Zo gezond is vriendschap

De tuin die al winterklaar had moeten zijn, een veeleisende baas op het werk, een dementerende vader die hulp nodig heeft; met een tjokvolle ­agenda ligt het voor de hand dat sociale contacten even op een laag pitje gaan. Jammer eigenlijk, want contact met anderen is erg belangrijk - juist als je achter jezelf aan rent. Zo kan een fijne avond met een goede vriend of vriendin je het gevoel geven dat je er niet alleen voor staat, en een positieve invloed hebben op je vermogen om met stressvolle ­situaties om te gaan. Daarnaast is vriendschap een krachtig middel om je beter bestand te maken tegen allerlei effecten op je gezondheid. De Amerikaanse psycholoog Julianne Holt-Lunstad publiceerde in 2015 samen met collega’s een ­analyse van verschillende eenzaamheidsstudies. Zij concludeerden dat het gebrek aan sociale ­verbinding even ongezond is als elke dag vijftien sigaretten roken of een alcoholverslaving. Volgens deze studie zijn eenzaamheid en sociaal isolement twee keer zo gevaarlijk voor je lichamelijke en mentale gezondheid als obesitas. Daarnaast werd aangetoond dat mensen met sterke sociale banden en vriendschappen langer kunnen leven. Want vriendschap kan bijdragen aan een gezondere ­levensstijl met regelmatige lichaamsbeweging, goed eten en het vermijden van risicovol gedrag.

Het gebrek aan sociale verbinding is even ongezond als elke dag vijftien sigaretten roken of een alcoholverslaving

Liever samen

Vriendschap is een vrij breed begrip. Vraag tien mensen wat vriendschap is, en je krijgt tien ­verschillende antwoorden. Maar één ding is zeker: mensen zijn niet gemaakt om alleen te zijn. Voor een conceptie zijn er twee nodig, een zwangerschap is een zeer gezamenlijk moeder-kind-ding en in de eerste jaren van je leven ben je nergens zonder de zorg van anderen. Het effect van sociale interactie wordt vaak onderschat. Volgens Naomi Ellemers, sociaal en organisatiepsycholoog en universiteitshoog­leraar bij de Faculteit Sociale Wetenschappen van de Universiteit Utrecht, staat echter vast dat het invloed heeft op je gezondheid. “Toch zijn mensen uit de medische wereld en ook het grote publiek vaak verrast als ze de analyse van Julianne Holt-Lunstad horen. Maar inmiddels is er een overzicht van ­zeker dertig wetenschappelijke onderzoeken die het net zo duidelijk aantonen. De Australische ­onderzoekgroep met wie ik samenwerk heeft het programma GROUPS 4 HEALTH ontwikkeld en doet hier ook veel onderzoek naar. Zij vroegen mensen bijvoorbeeld wat volgens hen bijdraagt aan hun gezondheid. Er kwam van alles voorbij: sporten, goed slapen en eten, een gezond gewicht, het bekende verhaal. Dat sociale relaties ook ­belangrijk zijn, wordt onderschat. Mensen zetten het vaak onder aan hun lijstje van dingen die ­bijdragen aan een goede gezondheid terwijl dit ­aspect een veel prominentere plek verdient.” Ook de medische wereld schiet hierin tekort, vindt ze. “Vaak kijken artsen naar het individu: wat is er aan de hand, welke fysieke symptomen zijn er, welke diagnose kan worden gesteld? Zodra een arts op het domein komt van sociale relaties of iets wat niet puur lichamelijk is, zit het probleem ‘tussen de oren’ en moet iemand maar naar een psycholoog. Patiënten voelen daar weerstand bij, die denken: ik ben niet gek, ik voel me gewoon niet goed. Beide partijen vinden het moeilijk om toe te geven dat lichaam en geest met elkaar verbonden zijn. Maar de kracht van relaties is gigantisch. Mensen zijn zich onvoldoende bewust van de vele niveaus waarop een goede relatie invloed kan ­uitoefenen, ook op je lichamelijk functioneren.”

Praatje met de bakker

Een lagere bloeddruk, betere hormoonfuncties, een sterker immuunsysteem, mogelijk ook lagere ontstekingswaarden; de positieve gevolgen van ­sociaal contact zijn helder. Ook motiveert ­vriendschap om beter voor jezelf te zorgen. Zo kan contact met anderen helpen om gezonder te gaan eten, meer te bewegen en sneller een dokter te ­bezoeken. Hiervoor zijn niet eens diepgaande vriendschappen nodig. Psycholoog Ellemers: “Mensen zijn kuddedieren. We worden onzeker als we eenzaam zijn en rustig als we ons verbonden voelen. Het effect van diepgaande vriendschappen is het grootst, maar als die er om wat voor reden dan ook niet zijn, zijn praatjes met de bakker en de pakketbezorger of even bijkletsen met de buurvrouw over de heg waardevolle vervangers. Het gaat om de mogelijkheid gedachten en gevoelens te delen, een gemeenschappelijke interesse te ­beleven, contact te maken.” De mechanismen van sociale steun en verbondenheid spelen hierbij een belangrijke rol. “Sociale steun gaat om het gevoel: ik ben niet de enige met dit probleem, anderen hebben dit ook. Dat mensen er voor je zijn, jou steunen en helpen, en voor wie jij hetzelfde kunt doen. Sociale verbondenheid heeft te maken met het gevoel dat je onderdeel bent van een groter geheel, ergens bij hoort. Het gevoel van steun en verbondenheid activeert processen in de hersenen die zorgen dat bloeddruk, hartslag en het niveau van het stresshormoon ­cortisol dalen.” 

Corona-effect 

Wat het gebrek aan sociaal contact betekent voor de gezondheid werd duidelijk tijdens de corona­pandemie toen we anderen moesten mijden. Geen avond op de bank bijkletsen met een goede kennis, laat staan elkaar even lekker knuffelen bij hoogte- en dieptepunten. Het beschermde ­tegen COVID-19 maar maakte ons niet per definitie gezonder. “Een overzicht van dertig jaar onderzoek van Ohio State University laat zien dat eenzaamheid, angst en depressie, dus alles waar je last van krijgt als je te weinig contact hebt met anderen, de respons van het immuunsysteem op allerlei soorten vaccinaties verzwakken. Je kunt dus stellen dat vaccinaties beter hun werk doen bij mensen met een goed sociaal leven”, aldus Naomi Ellemers. 

Daarnaast had COVID een negatieve invloed op ­sociaal contact. Volgens onderzoek van het social media platform Snapchat leden vriendschappen van 23 procent van de ondervraagde Nederlanders onder het virus. Nu is het aantal vriendschappen dat je hebt eigenlijk niet zo belangrijk, het gaat vooral om de kwaliteit. Prima, die 450 ­contacten op Facebook, maar hoeveel van hen kun je bellen als de nood aan de man is? In 2016 publiceerden onderzoekers van de ­Universiteit van Oxford een onderzoek waaruit blijkt dat respondenten met gemiddeld 155 Facebook vrienden vier vrienden hebben met wie de band goed genoeg is om er contact mee op te ­nemen als het slecht gaat. Dat is dus voldoende ­sociale rijkdom om je gezondheid een boost te geven.

Een gebrek aan sociale verbondenheid gaat nauw samen met eenzaamheid, en dat komt voor in alle leeftijdsgroepen. Volgens onderzoek van het ­Centraal Bureau voor de Statistiek voelde in 2021 11 procent van de Nederlanders van 15 jaar en ­ouder zich sterk eenzaam. Dat zijn er meer dan in 2019, toen ging het om 9 procent. Alleenstaanden en alleenstaande ouders voelden zich het vaakst eenzaam. In 2021 gaven jongeren van 15 tot 25 jaar het vaakst aan zich sterk emotioneel eenzaam te voelen, in 2019 waren dat nog de 75-plussers. “Sinds een jaar of tien, nu iedereen massaal aan de smartphone is, zie je in alle landen bij jongeren meer eenzaamheid en minder vriendschappen”, ­aldus Naomi Ellemers. “Dat is zorgelijk, want ­kinderen en jongeren leren veel van vriend­schap. Zoals je inleven in een ander, hulp vragen en hulp geven. Allerlei vaardigheden die ze nodig hebben als volwassenen. Het is goed om ons ­daarvan bewust te zijn en jongeren te leren hoe ze contact maken. Het draagt niet alleen bij aan hun levensgeluk, zelfs hun gezondheid en studie­resultaten blijken er baat bij te hebben.”

Raak je door je pensioen sociaal geïsoleerd, dan kun je gezondheids­problemen krijgen

Na pensioen

Ook bij mensen die stoppen met werken en de leeftijd bereiken waarop dierbaren overlijden, ligt eenzaamheid op de loer. Volgens Naomi Ellemers moet daar vóór het bereiken van de pensioen­gerechtigde leeftijd al op worden voorgesorteerd. “De Australische GROUPS 4 HEALTH-onderzoekers deden een project over dit onderwerp waaruit weer bleek hoe waardevol het is voor je gezondheid als je investeert in contact. Al jaren voordat mensen stoppen met werken zijn ze vaak bezig met hun financiële situatie, of ze in hun huis ­kunnen blijven wonen en of er ooit een traplift in past. De Australische onderzoeksgroep ­begeleidde mensen bij het nadenken over hoe ze het gebrek aan dagelijks contact met anderen op het werk zouden gaan opvangen en hoe ze sociale steun en verbondenheid konden blijven ervaren. ­Essentieel, want mensen die door hun pensioen sociaal geïsoleerd raken kunnen meer gezondheidsproblemen krijgen, soms zelfs zomaar ­overlijden. Extra belangrijk dus om dan te blijven ­profiteren van sociale interactie die gezondheidsrisico’s kan verminderen.”

Een andere versie van dit artikel verscheen eerder in +Gezond december 2023. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.