In de aanpalende ruimte zit tijdens het onderzoek de vrijwillig(st)er op een stoel achter een tafel. Daarop staat een kastje met de cijfers 1 t/m 10.

Een beeldscherm staat op ooghoogte en de 'penisring' voor mannen en de 'tampon' voor vrouwen liggen klaar. Deze elektronisch sensortjes, die de testpersonen zelf aan of in brengen, meten de toename van de doorbloeding van de geslachtsdelen, zijnde een kenmerk van lichamelijke opwinding.

Tijdens de sessie worden erotische plaatjes of vrouwvriendelijke seksfilms vertoond. De objectieve lichamelijke seksuele reacties worden gemeten en de proefpersoon geeft de vertoonde beelden een 'seksueel waarderingscijfer': voelt hij of zij zich opgewonden of niet, dat is de subjectieve beleving. Wat blijkt: mensen krijgen zin in seks doordat ze seksueel worden geprikkeld. De zin in seks komt dus niet 'zomaar' opzetten, zoals lang werd aangenomen. Die wordt in gang gezet door een prikkeling van buiten: een beeld, een fantasie, een woord, een aanraking.

Mannen en erectieklachten
Naar schatting hebben over de hele wereld 152 miljoen mannen last van erectieproblemen. Nederlands onderzoek toonde aan dat circa 17 procent van de mannen boven de 18 jaar 'hem' soms niet overeind krijgt.