Gehoorverlies betekent niet dat je het zonder muziek hoeft te stellen. Dankzij nieuwe hulpmiddelen klinkt muziek steeds beter, thuis en in de concertzaal.
Met het klimmen der jaren gaat het gehoor bij iedereen achteruit. Dat je op zeker moment een gesprek op een verjaardag niet langer goed kunt volgen, is al een gemis. Maar voor muziekliefhebbers komt daar een groot nadeel bij: het verlies van het goed kunnen beluisteren van mooie muziek. En dat ligt net wat anders dan het verstaan van spraak.
“De meest voorkomende soort slechthorendheid is ouderdomsslechthorendheid”, zegt Niek Versfeld, klinisch fysicusaudioloog van het Universitair Audiologisch Centrum van VUmc. “Je kunt dan minder goed de hoge tonen horen. Daarnaast is het gehoor minder goed in staat details op te nemen. Dit zorgt ervoor dat ongeacht hoe je het geluid versterkt, er altijd details verloren gaan. Het gehoororgaan kan al die detailinformatie simpelweg niet meer verwerken.”
En dan maakt het ook nog uit over wélke muziek we het hebben. Sommige muziek is sterk ritmisch, bij andere draait het vooral om klankkleur. “Zang is vaak lastiger te volgen”, zegt Versfeld. “Ook complexe muziek met veel melodielijnen zal moeilijker te volgen zijn. Net als het verstaan van een gespreksgenoot tijdens een feestje.”
Minder scherp geluid
Wat te doen als je gehoorproblemen hebt en je wilt thuis luisteren naar de Vijfde Symfonie van Beethoven (die al rond zijn 49ste volledig doof was)? Of naar gitaarsolo’s van Eric Clapton of de popmuziek van Phil Collins (beiden inmiddels hardhorend)? Audioloog Niek Versfeld: “Om te beginnen kun je zelf met de equalizer van de muziekinstallatie of van de televisie het geluid verbeteren. Heb je een hoofdtelefoon gekoppeld aan de mobiele telefoon, dan kun je met speciale apps hetzelfde doen en de instellingen van je gehoorapparaat aanpassen. Kwestie van uitproberen.”
Wie een hoortoestel nodig heeft, kan helaas niet kiezen voor een speciaal muziek-hoortoestel, want dat bestaat nog niet. Hoortoestellen zijn gericht op het verbeteren van het verstaan van spraak. Versfeld: “Draag je een hoortoestel vanwege ouderdomsslechthorendheid, dan is het geluid meestal vrij scherp omdat er veel moet worden versterkt in de hoge tonen. Hoortoestellen bewerken het geluid op allerlei manieren, met als doel dat je pratende mensen beter kunt verstaan. Deze bewerkingen pakken bijna altijd averechts uit als het gaat om muziekbeleving. De meeste mensen met gehoorverlies vinden muziek het best klinken als alle hoortoestelbewerkingen zijn uitgezet en de klank niet te ‘scherp’ is. Met andere woorden: extra versterking van de lage tonen heeft de voorkeur.”
Een andere mogelijkheid is er ook. “Muziek via hoortoestellen klinkt vaak beter als de bron – bijvoorbeeld de tv of mobiele telefoon – direct is aangesloten op de hoortoestellen. Dat kan ook draadloos”, zegt Versfeld.
Cochleair implantaat
Muziekliefhebbers met een cochleair implantaat (CI) hebben een extra uitdaging. Een CI is een implanteerbaar hoortoestel voor mensen met een zeer groot gehoorverlies, die zelfs met een hoortoestel nog steeds veel moeite hebben anderen te verstaan. Het implantaat zet geluid om in elektrische pulsen die de gehoorzenuw in het slakkenhuis (de cochlea) stimuleren.
Versfeld: “CI’s zijn bij uitstek bedoeld voor het verstaan van spraak, omdat ze de verschillende klanken van spraak – klinkers en medeklinkers – goed kunnen doorgeven. CI’s zijn ook goed in het doorgeven van ritme. Maar ze zijn weer slecht in het doorgeven van toonhoogte. Daardoor klinkt muziek vaak minder mooi door een implantaat. Mensen met een CI aan één oor merken vaak dat muziek beter klinkt als ze aan het andere oor een hoortoestel dragen. Een hoortoestel is beter in staat om de toonhoogte en de lage, warme, tonen door te geven. Het implantaat en het hoortoestel vullen elkaar dan aan.”
Gele oordoppen
Ga je naar een popconcert, dan kunnen oordoppen helpen om verder gehoorverlies te voorkomen én het geluid te verbeteren. Maar de ene oordop is de andere niet, aldus Versfeld. Kies liever niet voor de bekende gele foam-pluggen of andere ‘doppen’, adviseert hij. “Die zorgen vaak alleen voor demping in de middentonen en hoge tonen. Als je last hebt van ouderdomsslechthorendheid, hoor je de hoge tonen al minder goed. Met dit soort doppen of pluggen doe je er nog een verkeerde schep bovenop en klinkt alles nog doffer.” Versfeld raadt otoplastieken aan met speciale muziekfilters als gehoorbescherming bij concerten. “Otoplastieken zijn op maat gemaakte oordopjes die maar op één manier in je gehoorgang kunnen en altijd voor de juiste demping zorgen. De muziekfilters zorgen ervoor dat het geluid zo goed mogelijk gelijkelijk wordt gedempt over het hele frequentiegebied, van hoog tot laag. De klankkleur verandert hierdoor minimaal.”
Zendertjes bij concert
Gelukkig zijn er ook steeds meer technische mogelijkheden in de theaterzalen en podia om muziek beter te kunnen horen. Het Concertgebouw in Amsterdam loopt voorop in de ontwikkelingen en heeft het zelfs tot prioriteit bestempeld om voorzieningen voor slechthorenden aan te bieden. Het Concertgebouw werkt met een professioneel stereo ‘in ear’ zendersysteem met een radio-ontvanger en een koptelefoon of oorhaakjes. Die haakjes kunnen bezoekers koppelen aan hun gehoorapparaat in de T-stand (Telefoon-stand). “Het werkt heel simpel”, zegt Alfons Hutschemaekers, coördinator theatertechniek van het Concertgebouw. “We vangen de muziek van het orkest met twee microfoontjes op. Dat geluid sturen we met een radiosignaal naar de ‘oortjes’ van de concertbezoeker. Het systeem is gebruiksvriendelijk en technisch beter dan het infraroodsysteem dat we eerder hadden, want daarbij kon het signaal makkelijk worden onderbroken. Als iemand achter een pilaar zat in de zaal gaf dat storing. We deden ons uiterste best, maar feit is dat we een betrekkelijk ingewikkelde zaal hebben met veel hoekjes en balkonnetjes.”
Het radio-zendersysteem heeft daar geen last van. Hutschemaekers: “Gebruikers kunnen het bovendien een beetje uit het zicht houden. De radio-ontvanger, een doosje zo groot als een smartphone, steek je in je zak of tas en het beugeltje van de koptelefoon kan in de nek worden gelegd.” Bezoekers kunnen de radio-ontvanger voorafgaand aan een concert testen. Het wordt bij de garderobe verstrekt met een koptelefoon en het garderobepersoneel kan uitleg geven over de werking. Op dit moment vragen per avond enkele bezoekers om de koptelefoon; dat is nog geen 0,5 procent van de circa tweeduizend bezoekers van het Concertgebouw. Maar de vraag zal toenemen, verwacht Hutschemaekers. “Enerzijds omdat we mensen op deze service wijzen. Daarnaast zal de vergrijzing ertoe leiden dat meer slechthorenden behoefte hebben aan voorzieningen om naar muziek te luisteren.”
Positieve reacties
De ervaringen van de gebruikers zijn vooral positief, aldus Alfons Hutschemaekers. “We krijgen reacties als: ‘Ik heb dertig jaar niet goed muziek kunnen luisteren en ik wil u bedanken dat het nu is gelukt.’ Het lukt overigens nog niet bij alle bezoekers om het systeem aan te sluiten. Met name de koppelingen met eigen gehoortoestellen zijn een uitdaging. Elk gehoorapparaat heeft een andere benadering en andere gebruiksaanwijzing. Maar we komen technisch wel steeds een stapje verder.”
Ook andere podia hebben een vergelijkbaar systeem dat de traditionele ‘dovenlus’ en de iets modernere infraroodstralers vervangt. Voorbeelden zijn de Stadsschouwburg Utrecht, Theater Castellum in Alphen aan den Rijn en Toneelschuur Haarlem. Meer instellingen zijn bezig met voorbereidingen. ▪
Meer weten
Welke concertzaal, schouwburg of ander openbaar gebouw heeft goede voorzieningen voor slechthorenden? Kijk op: www.hoorwijzer.nl/gebouwen/
Dit artikel is eerder verschenen in Plus Magazine september 2018. Nog geen abonnee van Plus Magazine? Abonnee worden doet u in een handomdraai!
- Plus Magazine
