5 vragen over winterhanden

1. Gaan winterhanden nog over?

"Jammer genoeg komen de klachten bij veel mensen elk jaar terug. Waarom ze ineens ontstaan, is niet duidelijk. Deze winterse klachten komen vooral voor bij vrouwen. Daarnaast zouden bepaalde medicijnen (zoals bètablokkers) het probleem kunnen uitlokken. Ook wordt aangenomen dat aderverkalking het risico zou verhogen, maar dat is nooit goed onderzocht."

2. Is er echt niks aan te doen?

"Het beste is om koude te vermijden en u goed aan te kleden: warme kleding, warme sokken en handschoenen. Het is belangrijk dat het materiaal warm is en goed ventileert; wol heeft beide eigenschappen. Ook wisselbaden worden geadviseerd: afwisselend de handen drie minuten in warm water, gevolgd door een halve minuut koud water. En altijd eindigen met koud water. Dat zou de doorbloeding kunnen verbeteren, maar de werkzaamheid van deze adviezen is nooit onderzocht.

Vroeger werd gedacht dat extra vitamine-D-injecties zouden helpen tegen winterhanden. De injecties zijn echter niet meer verkrijgbaar en van vitamine D in vloeistof of tabletten is aangetoond dat het niet helpt. Wat de bloedverdunners betreft: er wordt nogal eens verondersteld dat wintertenen veroorzaakt worden door een verminderde doorbloeding van de huid. Door bloedverdunners zou het bloed minder ‘stroperig’ zijn en gemakkelijker kunnen stromen. Maar of dat echt waar is, is niet bekend."

3. Hoe zijn kloofjes te voorkomen?

"Deze klacht komt vaak voor in de winter, maar heeft niks te maken met de echte winterhanden. Kloofjes zijn kleine, vaak pijnlijke barstjes in een verdikte huid. Ze komen vaak voor bij eczeem, vooral in de winter bij koude, droge lucht. Ook bij veelvuldig contact met water, zeep, schoonmaakmiddelen, sap van groente en vruchten en mechanische wrijving (monteurs, tuiniers) treden ze vaak op. Bij sommige patiënten die last hebben van kloven, kan overgevoeligheid voor een bepaalde stof (bijvoorbeeld cement, haarverf en rubber) een rol spelen.

Om vingerkloven te voorkomen, is het belangrijk om contact met irriterende stoffen uit de weg te gaan en, indien mogelijk, koude en droge lucht te vermijden. Draag in de winter warme handschoenen. Was de handen met lauw water en droog ze goed met een schone handdoek. Beperk het gebruik van zeep tot een minimum. Gebruik zo nodig een vette handcrème.

Is er eenmaal een pijnlijk kloofje ontstaan, dan kan een druppeltje huidlijm in het kloofje helpen: de pijn is direct weg en het lijkt de genezing te bevorderen. De werkzaamheid hiervan is nooit in een wetenschappelijk onderzoek ­bewezen, maar ik heb er goede ervaringen mee."

4. Helpen huismiddeltjes, zoals ochtendurine?

"Er zijn veel huismiddeltjes en adviezen voor deze hinderlijke kwaal: zalfjes, aardappelschillen op de pijnlijke plekken leggen, uw voeten in de ochtendurine.

Huisartsen schrijven dit niet voor, omdat nooit is aangetoond dat ze echt werken. Na verloop van tijd gaan de klachten namelijk vanzelf over, hoewel ze bij veel mensen ieder jaar weer terugkomen. Als u een huismiddeltje gebruikt, kan het lijken alsof dat de genezing heeft bevorderd. Of dat echt zo is, kunt u alleen bewijzen door wetenschappelijk onderzoek waarbij de ene groep patiënten behandeld wordt met het huismiddeltje en de andere groep niet. En dat onderzoek is niet gedaan."

5. Wat helpt tegen gezwollen tenen?

"Pijnlijke, dikke, gezwollen plekken op de tenen passen bij wintertenen. Die ontstaan doordat de huid plaatselijk ontstoken raakt door kou. Het komt ook vaak voor aan de vingers (winterhanden), en op de oorschelp (winteroren) of de buitenzijde van de dij (winterdijen). In de herfst en winter geeft dit plaatselijk jeuk of pijn, en vooral de tenen kunnen dikker worden. Soms gaat de huid kapot. In het voorjaar verdwijnen de klachten.

Meestal beginnen de klachten bij een temperatuur lager dan 10 tot 15 graden Celsius. Sommige mensen krijgen pas bij veel lagere temperaturen last.

Er is geen enkel geneesmiddel waarvan bewezen is dat het werkt. Wel zijn er aanwijzingen dat het middel nifedipine zou kunnen helpen. Omdat de klacht door een ontsteking wordt veroorzaakt, lijkt het aannemelijk dat ontstekingsremmers helpen. Maar of het echt helpt weet ik niet; er is naar deze twee middelen geen onderzoek gedaan. Als u veel last heeft van pijn, kan paracetamol de pijn misschien wat verlichten."

Dr. Wim Opstelten is huisarts en senior wetenschappelijk medewerker van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG).