Verminder PFAS in je voeding: top voedingsmiddelen met hoge risico's

De laatste tijd zijn PFAS - voluit poly- en perfluoralkylstoffen - regelmatig in het nieuws. Zo worden moestuinhouders binnen een straal van één kilometer rondom chemisch bedrijf DuPont-Chemours in Dordrecht afgeraden om hun gewassen nog te eten vanwege het hoge gehalte van PFAS in de grond. En ook in de rest van Nederland krijgen mensen te veel PFAS via hun voeding binnen, zo blijkt uit berekeningen van het RIVM. Van PFAS is bekend dat ze schadelijk kunnen zijn voor je gezondheid. Je wordt er niet meteen ziek van, maar als je er meerdere jaren te veel van binnenkrijgt, kunnen PFAS bijvoorbeeld het immuunsysteem en de lever beschadigen. Verder zijn PFAS nadelig voor het cholesterolgehalte en kunnen ze nierkanker en testiskanker veroorzaken.

Lees ook: 

• Waarom waren supergiftige PFAS vroeger superpopulair?
• Wat zijn PFAS en waarom zijn ze zo schadelijk?

PFAS: eeuwige chemicaliën

PFAS wil je dus liever zo min mogelijk binnenkrijgen. Maar hoe komen deze stoffen eigenlijk in ons eten? PFAS komen van nature niet voor in het milieu. Ze worden door de chemische industrie gemaakt vanwege hun water- en vetafstotende werking. En daar profiteren we allemaal van. Het wordt gebruikt in veel dagelijkse producten. Van regenkleding tot smeermiddel en van pannen met antiaanbaklaag tot pizzadozen. Het grote nadeel van PFAS is dat als wij die producten weggooien, de PFAS niet of nauwelijks worden afgebroken in de natuur. Daarom worden ze ook wel forever chemical, oftewel eeuwige chemicaliën, genoemd. Ze hopen zich op in de bodem en het water en komen zo terecht in planten en dieren en daarmee in onze voedselketen.

Vis bevat meeste PFAS

Welke voedingsmiddelen bevatten nu veel PFAS? Tot voor kort was dat nog helemaal niet duidelijk, maar inmiddels heeft het RIVM er berekeningen op losgelaten. Het gaat nog steeds om schattingen gebaseerd op beperkte metingen, maar het geeft wel een indicatie. In Nederland krijgen we PFAS vooral binnen via vis. In magere én vette vis kan veel PFAS zitten. Vooral kabeljauw bevat gemiddeld genomen een hoog gehalte, terwijl zalm bijvoorbeeld veel minder PFAS bevat.

PFAS in onze voeding

In volgorde van grote kans tot minder grote kans dat er PFAS inzitten:  

• Vis
• Drinkwater
• Koffie (het water waarmee het is gezet niet meegeteld)
• Thee (het water waarmee het is gezet niet meegeteld)
• Zuivel
• Vlees
• Eieren
• Groenten
• Margarine
• Olijfolie
• Zonnebloemolie
• Rijst
• Fruit
• Brood
• Peulvruchten
• Aardappelen

PFAS in vis

In volgorde van grote kans tot minder grote kans dat er PFAS inzitten: 

• Kabeljauw 
• Tonijn 
• Vissticks 
• Pangasius en tilapia 
• Zalm

PFAS in drinkwater

Op nummer 2 staat drinkwater. De hoeveelheid PFAS hangt daarbij wel af van de bron van het water uit de kraan. Drinkwater gemaakt van oppervlaktewater bevat meer PFAS dan drinkwater gemaakt van grondwater. Wil je weten waar het water uit jouw kraan van gemaakt is? Informeer dan bij je waterleidingsbedrijf.

Kip beter dan rundvlees

Andere bronnen van PFAS in onze voeding zijn koffie en thee (het drinkwater niet meegeteld), zuivel en vlees. Bij vlees geldt dat rundvlees over het algemeen meer PFAS bevat dan varkensvlees. In kip zitten de minste PFAS. In veel plantaardige producten zitten relatief weinig PFAS. Denk aan groenten, fruit, brood, peulvruchten en plantaardige olie als olijfolie en zonnebloemolie.

PFAS in vlees 

In volgorde van grote kans tot minder grote kans dat er PFAS inzitten: 

• Rundvlees 
• Varkensvlees 
• Kip

Geen vis meer eten?

Vis bevat dus de meeste PFAS. Betekent dit dat je maar beter geen vis kunt eten? Nee, want vis is goed voor je hart en bloedvaten en levert ook veel gezonde stoffen, zoals visvetzuren. Nu kun je die ook binnenkrijgen via visolie- of algenoliecapsules, maar het is niet bekend hoeveel PFAS daarin zitten. De voordelen van vis eten wegen volgens het Voedingscentrum op tegen de nadelen. Het advies blijft dus om 1 keer per week vis te eten, bij voorkeur vette vis zoals zalm, makreel en haring. Eet niet elke week dezelfde vis, maar wissel soorten zoveel mogelijk af om de kans op hoge gehaltes te verkleinen. Wel geldt het advies om niet te vaak zelf gevangen zoetwatervis uit Nederlandse wateren te eten, zoals paling, baars en forel. Uit ander onderzoek van het RIVM blijkt dat hierin grote hoeveelheden PFAS kunnen zitten.

Liever water uit flessen?

Kraanwater in Nederland kun je gewoon blijven drinken. Ook al kan er PFAS in zitten, voldoende water drinken is belangrijk om gezond te blijven. Kraanwater is vele malen beter voor het milieu dan flessenwater. En ook in flessenwater zit soms PFAS. Overigens helpt het niet om kraanwater eerst te koken. De hoeveelheid PFAS neemt daardoor niet af.

Wat kun je wel doen?

Het idee dat er PFAS in je eten en drinken zit, zou je bang kunnen maken. Maar zonder eten en drinken kunnen we sowieso niet. Het is goed om te bedenken dat voedingsmiddelen niet alleen gezonde stoffen bevatten zoals vitamines, mineralen, vezels, eiwitten, vetten en koolhydraten. Er kunnen ook ongewenste stoffen in zitten, en PFAS is er daar een van. PFAS helemaal voorkomen lukt niet. Het beste advies om PFAS in je voeding te verminderen is: eet gevarieerd. Op die manier eet je niet te vaak voedingsmiddelen met een grote hoeveelheid PFAS. Ook groente en fruit uit de moestuin kun je gewoon eten. Behalve als je moestuin binnen 1 kilometer van de fabriek van DuPont/Chemours in Dordrecht is. Verder bevatten sommige pannen met een antiaanbaklaag PFAS. Hierdoor kunnen kleine hoeveelheden in je eten terechtkomen, al blijkt uit onderzoek dat dit bij normaal gebruik zeer beperkt is.  Als je pannen met een antiaanbaklaag normaal gebruikt, is er geen reden tot zorg. Maar voorkom dat de antiaanbaklaag beschadigd raakt, want dan kunnen kleine deeltjes van de coating in je eten terechtkomen. Gebruik daarom altijd houten of plastic keukengerei en vervang een beschadigde pan. Wil je helemaal op safe spelen?  Je kunt natuurlijk ook kiezen voor pannen zonder laagje waarin PFAS verwerkt is. Dit staat niet op het etiket, maar kun je navragen bij de fabrikant.

Worden PFAS verboden?

Je vraagt je wellicht af: als PFAS zo slecht zijn voor de gezondheid, waarom worden ze dan niet verboden? Nederland werkt momenteel samen met andere landen aan een Europees verbod op alle PFAS. Inmiddels zijn er al twee PFAS-varianten helemaal verboden: PFOS (perfluoroctaansulfonaten) en PFOA (perfluoroctaanzuur). En sinds 1 juli 2022 mag er geen PFAS meer zitten in papier en karton dat in contact komt met voedsel, zoals bakpapier en pizzadozen. Ook bij een totaalverbod is het PFAS-probleem overigens nog niet meteen opgelost. Omdat PFAS nauwelijks afbreken, zullen ze ook na een verbod nog jarenlang in onze leefomgeving aanwezig zijn en in ons eten en drinken terecht kunnen komen. Kortom: gevarieerd eten blijft het beste advies. Daarmee verklein je niet alleen de kans op hoge gehaltes aan schadelijke stoffen. Ook krijg je daarmee zoveel mogelijk verschillende vitamines, mineralen en vezels binnen. En dat is gezond!

Wie vond deze chemische stoffen uit en waarom staan PFAS, die in de eerste helft van de twintigste eeuw werden gezien als een superplastic, nu bekend als een supergif? Dat lees je in dit artikel van onze partner Kijk Magazine.