Krachtvoer en beweging om sneller te herstellen van operatie

Niemand zit erop te wachten geopereerd te worden, maar soms is het onvermijdelijk. Wat je wel kunt vermijden, is dat je conditie al vóór de operatie achteruit holt. Of het nu om een nieuwe heup, een oogoperatie of kanker gaat, uit onderzoek blijkt: hoe fitter je het ziekenhuis in gaat, hoe beter je eruit komt. Daarnaast is goed eten belangrijk, omdat dit het herstel bevordert en de kans op complicaties verkleint.

Bewegen

Hoe verschijn je zo fit en gezond mogelijk op de operatietafel? In sommige ziekenhuizen gaan patiënten voorafgaand aan een geplande operatie twee keer per week naar een fysiotherapeut om te werken aan hun conditie en kracht. Het lijkt erop dat deze patiënten minder complicaties krijgen waarvoor ze opnieuw naar het ziekenhuis moeten. Wat het effect is van deze ‘prevalidatie’ op het herstel wordt momenteel onderzocht. Ook als het ziekenhuis niet zo’n programma aanbiedt, kun je veel zelf doen.

Tip

Blijf wandelen, fietsen en sporten en probeer dit liefst iets meer te doen dan voorheen. Ga naar een sportschool. Of maak een afspraak met een fysiotherapeut voor extra ondersteuning; veel aanvullende verzekeringen vergoeden dit.

Voeding

Ook gezond eten is belangrijk als voorbereiding op een operatie. Mensen die een ziekte onder de leden hebben, kunnen ondervoed zijn zonder dat ze het weten. Bij ondervoeding is er een tekort aan energie en voedingsstoffen in het lichaam. Daardoor verdwijnt spiermassa en verlies je gewicht. Ondervoede patiënten herstellen langzamer van ziekten en operaties, hebben een lagere weerstand en meer kans op vallen en complicaties zoals infecties. Ook liggen ze gemiddeld anderhalve dag langer in het ziekenhuis. De kans op ondervoeding wordt groter als je een ziekte onder de leden hebt. Dat komt doordat de behoefte aan voedingsstoffen als gevolg van de ziekte groter wordt – vooral aan ­eiwitten. Deze stoffen heeft het ­lichaam onder andere nodig om ­spieren op peil te houden en wonden te ‘repareren’.

Van de 50- tot 85-jarigen die thuis wonen, is volgens het Centraal ­Bureau voor de Statistiek (CBS) 1,2 procent ondervoed. Maar bij patiën­ten die in een ziekenhuis worden opgenomen, komt ondervoeding veel vaker voor, volgens de Landelijke Prevalentiemeting Zorg (LPZ). Uit onderzoek in 2012 blijkt dat 1 op de 5 patiënten ondervoed is (22 procent). Daarnaast loopt nog eens 1 op de 5 (19 procent) risico op ondervoeding doordat hun gewicht aan de lage kant is of omdat ze al een paar dagen niet of nauwelijks gegeten hebben.

Tip

Ondervoeding kun je voorkomen door veel eiwitrijke producten te eten: vlees, vis, kaas, kwark, melk, noten en peulvruchten. Als je ziek bent of er een grote operatie aan zit te komen, is het belangrijk goed te blijven eten. Minder eetlust? Eet dan wat vaker kleinere porties verspreid over de dag en trek aan de bel bij de (huis)arts als je (ongewild) afvalt.

Checklist voordat je in het ziekenhuis wordt opgenomen

• Blijf bewegen zoals je altijd deed – en liefst nog iets meer.
• Ga eventueel naar een sportschool of fysiotherapeut.
• Eet veel eiwitten om je spieren te helpen en voorkom ongewenst gewichtsverlies.

In het ziekenhuis: aansterken

Bewegen

Het is zover: de dag voor de operatie. De meeste patiënten trekken in het ziekenhuis hun pyjama aan en gaan liggen. Maar door de hele dag in bed te liggen, neemt de spiermassa in rap tempo af, en daarmee ook de spierkracht en conditie. Na één dag in bed liggen ben je al 5 procent van je spierkracht kwijt. En na een week op bed kost het moeite om uit een stoel overeind te komen. Eenmaal verloren spiermassa kan niet snel weer worden opgebouwd, zeker niet als je al wat ouder bent. Blijf daarom zo actief mogelijk. Beweging verkleint de kans op complicaties als doorliggen, longontsteking en verstopping.

Tip

Soms biedt het ziekenhuis interne tv-uitzendingen met oefeningen, zijn er hometrainers op de afdeling, of komen vrijwilligers langs om een stukje te gaan lopen met patiënten. Na een operatie is het devies om binnen enkele uren alweer uit bed te komen. Ook met een infuus of katheter kun je rondlopen.

Voeding

Lange tijd was het gebruikelijk voor een operatie nuchter te blijven. Tegenwoordig is het advies juist om zes uur voor een operatie nog een lichte eiwitrijke maaltijd te eten, en tot twee uur voor een operatie nog bijvoorbeeld heldere limonade te drinken. Zo’n lichte maaltijd en de limonade zijn al uit de maag verdwenen als de operatie aanvangt en ze verkleinen de kans op slapheid en misselijkheid na de operatie. Herstellen van een operatie is te vergelijken met topsport. Het lichaam maakt overuren om de wond te repareren en dat vreet energie. Afvallen na een operatie lijkt misschien aanlokkelijk (mooi, zomaar een paar kilo kwijt), maar het is geen vetweefsel maar spierweefsel dat verdwijnt. Voor het herstel is dit niet gunstig. Na een operatie is de behoefte aan eiwitten én calorieën verhoogd. Het lichaam heeft eiwitten nodig om wonden te herstellen en om spieren weer op te bouwen. Vlees, vis, kaas, melk, kwark, noten en peulvruchten bevatten veel eiwitten.

Energierijke voeding (met veel calorieën) zorgt ervoor dat het lichaam de eiwitten direct kan benutten voor spieropbouw. Krijg je te weinig calorieën binnen, dan gebruikt het lichaam de eiwitten als energiebron en niet als bouwsteen om de spieren op peil te houden. Probeer daarom in het ziekenhuis zo goed mogelijk te eten. Per kilo lichaamsgewicht heb je minstens 1 gram eiwitten nodig. Weeg je bijvoorbeeld 70 kilo, dan moet je dagelijks minstens 70 gram eiwitten binnenkrijgen. Neem per snack of maaltijd liefst een portie die flink wat eiwitten bevat: 25 tot 30 gram eiwitten. Vraag een extra toetje en eet voor het slapengaan een eiwitrijke snack, want ook tijdens de nacht gaat de spieropbouw door.

Tip

In het gunstigste geval kun je zelf bepalen wanneer je wat eet, maar helaas kan dit slechts in één op de tien ziekenhuizen. Eet vooral ook tussendoortjes. Voor veel patiënten is het na een operatie bijna onmogelijk om alleen uit drie hoofdmaaltijden voldoende eiwitten binnen te krijgen. Worden geen tussendoortjes aangeboden? Vraag dan het bezoek krachtvoer mee te brengen, zoals bijvoorbeeld halfvolle kwark, noten en pinda's, kaas en worst.

Checklist voor als je in het ziekenhuis ligt

• Zorg niet alleen voor een pyjama, maar neem ook makkelijk zittende kleding mee en schoenen of sandalen die eenvoudig aan te trekken zijn en lekker lopen.
• Trek elke ochtend als het kan gewone kleren aan.
• Ga alleen in bed liggen om te slapen.
• Zorg dat je iets te doen hebt als je zit, zoals lezen of puzzels invullen.
• Probeer zo snel mogelijk weer zelf naar het toilet te gaan, jezelf te wassen en aan te kleden.
• Vraag hulp als het niet lukt om zelf uit bed te komen.
• Loop geregeld een stukje over de gang en maak met het bezoek een ommetje.
• Eet alle maaltijden aan de tafel en niet in bed.
• Eet een paar keer per dag een tussendoortje.
• Meld het als je verstopt bent of weinig eetlust hebt.

Voeding

Goed eten is ook belangrijk na thuiskomst. Laat de eetlust te wensen over, verdeel dan de maaltijden over de dag en neem bijvoorbeeld zes kleine maaltijden in plaats van drie grote. Schakel hulptroepen in als zelf boodschappen doen of koken te veel van het goede is.

Tip

Vraag vrienden, familie of buren of ze om toerbeurt boodschappen kunnen doen, een maaltijd komen brengen of bij je thuis komen koken. Boodschappen kunnen ook online bij de supermarkt worden besteld en thuis worden bezorgd. Of probeer een maaltijdservice.

Checklist voor als je weer thuis bent

• Wandel regelmatig. Begin bijvoorbeeld elke dag met een rondje te lopen en probeer dat uit te breiden.
• Loop een paar keer extra de trap op en af. Lukt dat nog niet, train de spieren dan door wat vaker uit de stoel op te staan en weer te gaan zitten.
• Eet voldoende vlees, vis, zuivel, kaas, noten, ­peulvruchten en andere eiwitrijke tussendoortjes.
• Weeg jezelf elke week en trek aan de bel bij de (huis)arts als je afvalt of langer dan enkele dagen weinig eetlust hebt.

Met dank aan dr. ir. Marlieke Visser (beleidsadviseur Research & Zorg) en dr. Jaap Dronkers (fysiothera-peut en bewegingswetenschapper)  van Ziekenhuis Gelderse Vallei in Ede. En aan ir. Jan Oudenes (verpleegkundig consulent geriatrie van Radboudumc in Nijmegen).