Hoe (on)gezond is vanille?

Waarschijnlijk waren het de Totonaken, een indiaans volk aan de Mexicaanse oostkust, die vanille zo’n duizend jaar geleden ontdekten. Europa maakte pas later kennis met deze specerij, en wel dankzij de Spanjaarden. Aan hen hebben we ook de naam te danken, want vanille groeit niet als dat bekende stokje maar als peul. En peultje is in het Spaans ‘vainilla’.

Met de hand

Vanille is de peul van een orchidee, de Vanilla planifolia. Deze tropische klimplant produceert pas als hij drie tot vijf jaar oud is voor het eerst bloemetjes. Na bevruchting daarvan, vaak met de hand, groeien er lange groene peulen uit. Daarin zitten duizenden zaadjes opgeslagen in een kleverige hars van suikers, aminozuren en: vanilline. Veel smaak zit daar aanvankelijk nog niet aan, die komt pas vrij als de peulen worden verhit en zo’n negen maanden in de zon hebben liggen drogen. Ze fermenteren dan en ontwikkelen hun kenmerkende smaak en geur. De groene peul is tegen die tijd veranderd in een glanzend zwart, enigszins vochtig vanillestokje. Klaar voor de verkoop.

Als mooie wijn

Het gewicht van een vanillestokje bestaat voor 25 procent uit suikers en voor 15 procent uit vet. De suikers zorgen voor een zoete toets, het vet maakt de smaak vol. Maar de geur en smaak van vanille zijn nog veel complexer, er zijn meer dan tweehonderd verschillende vluchtige stoffen in gevonden. Kenners noteren verwijzingen die doen denken aan een mooie wijn: hout, bloemen, groene blaadjes, tabak, rook, aarde, kruidnagels.

Bovendien is de ene vanille de andere niet. Er is veel verschil in kwaliteit, afhankelijk van het gehalte vanilline en het land van herkomst. Vanillelanden bij uitstek zijn Madagaskar, Réunion en de Comoren, Indonesië, Papoea-Nieuw-Guinee en Tahiti. Uit Madagaskar en omliggende eilanden komt de koningin van de vanille: de Bourbon. Vanille uit Indonesië is wat lichter van smaak en die uit Tahiti bevat minder vanilline en heeft bloemige tonen. Sinds een aantal jaren teelt zelfs een Nederlands bedrijf volgens eigen zeggen hoogwaardige vanilleplanten in kassen, voorlopig alleen voor de groothandel.

Peperduur

Door het beperkte aantal productielanden, de intensieve teelt en de grote vraag is vanille een peperdure specerij. Op saffraan na het duurste ter wereld. Vier euro voor een vanillestokje van goede kwaliteit is niet uitzonderlijk. Gelukkig heb je voor een geurige cake of een zoete crema catalana maar een mespunt van het ‘zwarte goud’ nodig. Ook kun je het vanillestokje nadat je de zaadjes eruit hebt geschraapt een tweede leven geven. Stop het in een pot suiker en wacht geduldig af, zo maak je zelf vanillesuiker. Verse peulen bewaar je luchtdicht, redelijk koel en donker, maar absoluut niet in de koelkast! Tip: vanillestokjes zijn nog goed wanneer je ze kunt buigen.

In de winkel verschijnt vanille in veel gedaanten. Naast het stokje is vanille vloeibaar te koop, in flesjes, als poeder en zelfs als pasta. In de meeste gevallen is de smaak minder intens, maar het is wel voordeliger. Dat laatste komt doordat er meestal geen vanillepeul te pas is gekomen. De smaakstof vanilline kan namelijk betrekkelijk eenvoudig nagemaakt worden van aardolie en lignine, een bijproduct van de houtpulp- en papierindustrie. Dan heet het op de verpakking nog steeds ‘natuurlijk aroma’. Maar voor de rijkgeschakeerde smaakbeleving van echte vanille gaat er niets boven dat zwarte glanzende stokje.

Goed humeur

Je gebruikt vanille echt voor de smaak, want als voedingsstof of voor de gezondheid speelt deze specerij geen rol van betekenis. Uit sommige onderzoeken zou blijken dat het de bacteriegroei remt, maar de bewijzen zijn flinterdun. Daarnaast zou vanille-extract antioxidanten bevatten, belangrijk om vrije radicalen uit te schakelen en het cholesterolgehalte te verlagen. Ook deze claims moeten we voorlopig met een korrel zout nemen. Wel willen we graag geloven dat vanille je stemming verbetert omdat het iets met je hersenen doet. Hoe kan het ook anders met zo’n fijne, zoete geur.

• Lees ook: 7 dingen die je kunt eten voor een beter humeur

Nagemaakt

Van vanille gebruik je zo weinig dat er weinig gezonds of ongezonds over te melden is. Wil je échte vanille, let dan op het etiket. Aromastoffen kunnen namelijk kunstmatig gemaakt worden, en dat geldt ook voor vanille. Aroma’s mogen volgens de Europese wetgeving alleen gebruikt worden als ze veilig zijn bevonden voor de gezondheid en mensen niet misleiden. De stoffen hebben een eigen nummer, een zogeheten FL-nummer (flavouring). Gaat het om ‘natuurlijk aroma’, dan mag het alleen uit stoffen bestaan die ook voorkomen in de natuur.

Een andere versie van dit artikel verscheen eerder in Plus Gezond december 2024. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.