16 vragen over maagklachten

1. Hoe groot is een maag?
De maag is een zeer rekbaar orgaan. Leeg is het een soort platte zak van ongeveer twintig centimeter lang, maar na een flinke maaltijd kan hij uitrekken tot maximaal vijftig centimeter. In totaal past er wel drie liter voedsel en vocht in. Een volle maag heeft de vorm van een omgekeerde peer: breed van boven en smal van onder. Gemiddeld blijft een maal ongeveer drie uur in je maag. Eet je veel en/of vet, dan duurt de vertering langer. De maag ligt boven in de buikholte, vlak tegen de ribben aan en net links van het midden onder het borstbeen. Deze plek wordt ook wel het ‘maagkuiltje’ genoemd.

2. Wat gebeurt er in je maag als je eet.
Zodra het eten wordt doorgeslikt, komt het via de slokdarm in de maag terecht. Daar wordt het voedsel kleiner gemaakt, tot brokjes van één millimeter. Dat doet de maag door samen te trekken en door zuur maagsap aan het eten toe te voegen. Per dag maakt het lichaam wel anderhalf liter maagsap aan. Behalve dat het helpt het eten te verteren, doodt het ook eventuele ziekmakende bacteriën die zijn meegekomen. Zodra al het voedsel is fijngemaakt, wordt het in kleine porties van ongeveer een theelepel per keer gelijkmatig aan de dunne darm afgegeven.

3. Komen maagklachten veel voor?
Heel veel. Eén op de vier Nederlanders heeft er last van. De meest voorkomende klachten zijn een opgeblazen gevoel, oprispingen, misselijkheid, pijn en een branderig gevoel in de maagstreek.

4. Waardoor ontstaan zulke klachten?
Soms door een maagzweer of een ontsteking van het maagslijmvlies. Een andere oorzaak van maagklachten is het langdurig gebruik van bepaalde pijnstillers die ook ontstekingsremmend werken. Middelen als ibuprofen, diclofenac en naproxen (allen behorend tot de groep van NSAID’s) bevatten stoffen die het maagslijmvlies aantasten. Daardoor kan het gaan irriteren. Jaarlijks krijgen zo’n 5100 mensen een ernstige maagbloeding als gevolg van het gebruik van NSAID’s. Van hen overlijden er 540. Patiënten die dit soort pijnstillers langdurig gebruiken, krijgen uit voorzorg vaak een middel voorgeschreven dat het maagslijmvlies beschermt. Hebt u last van maagklachten, overleg dan altijd met uw huisarts voor u dergelijke pijnstillers inneemt. Overigens kan paracetamol geen kwaad voor uw maag.

Het is lang niet altijd te achterhalen waarom iemand maagklachten heeft. Artsen spreken in dat geval over ‘functionele dyspepsie’ (functionele spijsverteringsstoornis). Dat betekent dat er geen aantoonbare oorzaak voor de ongemakken is te vinden. Waarschijnlijk worden de klachten dan veroorzaakt door een overgevoelige of een luie maag.
Mensen met een overgevoelige maag voelen pijn waar een ander niets voelt. Hoe dat komt, is niet duidelijk. Een overgevoelige maag is lastig te behandelen. Eventueel kan de huisarts iets voorschrijven tegen de pijn. Een lage dosering van een antidepressivum kan ervoor zorgen dat er minder (pijn)-prikkels vanuit de maag aan de hersenen worden doorgegeven.
Bij een luie maag trekt de maagspier te weinig of onregelmatig samen. Het voedsel wordt dan niet goed fijngemalen en blijft langer in de maag dan normaal, met bijvoorbeeld misselijkheid, een opgeblazen gevoel en oprispingen tot gevolg. Een luie maag kan het gevolg zijn van het gebruik van kalmerende middelen (bijvoorbeeld diazepam) of medicatie tegen hoge bloeddruk (bètablokkers, calciumkanaalblokkers). Maar meestal is de oorzaak niet te achterhalen. Medicijnen die de spieren in de maag stimuleren om hun werk beter te doen (prokinetica), kunnen soms uitkomst bieden.

5. Wat is brandend maagzuur precies?
Tussen de slokdarm en de maag zit een sluitspiertje. Soms werkt dat ‘poortje’ niet helemaal goed. Het staat dan te vaak en te lang open, waardoor er zuur maagsap vanuit de maag omhooggaat en in de slokdarm terechtkomt. Dat kan klachten geven als een pijnlijk, branderig gevoel achter het borstbeen, een geïrriteerde keel, het gevoel van een brok in de keel en oprispingen. Artsen noemen die aandoening ‘refluxziekte’, maar het staat beter bekend als brandend maagzuur.

Er zijn verschillende redenen waarom het sluitspiertje niet meer optimaal werkt. Als iemand veel te zwaar is, drukt de grote hoeveelheid vet de maag omhoog. Het sluitspiertje gaat dan sneller open en de maaginhoud stroomt in de slokdarm terug. Verstoppingen in de darm (constipatie) kunnen hetzelfde effect hebben. Bij een middenrifbreukje komt een klein deel van de maag in de borstholte te liggen, waardoor het sluitspiertje soms niet meer in staat is om zijn werk goed te doen. Verder kunnen alcohol, roken, pepermunt en chocolade het sluitspiertje verslappen. Als brandend maagzuur lang aanhoudt, kan de irritatie een beschadiging in de slokdarm veroorzaken.

6. Is er iets aan te doen?
U kunt zelf de volgende voorzorgsmaatregelen tegen brandend maagzuur nemen:
• beperk het aantal grote of vette maaltijden;
• ga na het eten niet meteen liggen;
• zet het hoofdeinde van uw bed wat hoger;
• buk niet te vaak voorover, maar zak liever met rechte rug door uw knieën;
• let op uw gewicht en eet vezelrijk en gevarieerd;
• stop met roken.
Als dat alles niet helpt, kan uw huisarts medicatie voorschrijven. Er zijn medicijnen die een beschermend laagje aanbrengen aan de binnenkant van de maag en de slokdarm, medicijnen die het maagzuur binden en medicijnen die de aanmaak van maagzuur remmen of blokkeren. Er is ook een groep medicijnen die ervoor zorgt dat het voedsel sneller door de maag gaat, waardoor er minder maagsap omhoogkomt. Ze lossen het probleem van het slappe sluitspiertje niet op, maar verminderen de klachten. Sommige middelen, zoals de bekende (zuurbindende) Rennies, zijn ook zonder recept te koop.

Er wordt wel gezegd dat melk helpt bij brandend maagzuur. Dat is deels waar. De pijn neemt er weliswaar tijdelijk door af, maar omdat melk de aanmaak van maagzuur stimuleert, kunnen de klachten er uiteindelijk erger door worden.

7. Waar is boeren goed voor?
Boeren dient om de maag te ontluchten. Tijdens het eten, drinken en praten slikken we de hele dag (ongemerkt) lucht in. Ook sommige voedingsmiddelen, zoals koolzuurhoudende dranken, uien en koolsoorten kunnen extra lucht in de maag geven. De maagwand zet uit en geeft een seintje aan de hersenen: de druk wordt te groot. Vervolgens ontspant de sluitspier tussen de maag en de slokdarm, zodat de lucht kan ontsnappen. Gebeurt dat niet, dan zou de maag kunnen scheuren. Als je veel last hebt van boeren, kan het helpen om rustig en met gesloten mond te kauwen en tijdens het eten niet te drinken. Gebruik liever geen kauwgom, want tijdens het kauwen slik je vaak veel lucht in.

8. Veel mensen krijgen last van hun maag als ze zenuwachtig of gespannen zijn. Hoe kan dat?
Als je gespannen bent, maakt je lichaam meer maagzuur aan. Ook kan de knijpbeweging van de maag vertragen of onregelmatiger worden. Het heeft dus zeker invloed. Stress alleen zal meestal geen (ernstige) maagaandoeningen veroorzaken, maar het kan wel een rol spelen bij het ontstaan van maagklachten of bestaande klachten verergeren.

9. Horen maagklachten bij het ouder worden?
De meeste maagklachten hebben niets met leeftijd te maken. Uit bevolkingsonderzoek blijkt zelfs dat ouderen minder vaak over hun maag klagen. Mogelijk komt dat doordat ze op latere leeftijd met ernstiger gezondheidsproblemen te maken krijgen. Wel hebben ouderen vaker een ontsteking van het maagslijmvlies als gevolg van een besmetting met de Helicobacter pylori-bacterie. Deze kan als een van de weinige bacteriën in de zure maag overleven. Een dergelijke ontsteking kan soms tot een maagzweer of, in zeldzame gevallen, maagkanker leiden, maar meestal veroorzaakt ze geen klachten.

10. Hoe loop je een Helicobacter pylori-infectie op?
De besmetting wordt van mens op mens overgedragen, via de maaginhoud of de ontlasting. De meeste dragers hebben de bacterie opgelopen door gebrekkige sanitaire voorzieningen (bijvoorbeeld op vakantie) of door onhygiënisch gedrag (bijvoorbeeld onvoldoende handen wassen na het opruimen van braaksel). Naar schatting is 30 à 40 procent van de 60-plussers in Nederland met de Helicobacter pylori-bacterie besmet. Slechts één op de twintig van hen ontwikkelt daadwerkelijk maagklachten. Door de verbeterde hygiënische omstandigheden in de laatste eeuw neemt het aantal besmettingen snel af. Van de jongeren draagt nu nog maar 10 procent de bacterie bij zich.

Een besmetting met de Helicobacter pylori-bacterie is vast te stellen door een stukje weefsel (biopt) uit de maag weg te nemen en in het laboratorium te onderzoeken. Een andere methode is (antistoffen in het) bloed of de ontlasting onderzoeken. De infectie is goed te behandelen met een combinatie van verschillende antibiotica.

11. Hoe herken je een maagzweer?
Een maagzweer kan een drukkende, zeurende en soms hevige pijn geven. Soms gaat die pijn gepaard met misselijkheid, braken, boeren en weinig eetlust. In uitzonderlijke gevallen kan een maagzweer een bloeding of een perforatie (een gat in de maagwand) veroorzaken. Een maagbloeding is te herkennen aan een teerachtige ontlasting of het braken van bloed.
Een maagzweer is een beschadiging in het slijmvlies van de maag of het eerste deel van de dunne darm: de twaalfvingerige darm. De grootte kan variëren van een speldenknop tot een euro. De belangrijkste oorzaken van een maagzweer zijn besmetting met de Helicobacter pylori-bacterie (ongeveer 60 procent van de gevallen) of langdurig gebruik van pijnstillers uit de NSAID-groep. Bijkomend gevaar van NSAID’s is dat een patiënt de klachten van de maagzweer door het pijnstillende effect minder goed voelt.

12. Komt maagkanker veel voor?
Maagkanker, een kwaadaardige tumor in het maagslijmvlies, is vrij zeldzaam. In Nederland wordt het jaarlijks bij zo’n tweeduizend mensen vastgesteld. Maagkanker komt vooral voor bij mensen ouder dan 60 jaar en vaker bij mannen dan bij vrouwen. Of en wat voor klachten een patiënt heeft, hangt af van de plaats van de tumor. Eerste signalen die op maagkanker kunnen wijzen, zijn: het gevoel hebben dat het eten niet goed zakt, onverklaarbaar gewichtsverlies, steeds erg moe zijn, (bloed)braken en een teerachtige, pikzwarte ontlasting. Roken en overmatig alcoholgebruik vergroten de kans op maagkanker, omdat ze het maagslijmvlies irriteren en uiteindelijk beschadigen.

13. Wat zijn andere risicofactoren voor maagklachten?
Roken en overmatig alcoholgebruik vergroten niet alleen de kans op maagkanker, maar ook op bijvoorbeeld brandend maagzuur, een maagslijmvliesontsteking of een maagzweer. Andere risicofactoren voor maagklachten zijn een langdurige infectie met de Helicobacter pyloribacterie, een ongezonde en eenzijdige voeding, constipatie (verstopping) en overgewicht.

14. Mag je met maagklachten alles eten en drinken?
In principe wel. Wat bij de een klachten verergert, geeft bij de ander juist geen problemen. U merkt zelf gauw genoeg waar u wel of geen last van hebt. Die ‘lastige’ voedingsmiddelen kunt u beter laten staan. Als u veel zaken niet kunt verdragen, is het wijs om een diëtist te raadplegen.

Verder is het verstandig om bij maagklachten:
• liever vijf of zes kleine maaltijden per dag te nemen dan drie grote;
• rustig te eten en goed te kauwen;
• tijdens het eten rechtop te zitten en liever niet te drinken;
• minstens drie uur voor het slapen niets meer te eten;
• niet te vet eten;
• voorzichtig te zijn met pepermunt, chocolade, sterk gekruid voedsel, uien, kool, citrusvruchten, koolzuurhoudende dranken en kauwgom;
• te zorgen voor een regelmatige stoelgang om verstopping te voorkomen;
• met mate alcohol te drinken;
• af te vallen als u te zwaar bent;
• als u rookt daarmee te stoppen.

15. Wanneer is een maagverkleining aan de orde?
Als iemand ernstig overgewicht heeft en het niet lukt op een andere manier af te vallen, kan een maagverkleining een optie zijn. Daarvoor bestaan verschillende methodes, bijvoorbeeld een maagbandje waarmee de maag in twee delen wordt gesplitst. Een andere mogelijkheid is om een omleiding te maken vanuit de voormaag naar het tweede deel van de dunne darm. Het grootste deel van de maag en de twaalfvingerige darm wordt zo ‘buiten werking’ gesteld. Door beide methodes ontstaat er tijdens het eten sneller een gevoel van verzadiging.

16. Wat zijn de nieuwste ontwikkelingen in de behandeling van maagklachten?
Onderzoekers hebben ontdekt dat een derde van de bevolking van nature minder goed reageert op bepaalde, veel voorgeschreven maagzuurremmers (protonpompremmers). Zij hebben een genetisch ‘verschil’ waardoor ze de medicijnen sneller afbreken dan anderen. Er wordt nu onderzocht of zij het middel bijvoorbeeld vaker moeten nemen of in een hogere dosering, of dat ze beter een ander medicijn kunnen krijgen.

Onlangs is wetenschappelijk bewezen dat het natuurlijke middel Iberogast, bestaande uit negen verschillende kruiden, effectief is in het bestrijden van functionele maagklachten zoals een opgeblazen gevoel. Inmiddels is het officieel als geneesmiddel geregistreerd, maar het wordt nog niet door zorgverzekeraars vergoed.

Een tumor in de maag wordt meestal operatief verwijderd. De laatste ontwikkeling is dat voorafgaand aan de operatie chemotherapie wordt gegeven om de tumor te doen krimpen. Dat vergroot de overlevingskans met 13 procent.

Dit artikel is tot stand gekomen met medewerking van prof. dr. André Smout, specialist op het gebied van maag-, darm en leverziekten in het Academisch Medisch Centrum Amsterdam, en Yvette Bruinsma, voorlichter bij de Maag Lever Darm Stichting (MLDS).