De kerstboom versieren met glazen ballen, krentenbrood op tafel en hulsttakjes als decoratie. We zijn eraan gewend, maar wat is de oorsprong van al deze kerstgewoontes en -tradities?
Kerst-eten
Met kerst zetten de meeste mensen speciale dingen op tafel. Het populairst is toch wel het luxe krentenbrood, de kerststol, gevuld met amandelspijs en bestrooid met poedersuiker. Volgens historici kan de langwerpige vorm gezien worden als een symbool voor een wikkelkind, in het bijzonder natuurlijk het 'kerstkind'. Vaak was het brood dan ook een feestelijk geschenk bij een geboorte. Iedereen deelde mee in de vreugde, want zowel de gulle gever als de andere gasten kregen een stuk mee naar huis.
Later ontpopte het geboortebrood zich tot feestbrood, zeker in het oosten van het land. Traditioneel neemt de kerststol een belangrijke plaats in bij het kerstontbijt of de kerstbrunch, en op kerstavond na de nachtmis.
Kussen onder de mistletoe
Vandaag de dag zie je het niet vaak meer; elkaar een zoen geven onder de 'maretak'-plant, ook wel mistletoe genoemd. Maar dit is wel degelijk een echte kersttraditie. De Engelse naam is een samenvoeging van twee Angel-Saksische woorden: ‘mistel’ (mest) en ‘tan’ (takje). Letterlijk betekent mistletoe dus ‘poep op een tak‘. De maretak is in staat om groen te blijven, zelfs in de winter, als de boom zijn bladeren verliest. Al snel werd gedacht dat de tak een magische werking heeft, bijvoorbeeld bij vruchtbaarheidsrituelen.
Liefdevol symbool
De associatie met liefde ontstond volgens een Scandinavische legende. In het verhaal spelen de jeugdige god Baldr, zijn moeder Frigga (een machtige tovenares) en Loki de hoofdrol. Baldr wordt door de verrader van de goden (Loki) gedood met een pijl, waarvan de punt is gemaakt van de maretak. Zijn moeder was zo gebroken van verdriet dat haar tranen in besjes veranderden en aan de tak groeiden. De besjes stonden symbool voor haar liefde voor Baldr.
De kus
Het idee om elkaar te kussen, is ontstaan in Scandinavië, in de tijd van de Druiden. Wanneer vijanden elkaar onder de maretak onmoetten in het bos, moesten ze hun wapens neerleggen en voor één dag een wapenstilstand houden. Daar komt de gewoonte om een takje maretak aan het plafond te hangen en elkaar daaronder te kussen dus vandaan: het is een teken van vriendschap en liefde. En dat past natuurlijk perfect bij de kerstgedachte.
Kerstboom met glazen ballen
Geen kerstboom is natuurlijk compleet zonder kerstballen. Maar hoe is deze gewoonte eigenlijk ontstaan? In de 11e eeuw trokken troubadours van stad tot stad om voorstellingen te geven, vaak over bekende bijbelverhalen. Een veelgebruikt symbool van die verhalen, bijvoorbeeld het paradijs van Adam en Eva, was de appelboom. Gelovige mensen versierden hun huizen vervolgens met takken van appelbomen, die later vervangen werden door dennenbomen.
De oorsprong van kerstballen lijkt de heksenbal te zijn. Volgens de mythe hadden heksen geen spiegelbeeld, dus dankzij de glazen ballen kon je er makkelijk een herkennen in huis of boze geesten wegjagen, typerend voor de 'donkere tijd' tijdens het einde van het jaar. Langzamerhand werden de ballen kleiner en dienden ze steeds meer als decoratie.
Het kerstpakket
Kerstpakketten zijn naar verluid zo'n 200 jaar oud en werden als eerst ingepakt op het platteland. Boeren gaven hun inwonend personeel vaak op tweede kerstdag vrij. De knechten en de meiden gingen dan naar huis om met hun eigen familie kerst te vieren. Vaak kregen ze een mand mee van de boer met lekkernijen en praktische dingen. Toen al was het een blijk van waardering richting het personeel en een extraatje voor de feestdagen.
De hulst
Hulstbessen worden op allerlei plekken in de wereld als kerstdecoratie gebruikt. Waar komt dat precies vandaan? Volgens een oude, (christelijke) legende ontkiemde een hulst onder de voetstappen van Jezus. We kennen de plant van de doornenkroon op zijn hoofd, terwijl de oranjerode bessen het lijden (bloed) van Jezus voorspelden. In veel Europese landen wordt de hulst dan ook de ‘Christusdoorn’ genoemd.
Bezinning
Er is nog een andere verklaring voor het gebruik van hulst met kerst. Mythologisch staat het in verband met de geest van de vegetatie en de krachten van de natuur, vertegenwoordigd door de zogenaamde 'Holly-King', letterlijk: hulst-koning. In de loop der tijden veranderde hij in Sinterklaas (Santa Claus, Père Noel, Weihnachtsmann). De hulst-koning stond voor rust en bezinning. Stilstaan bij gebeurtenissen en keuzes uit het verleden, typerend voor kerst en het einde van het jaar.
Bronnen: stemderbomen.nl, christmaholic.nl
