Zo draait u het testament van uw echtgenoot terug!

Zodra u overlijdt, gaan uw bezittingen volgens de regels van Boek 4 Burgerlijk Wetboek naar een andere eigenaar. Door bij de notaris een testament te laten maken, kunt u van dit wettelijke systeem afwijken. Ook dan kan het echter voorkomen dat een testament onduidelijk is. Stel bijvoorbeeld dat u twee neven heeft die allebei Ron Koek heten, maar slechts één van beiden goed kent. En stel u voor dat u in uw testament heeft bepaald dat uw neef Ron Koek uw enige erfgenaam is. Wie is nu erfgenaam? Juristen spreken dan van een uitlegprobleem. De wet bevat een speciale regeling om dit soort problemen op te lossen.

De uitspraak van de Haarlemse rechtbank

Maar wat als er sprake is van een duidelijk testament waar iemand het niet mee eens is? Zijn er mogelijkheden om het testament onderuit te halen? Op 19 maart 2008 deed de Rechtbank te Haarlem uitspraak in zo’n zaak. Het is een vreemde uitspraak, wie denkt dat alleen in strafzaken foute uitspraken gedaan worden, komt bedrogen uit. Als notaris merk ik dat er een aantal rechters zijn die - soms zelfs structureel - op zijn zachtst gezegd vreemde uitspraken doen. In mijn columns zal ik voortaan ook verslag doen van zulke uitspraken.

Wat is er aan de hand? Op 29 augustus 1980 maakte Shirley een testament, waarin zij haar broer Ramon tot enige erfgenaam benoemde. Op 26 maart 1993 is Shirley met Bertus in gemeenschap van goederen getrouwd. In 2004 overleed Shirley. Overigens zijn deze namen gefingeerd.

"Onduidelijk testament"

Op 16 maart 2004 liet Ramon zijn zwager (Bertus) weten de erfenis van zijn zuster te aanvaarden. U begrijpt dat Bertus – op zijn zachtst gezegd - niet blij was. Hij wilde liefst helemaal niets aan zijn zwager geven. Daar had hij twee belangrijke redenen voor. Ten eerste was er naar zijn mening sprake van een onduidelijk testament. Volgens Bertus had Shirley namelijk het testament destijds gemaakt, om te voorkomen dat haar ouders ook zouden erven. De Rechtbank was het niet met Bertus eens. Zij oordeelde dat het testament overduidelijk was. Dat Shirley ten tijde van het opmaken van haar testament niet aan een toekomstig huwelijk had gedacht en dat het testament voor die situatie duidelijk niet geschreven was, was volgens de rechter geen reden om van een onduidelijk testament te spreken. Bertus had dus pech!

Bertus krijgt toch gelijk

Maar de rechtbank schoot Bertus op een andere wijze te hulp. Op een voor mij geheel onduidelijke wijze concludeerde de rechtbank dat Shirley meende dat door haar huwelijk in gemeenschap van goederen het testament niet meer gold. Omdat zij veronderstelde dat Bertus haar enige wettelijke erfgenaam was, was zij op het verkeerde been gezet (of in juridische termen: had zij gedwaald) en liet zij na haar testament te herroepen. De rechtbank vond daarom dat Ramon daarom geen erfgenaam kon zijn. Bertus kreeg zijn zin.

Brug te ver

Hoe vreemd ook, de uitspraak past in een trend, namelijk dat de positie van de langstlevende echtgenoot de afgelopen jaren steeds beter is geworden. Ook het nieuwe erfrecht van 2003 heeft daarvoor gezorgd. Bertus had een goede oude dag kunnen hebben als hij gebruik had gemaakt van de bestaande wettelijke rechten, maar koos daar niet voor. Op zijn verzoek plaatste de rechter het testament buiten werking. Ik vind dit een brug te ver! Tot op heden waren de wet en jurisprudentie heel duidelijk: ieder testament geldt, tenzij de testateur (dit is degene die een testament maakt) het testament onder dwang of bedreiging heeft moeten maken of tenzij de testateur geestelijk niet meer in orde was.

Uitspraak opent deur voor talrijke rechtszaken

De rechter in Haarlem zette het testament buiten werking omdat de testatrice (volgens de rechter) in de veronderstelling verkeerde dat zij haar oude testament niet meer hoefde te herroepen. De rechter realiseerde zich waarschijnlijk niet dat deze uitspraak de deur open zet voor tal van nieuwe juridische procedures. Stel dat uw tante uw neef tot erfgenaam maakt en stel dat – als zij dat testament niet zou opstellen – u ook haar erfgenaam bent. Met deze uitspraak heeft u nu een extra manier om het testament onderuit te halen. Hoe? Door aannemelijk te maken dat als tante dát wist zij vast en zeker een ander testament zou maken.

Notaris krijgt meer te doen

Maar er speelt nog iets anders. Door deze uitspraak is het onduidelijk of sommige in het verleden gemaakte testamenten nog wel geldig zijn. Zo vertelde een cliënt mij enkele maanden geleden dat hij opnieuw zou trouwen. Kort na zijn echtscheiding in 2002 had hij een testament gemaakt waarin zijn drie kinderen tot enige erfgenamen waren benoemd. Dat wil hij zo houden. Hij heeft daarom met zijn aanstaande echtgenote afgesproken in een soort gemeenschap van goederen te trouwen. Hierdoor is zij verzekerd niet met lege handen te komen staan, mocht het huwelijk stuk lopen.

Door de rechterlijke uitspraak is het onduidelijk of het oude testament nog geldt. Als de man geen risico wil nemen, moet hij opnieuw een testament maken waarin hij precies hetzelfde bepaalt als wat hij al eerder had gedaan. Hij moet dus kosten voor niets maken!

Ook fiscus moet zich aan vonnis houden

Hoewel een slecht vonnis, kan ik met deze uitspraak in de hand mijn cliënten nóg beter van dienst zijn. Een voorbeeld: soms is er in het verleden door een vader (of moeder) een testament gemaakt, dat achteraf bezien beter niet gemaakt had kunnen worden. Oude testamenten leiden door veranderende fiscale wetgeving soms onnodig tot successierecht en/of inkomstenbelasting. De fiscus heft in die gevallen meedogenloos de “verschuldigde” belasting. Als een erfgenaam nu aannemelijk maakt dat vader meende dat de nieuwe fiscale regeling niet voor oude testamenten gold, kan de rechter het testament buiten werking zetten. Daardoor kan er een flinke belastingbesparing optreden. Ook de fiscus moet zich namelijk aan de uitspraak van de rechter houden.