Koken bij kwalen

Wat te doen als keukenklusjes als roeren, hakken, snijden en blikken openen pijn doen aan spieren of gewrichten of te veel energie kosten?

• Zet een in hoogte verstelbare stoel op wieltjes in de keuken. Veel keukenklusjes, zoals snijden of aardappels schillen, kunnen zittend worden gedaan. Een keukentafel kan natuurlijk ook. Of offer een onderkastje op, zodat je je benen onder het aanrecht kunt steken en de stoel goed dichtbij kunt zetten.
• Een keuken met een verlaagd fornuis is helemaal perfect. Maar lukt dat niet, neem dan lage pannen. Dat roert ­gemakkelijker.
• Een inductiefornuis is gemakkelijker dan een gasfornuis. Je kunt de pannen gewoon van de warmtebron afschuiven en hoeft minder te tillen.
• Wind touw of tape rondom het ­handvat van keukenmessen. Een dik handvat levert minder pijn op bij het snijden.
• Koop pannen die zo licht mogelijk zijn, bijvoorbeeld van aluminium.
• Koop voorgesneden groenten en geschilde aardappelen en voorgesneden vlees (bijvoorbeeld kipfilet in blokjes).
• Kant-en-klare sauzen uit pot of pakjes zijn meestal duur en leveren veel zout en andere toevoegingen. Een tomatensaus maak je makkelijk zelf op basis van tomatenblokjes uit blik en kruiden.
• Afgieten in de pan is een lastig klusje. In een stoompan is dat niet nodig en bovendien blijven bij stomen de vitamines beter bewaard. Vaak kunnen aardappelen en groenten tegelijk in de stoompan worden bereid. Er zijn speciale handige gietdeksels. Pasta giet je het beste af in een vergiet en voor rijst zijn rijstbuiltjes handig.
• Wees efficiënt en kook voor twee ­dagen. Gerechten met rijst lenen zich daar goed voor, net als gehaktballen en stoofvlees.
• Potten opendraaien lastig? Er zijn ­speciale keukenhulpjes te koop, of een elektrische blikopener. Een antislipmatje zorgt dat het blik of de pot steviger blijft staan.
• Gebruik zo veel mogelijk elektrische apparaten, zoals een mixer, keukenmachine, elektrisch mes, staafmixer.
• Een pizzasnijder is heel handig, ook voor het snijden van boterhammen!
• Schep de maaltijd in de keuken op de borden. Dat scheelt gesjouw met pannen of schalen.

Wanneer kan ­roeren lastig zijn?

• Bij artrose
• Bij reuma
• Na een TIA of beroerte
• Bij extreme vermoeidheid
• Bij parkinson

Roeli Leistra

Roeli Leistra (57) heeft al dertig jaar reuma. “Mijn grootste probleem is, behalve pijn, vermoeidheid. Soms ben ik na het koken zo bekaf dat ik niet eens meer de puf heb om te eten.
Laatst probeerde ik bijvoorbeeld zo’n maaltijdbox met ingrediënten. Het bereiden kostte me zoveel tijd en energie, dat is echt niet haalbaar. In de ochtend heb ik meer energie, dan schil ik vaak alvast de aardappelen of maak ik de groenten schoon. Verder laat ik het menu afhangen van wat ik de rest van dag doe. Heb ik een drukke dag voor de boeg? Dan maak ik iets simpels, ­zoals nasi of kapucijners met spek. Gelukkig doet mijn man altijd de afwas!”

Meer weten?

Op www.reumafonds.nl kun je de handige brochure Slim en lekker downloaden met tips voor in de ­keuken en recepten.

Proeven

Kleur stimuleert de eetlust

Minder of niet meer kunnen proeven of ruiken heeft veel gevolgen. Het eten smaakt minder, waardoor de eetlust kan verdwijnen en ook het eetplezier. Soms voegen mensen te veel zout toe, wat niet gezond is. Maar ook tijdens het koken moet je extra oppassen, bijvoorbeeld op aanbranden of bederf! Hier zijn de beste tips:

• Zorg dat het eten er kleurrijk uitziet, dat stimuleert de eetlust. Witte of ­bleke gerechten (zoals gekookte bloemkool) kun je kleuren met ­kurkuma of kerrie.
• Wissel de consistentie van eten af: knapperig en zacht of juist stevig en bros.
• Peper en wasabi kunnen een warm ­gevoel geven in de mond en daarmee een gevoel van smaak. Voor munt en mierikswortel geldt dat ze juist een verkoelend effect hebben.
• Maak gebruik van natuurlijke smaakversterkers. Voor hartige gerechten is dat citroensap, voor zoete gerechten is dat (een beetje) zout.
• Eet je voedsel niet te heet of te koud. (Lauw)warm komt de smaak het best tot zijn recht.
• Volg een recept en proef niet tijdens het koken. Je bent dan snel geneigd te veel peper of zout toe te voegen.
• Aan tafel kun je zout en andere smaakmakers toevoegen. Zoutvlokken ­geven door hun crispy bite weer een ­extra smaaksensatie.
• Omdat je het niet direct ruikt als iets aanbrandt, is het slim om een blus­deken en een groot deksel binnen handbereik te hebben.

Wanneer kan de smaak ­verminderen?

• Bij het ouder worden
• Na een operatie of infectie aan de luchtwegen
• Bij de ziekte van Parkinson of ­Alzheimer
• Na een schedeltrauma
• Bij diabetes, lever- of nierfalen
• Bij sommige psychiatrische aan­doeningen
• Bij chemotherapie

Joke Boon

Joke Boon (55) kan sinds haar 4de jaar niet meer ruiken na een amandeloperatie en een infectie. “Het is een enorm probleem, dat vaak wordt ­onderschat. Maar niet kunnen ruiken heeft zoveel invloed! Niet alleen op wat je kunt proeven, maar ook op de veiligheid en hygiëne. Mijn eerste tip is: neem een kat. Dat zijn kieskeurige beestjes die niet zo snel iets zullen eten dat bedorven is. Ik laat mijn kat proeven van vleeswaren, gehakt of vis. Als hij zijn neus ervoor ophaalt, neem ik het niet. Verder koop ik biologische groenten en vlees. Die producten zijn minder ‘opgepompt’ met water, waardoor ze meer smaak van zichzelf hebben.”

Meer weten?

Joke Boon schreef in 2009 het boek Het mysterie van de reuk, en in 2011 Smaakvol en gezond eten met al je zintuigen. Haar nieuwste boek Bonen! gaat over peulvruchten en laat zien dat je ook zonder reukvermogen heerlijke recepten kunt maken. Ook het boek Smaakmakend van Molly Birnbaum gaat over dit onderwerp.

Kauwen en slikken

Stamppottenzijn ideaal

We slikken eten, drank en speeksel automatisch door, zonder erbij na te denken. Pas als je door een aandoening niet meer goed kunt slikken, merk je hoeveel invloed dat heeft op het dagelijks leven. Hier zijn ­onze beste tips:

• Zit rechtop bij het eten, liefst aan tafel. Lukt dat niet? Zorg dan dat het hoofd recht is en dat de kin naar beneden kan. Zo wordt de kans op verslikken veel kleiner.
• Pas het eten aan. Maak het zachter of fijner, bijvoorbeeld met een vork (prakken) of met een staafmixer (pureren). Voeg eventueel extra jus of bouillon toe om het smeuïger te ­maken.
• Kies andere dranken. Karnemelk en chocolademelk zijn lobbiger dan koffie en thee en kunnen daardoor beter ­gedronken worden.
• Gebruik eventueel verdikkingsmiddelen op basis van johannesbroodpitmeel (te koop bij de apotheek). Koffie kun je verdikken met hopjesvla of vanillevla, vruchtensap met appelmoes.
• Zoete melkproducten kunnen zorgen voor slijmvorming. Yoghurt en karnemelk worden vaak beter verdragen.
• Vermijd gevaarlijke producten zoals doperwten, mais, tuinbonen en droge rijst. Deze schieten heel gemakkelijk de luchtpijp in.
• Stamppotten zijn ideaal.
• Let ook op de broodnodige eiwitten: laat het vlees niet zomaar weg als het kauwen lastig wordt, maar kies voor zachte eiwitrijke producten zoals vis, gehakt en roerei.
• Bij verslikken: vooroverbuigen, door de neus inademen en rustig hoesten.

Wanneer kunnen kauwen en slikken een probleem worden?

• Bij dementie
• Na een TIA of beroerte
• Bij spierziekten zoals ALS
• Bij de ziekte van Parkinson
• Bij de ziekte van ­Huntington
• Bij kracht­verlies, bijvoorbeeld door bedlegerigheid
• Na bestraling of operaties in het mond/halsgebied

Joke Arends

Joke Arends (37) is logopedist en werkzaam in de ouderenzorg. Zij vindt dat je niet lichtvaardig om moet gaan met slikproblemen. “Het kan ronduit gevaarlijk zijn! Bij ­verslikken kan er voedsel of vocht via de luchtpijp in de longen terechtkomen en een longontsteking veroorzaken. Ook is er verstikkingsgevaar, zeker bij drinken. Bovendien kunnen slikproblemen op den duur leiden tot ondervoeding. Onderschat het probleem niet. Mensen die steeds moeten kuchen bij het eten of moeite hebben met eten en drinken, kunnen een logopedist bezoeken. Hulp en advies kan veel leed voorkomen.”

Meer weten?

Als eten moeilijker wordt van Yves Meersman is een kookgids voor mensen met de ziekte van ­Parkinson, maar de tips zijn bruikbaar voor iedereen met slikproblemen. Ook de website www.moeilijkslikken.nl geeft veel informatie.