Muziek tegen pijn, stress en angst

Even terug in de tijd. Aan het begin van de vorige eeuw werd muziek al gebruikt in de operatiekamer. Het doel? De patiënt afleiden van ‘de gruwelen van de chirurgie’. Nu vallen die gruwelen tegenwoordig nogal mee, maar afleiding is voor veel mensen nog altijd welkom voordat ze onder het mes gaan. Alleen al daarom zou wat muziek een goed idee zijn voor je onder narcose wordt gebracht.
De afgelopen twintig jaar is er veel onderzoek gedaan naar de precieze effecten van muziek op gezondheid. En wat blijkt? Muziek kan ervoor zorgen dat minder narcose nodig is bij een operatie. Al betekent dit niet dat in de operatiekamer tegenwoordig standaard een muziekje wordt gedraaid.
Muziek is niet alleen goed voor wie onder narcose gaat. Het helpt bijvoorbeeld ook bij het herstellen van een beroerte, het kan de behandeling van afasie versnellen, het kan pijn verzachten, de bloeddruk verlagen, stress verminderen. Muziek wordt nog niet veel ingezet als therapeutisch extraatje, maar het neemt wel toe, zegt Ines von Rosenstiel, kinderarts en specialist op het gebied van ‘integratieve geneeskunde’ (waarvan muziek een onderdeel is): “Dertien Nederlandse ziekenhuizen introduceren muziek nu al als aanvullende behandeling, als onderdeel van een pakket aanvullende geneeskunde. Het gaat niet zo snel, want zoiets heeft tijd nodig. Net zoals de introductie van een nieuw medicijn.”

Kinderen afleiden
“Muziek werkt vooral tegen pijn, stress en angst”, zegt ze. “En zo wordt het ook al toegepast. Ik gebruik het als kinderarts bijvoorbeeld om kinderen af te leiden die gegipst moeten worden. Von Rosenstiel is de drijvende kracht achter het Nikim (Nationaal Informatie en Kenniscentrum Integrative Medicine) en voorzitter van de stuurgroep integratieve geneeskunde in het Slotervaartziekenhuis in Amsterdam. Ze heeft méér voorbeelden. “Hier in het Slotervaart hebben we ook goede ervaringen met een cd met muziek en visualisaties om mensen voor te bereiden op een operatie. Wie de cd gebruikt, is minder bang en heeft na de ingreep minder pijnstillers nodig.”
Volgens Von Rosenstiel is er inmiddels meer dan genoeg bewijs voor de werkzaamheid van muziek. “Uit meerdere onderzoeken, onder in totaal bijna vierduizend patiënten, blijkt overduidelijk dat patiënten die voor, tijdens of na een operatie naar muziek luisteren, minder kalmeringsmiddelen nodig hebben en minder pijn melden. Ook worden hartslag en ademhaling rustiger en daalt de bloeddruk. Meestal wordt klassieke muziek gebruikt, of muziek waar de patiënt zelf een voorkeur voor heeft.”
[PAGEBREAK]
Placebo-effect of niet?
Wat speelt zich in het lichaam af waardoor bij iemand die naar Mozart luistert, de bloeddruk daalt en de hartslag bedaart? De wetenschap heeft er nog geen antwoord op, en dat gebrek aan inzicht speelt de introductie van muziek als aanvullende behandeling parten. Rosenstiel: “Omdat het mechanisme erachter voorlopig onduidelijk is, blijven veel artsen sceptisch. Het kan namelijk ook een placebo-effect zijn: je bloeddruk daalt omdat je dénkt dat muziek een kalmerende werking heeft. Daar willen artsen hun behandeling niet op baseren. Je kunt ook zeggen: ook als het inderdaad een placebo-effect blijkt, is dat dan reden muziek niet in te zetten? Als het wérkt en het heeft geen schadelijke bijwerkingen, wat is dan het probleem?”

Eenheid van lichaam en geest
Op die vraag is het antwoord niet zo moeilijk. Openstaan voor aanvullende behandelingen, zoals muziek, vergt een andere benadering van gezondheidszorg. Eentje die is gebaseerd op de eenheid van lichaam en geest, in plaats van op de technische manier waarop wij veelal naar geneeskunde kijken.
Volgens Rosenstiel is het een misverstand dat via de ‘geïntegreerde benadering’ de kwakzalverij de geneeskunde binnendringt. “De afgelopen jaren raakt het juist steeds beter onderbouwd”, zegt ze. “In de VS is men hier al veel verder mee en worden in gerespecteerde instituten zoals de Yale Universiteit en de Mayo Clinic goede onderzoeken uitgevoerd. Ook in Nederland komt het op gang. En dat is erg belangrijk, want natuurlijk moeten ook aanvullende behandelingen, zoals het gebruik van muziek, op bewijs steunen.”