5 vragen over... vliegangst

1. Hoe ontstaat vliegangst?

'Vliegangst is een typische stressklacht. Als je een periode in je leven om wat voor reden dan ook onder spanning staat, dan ontwikkel je een fobische klacht. En als een van die klachten zich oproept, dan kun je ook vliegangst ontwikkelen. Bijvoorbeeld wanneer je nare dingen hebt meegemaakt, dan word je je ineens bewust van de kwetsbaarheid van het leven. Vervolgens breidt dat zich uit naar andere situaties. In een vliegtuig besef je dat je geen controle over het leven hebt en als het turbulent wordt in het vliegtuig, dan realiseer je je heel goed dat je hier ook geen controle over hebt. Dan kan langzaam zo’n angst ontstaan.'

2. Welke gradaties van vliegangst zijn er?

'In Nederland zijn er 3 miljoen mensen met vliegangst en de gradatie is zeer breed. Mensen die het wel doen, maar zich alleen niet goed voelen in bepaalde situaties, bijvoorbeeld bij turbulentie. Er zijn ook mensen die wel vliegen, maar die beperken het tot een absoluut minimum. Zij onderdrukken het met medicatie, drinken te veel alcohol, allemaal dingen die helemaal niet werken of zelfs averechts werken. En je hebt mensen die het in absolute zin vermijden, die het ooit gedaan hebben en zeggen: ik doe het nooit meer. Er is ook nog steeds een groep van mensen, zo’n 14 procent, die het nog nooit gedaan hebben.'

3. Hoe merk je dat iemand last heeft van vliegangst?

'Wanneer mensen het helemaal niet doen, het absoluut vermijden, dat is natuurlijk de uiterste vorm. Deze mensen geven toe aan de angst en zullen het nooit overwinnen. Maar mensen die wel vliegen, die voelen zich niet goed aan boord. Die voelen zich soms al dagen slecht, slapen moeilijk of niet, zijn misselijk, voelen zich continu of bij vlagen gedurende de dag angstig. En aan boord zijn ze heel erg verkrampt, hebben een hoge ademhaling, zitten heel gespannen in hun stoel, zijn superalert, letten op elk geluid, elke beweging en voelen zich daardoor heel angstig.'

4. Wat zijn de oorzaken?

'Vliegangst is een kapstok van allerlei achterliggende problematiek, zoals hoogtevrees, claustrofobie, angst voor controleverlies, controledrang, sociale angst, doodsangst, angst voor ongelukken en zo zijn er nog een aantal op te noemen.

De grootste fout die mensen maken is ervan uitgaan dat mensen iets meegemaakt hebben in de lucht. Dat is eigenlijk niet zo, want er gebeurt relatief weinig. In 2017 waren er wereldwijd geen doden door de luchtvaart, terwijl we in Nederland alleen al rond de 800 doden in het verkeer hadden. Er overlijden meer mensen doordat ze van een paard vallen dan we doden hebben in de luchtvaart. Alles wat je doet is gevaarlijker dan vliegen, dus de kans dat je daar iets overkomt is zeer klein.'

5. Wat is er aan te doen?

'Stichting VALK biedt een therapeutisch programma aan dat je kunt volgen. We beginnen altijd met een intake, zodat we weten wat de aard en de oorsprong is van de angst. En dan komen we met een voorstel hoe we het aan moeten pakken. Dat kan voor ieder mens verschillend zijn. Zo’n 60 procent van de mensen komen bij ons in een groepstraining terecht, waarin ze goed geïnformeerd worden over de luchtvaart en over emotie en angst. Het is een soort stressmanagementtraining: wat is angst precies, wat heeft je angst doen ontstaan, wat doet je angst in stand houden. Dan leren we ze allerlei strategieën aan hoe je jezelf onder controle kan brengen en dat je niet bezig bent met het controleren van je omgeving, maar met hoe je jezelf onder controle houdt. Vervolgens gaan we dat langzaam toepassen door middel van virtual reality en nemen we ze mee naar Schiphol-Oost waar we oefeningen doen in stilstaande vliegtuigen. Daarna nemen we ze mee naar een vluchtsimulator van KLM, waar ze twee vluchten met turbulentie en een zijwindlanding ondergaan. Ten slotte krijgen ze een vlucht onder begeleiding. Na drie maanden doen we nog aan terugvalpreventie, zodat de technieken blijven beklijven.

Voor mensen die een cursus nog een stap te ver vinden, is de makkelijkste stap het lezen van een zelfhulpboek. Daar zul je veel steun en handvatten in vinden hoe je ermee om kan gaan. Ook zijn er een aantal zaken die je nooit moet doen. Ga niet twijfelen over je vlucht, zeg tegen jezelf: ik mag er best tegenop zien, maar ik ga. Zolang je blijft twijfelen, neemt de angst continu toe. De angst wordt steeds groter, dus dat proces moet je heel snel doorbreken. Je moet zorgen dat je nooit met een lege maag gaat vliegen en zorg dat je de dag dat je gaat vliegen en de dagen ervoor ook al weinig of geen cafeïnehoudende producten gebruikt, dus geen Redbull, cola, koffie. Als je dat doet, maak je jezelf alleen maar nog onrustiger.'

Lucas van Gerwen is directeur van Stichting VALK, luchtvaartpsycholoog, psychotherapeut, klinisch psycholoog en piloot. Daarnaast is hij auteur van diverse zelfhulpboeken over vliegangst. Stichting VALK is een wetenschappelijk instituut dat gespecialiseerd is in de behandeling van angststoornissen.