Meer dan 750 jaar geschiedenis
In de provincie Utrecht ligt Amersfoort, een stad die met haar historische centrum niet mag ontbreken in de lijst met mooiste steden van Nederland. We nemen je mee langs de meest interessante plekjes.
De geschiedenis van Amersfoort als stad begint in 1259, als de toenmalige nederzetting stadsrechten krijgt van de bisschop van Utrecht. Gedurende de geschiedenis heeft de stad een belangrijke rol gespeeld als bedevaartsoord, handelscentrum en spoorwegknooppunt. Veel gebouwen in en rond de stad herinneren nog aan deze rollen.
Onze Lieve Vrouwetoren
Het aanzicht van de stad wordt vooral bepaald door de Onze Lieve Vrouwetoren, de op twee na hoogste kerktoren van Nederland. In de volksmond wordt de toren ook wel Lange Jan genoemd. Opvallen is dat de toren, net als de Domtoren in Utrecht, los staat. Het bijbehorende kerkgebouw is in de 18de eeuw na een explosie afgebroken. De omtrek van de vroegere kerk is terug te zien in het plaveisel van het Lieve Vrouwekerkhof. De Onze Lieve Vrouwetoren is het middelpunt van de Rijksdriehoeksmeting, het coördinatiestelsel voor geografische aanduidingen en bestanden in Nederland.
Tip: beklim de toren. Met helder weer heb je een prachtig uitzicht op de stad en haar omgeving.
Kerken in de stad
Behalve de Onze Lieve Vrouwetoren heeft Amersfoort een grote hoeveelheid kerken die een bezichtiging meer dan waard zijn.
Sint-Joriskerk
De grootste kerk vind je midden in de stad, op het plein de Hof. Deze Sint-Joriskerk is halverwege de 13de eeuw gebouwd als parochiekerk. Ongeveer een eeuw later werd de kerk verheven tot kapittelkerk en in latere jaren uitgebreid tot een driebeukige hallenkerk. Van de oorspronkelijke kerk is alleen een deel van de onderkant van de toren nog over. Binnen in de kerk bevinden zich enkele bijzondere bezienswaardigheden. Zo is er een doksaal uit het einde van de 15de eeuw en bevindt zich hier het grootste overgebleven orgel van orgelbouwer Naber.
Elleboogkerk
De Elleboogkerk is een neoclassicistische hallenkerk, die voorheen bekend stond als Onze Lieve Vrouwe Hemelvaartkerk. In 2007 brandde de kerk af, waarna zij in 2011 is herbouwd. Tot de brand was het Armandomuseum in de kerk gevestigd, maar na de brand is de collectie van het museum overgebracht naar Bunnik.
Overige kerken in de binnenstad
- Sint-Franciscus-Xaveriuskerk
- Sint-Joris op ’t Zand
- Evangelisch Lutherse Kerk
- Sint-Rochuskapel
Stadsmuur en poorten
Vanaf de eerste vermelding als nederzetting heeft Amersfoort altijd een stadswal gehad. In het begin ging het waarschijnlijk om een aarden wal, maar na het verkrijgen van stadsrechten bouwde men een stenen muur. Deze eerste muur werd na een grote stadsbrand vervangen door een nieuwe muur met een grotere omtrek. Van de tweede muur is nog een deel overgebleven, welke goed te zien is tijdens een rondwandeling om de stad. Van de eerste muur is weinig over gebleven: de Kamperbinnenpoort, Huis Tinnenburg, en de Plompetoren zijn nog te zien. Deze laatste is nu onderdeel van de Muurhuizen. Van de tweede stadsmuur zijn naast een restant van de muur, de poorten Koppelpoort en Monnikendam de best bewaarde grote overblijfselen.
Kamperbinnenpoort
De Kamperbinnenpoort is een restant van de eerste stadsmuur en is gebouwd als landpoort. De oorspronkelijke naam is Viepoort of Martenspoort. De naam Kamperbinnenpoort kreeg zij na aanleg van de tweede stadsmuur. Het gebied tussen de Viepoort en de nieuwe stadspoort werd ‘de Kamp’ genoemd, waarna de oude poort Kamperbinnenpoort genoemd werd. Als je vanaf de Kamp komt, vormt de poort de toegang tot de Langestraat, de centrale winkelstraat van Amersfoort.
Koppelpoort
De land- en waterpoort Koppelpoort is samen met de Onze Lieve Vrouwetoren het bekendste bouwwerk van Amersfoort. De poort werd waarschijnlijk gebouwd tussen 1380 en 1425. Haar huidige uiterlijk kreeg zij echter pas in de 19de eeuw bij een restauratie door Pierre Cuypers. De Koppelpoort kon geopend en gesloten worden met behulp van een tredmolen. Deze bevindt zich nog steeds in het gebouw en kan tijdens een rondleiding nog in werking gezien worden.
Monnikendam
De Monnikendam is een waterpoort en een restant van de tweede stadsmuur. Via deze poort stroomt de Heiligenbergerbeek de binnenstad in, om aan de andere kant van de stad samen met enkele andere beken verder te gaan als de rivier Eem. De naam is waarschijnlijk afkomstig van Augustijner monniken, die hier vlakbij een klooster hadden. In de Monnikendam bevindt zich tegenwoordig een gezellig restaurant. Hier kun je – op reservering – dineren in een van de torens: een unieke en romantische ervaring.
Het Mondriaanhuis
Midden in de stad staat het geboortehuis van de beroemde schilder Piet Mondriaan, die hier zijn eerste acht levensjaren doorbracht. Tegenwoordig vind je hier een museum over het leven en het werk van Piet Mondriaan.
‘Het huis met de paarse ruiten’
Huis Cohen werd in 1780 gebouwd in opdracht van de Amersfoortse bankier en tabakshandelaar Benjamin Cohen. Het witgepleisterde pand aan de Zuidsingel heeft later ook gediend als verblijf van stadhouder Willem V. Door het mangaan dat in het glas is verwerkt, hebben de ruiten onder invloed van licht een paarse uitstraling. Dit heeft het pand de bijnaam huis met de paarse ruiten opgeleverd.
Hofje de Poth
Verscholen in de binnenstad ligt het schattige Hofje 'Armen de Poth'. In de 14de eeuw werd in Amersfoort het Broederschap van de Heilige Geest opgericht. Zij hielpen de armen aan zorg, voedsel en andere benodigdheden. Deze dingen werden in de volksmond de Poth genoemd, wat het broederschap de bijnaam Pothbroeders opleverde. Op het terrein waar de Pothbroeders zich in de 16de eeuw vestigden, is het huidige Hofje 'Armen de Poth' ontstaan. Het hoofdgebouw is nog het originele gebouw van de broeders. Verder bestaat het hofje uit enkele tientallen kleine woningen, gebouwd in de 19de eeuw. Deze woningen worden nog steeds bewoond door arme ouderen. Het oudste gebouw van het hofje is de Sint-Rochuskapel, gebouwd rond 1500.
Muurhuizen
De Muurhuizen worden vaak in één adem genoemd met Amersfoort. Toen de tweede stadsmuur gebouwd werd, gebruikte men de oude stadsmuur om huizen tegenaan te bouwen. De Muurhuizen, die in de gelijknamige straat liggen, volgen zo de vroegere begrenzing van de stad. Een mooi voorbeeld van een Muurhuis is Huis Tinnenburg, een monumentaal pand uit het begin van de 15de eeuw. In tegenstelling tot de meeste andere Muurhuizen, is Huis Tinnenburg al gebouwd voordat de tweede stadsmuur werd aangelegd: het vormde destijds samen met Huis Rommelenburg, aan de andere kant van de gracht, een waterpoort. Aan de zijgevel van Huis Tinnenburg is nog te zien waar de vroegere poort heeft gezeten.
Een wandeling door de straat Muurhuizen laat je kennismaken met de vele verschillende huizen die tegen de oude stadsmuur gebouwd zijn. Ook kom je hierbij langs de Plompetoren, een vroegere toren en gevangenis aan de oude stadsmuur. Deze toren wordt ook wel het Latijntje genoemd: de dakruiter en de klok op het dak zijn afkomstig van het voormalige Agnietenklooster, waar de Latijnse school gevestigd was.
De grachtengordel van Amersfoort
Zoals veel andere Middeleeuwse steden in Nederland heeft Amersfoort een grachtengordel. Een wandeling langs de grachten brengt je langs allerlei historische plekken en monumentale panden.
Tip: bekijk de binnenstad eens vanuit het water tijdens een rondvaart met de Waterlijn.
Bij VVV Amersfoort en Gilde Amersfoort kun je stadsplattegronden krijgen en wandelingen reserveren.
