In de winkels verschijnen steeds meer nieuwe voedingsmiddelen die een gunstig effect op de gezondheid zouden hebben: een lager cholesterolgehalte, een goede stoelgang of een betere weerstand. Hoe weet je of die beweringen waar zijn?
Het begon allemaal dertien jaar geleden met een voor die tijd vreemd klein flesje: Yakult. Overgewaaid uit Japan, waar dit soort gezondheidsvoeding tal van jaren populair was. Inmiddels zijn er in ons land talloze producten te koop die wat extra’s bieden voor de gezondheid. Ze worden ook wel functionele voedingsmiddelen genoemd. Soms gaat het om kleine flesjes, maar vaak ook om gewoon ogende producten zoals zuivel, margarine en brood. Inmiddels kijken we al niet meer raar op van brood met visvetzuren of een fris zuiveldrankje waarvan je minder zou gaan eten. Maar hoe weet u zeker dat deze vaak prijzige producten doen wat ze beloven? We keken op de website van het Voedingscentrum – eerlijk over eten – en vonden deze waarschuwing: “Pas op voor misleiding. Of een functioneel voedingsmiddel écht werkt, is niet op de verpakking te lezen. Ook informatie over de werking van bepaalde producten in kranten, tijdschriften, op tv, radio en het internet is niet altijd betrouwbaar. Soms is dit soort informatie zelfs misleidend als niet de juiste gegevens zijn gebruikt of de wetenschappelijke informatie verkeerd wordt uitgelegd. Wees daarom kritisch en benader de producent, informeer bij het Voedingscentrum of raadpleeg de websites van instellingen zoals de Wageningen Universiteit, de Nederlandse Hartstichting of de KWF Kankerbestrijding.”
Dus als u wilt weten of de tekst op de vaak prijzige functionele voedingsmiddelen klopt, moet u zelf op onderzoek uit. Mogen fabrikanten dan zomaar beweren wat ze willen? Volgens dr. Henk van den Berg, specialist voeding en gezondheid van het Voedingscentrum niet. “Volgens de wet mag een bewering op een voedingsmiddel niet misleidend zijn en moeten fabrikanten het wel hard kunnen maken. Maar dat wordt amper gecontroleerd. Er geldt wel een verbod op medische beweringen waarbij ziekten ter sprake komen. Een fabrikant mag bijvoorbeeld niet beweren dat zijn product ziekten voorkomt. Maar met een claim als ‘weerstandverhogend’ wordt die indruk natuurlijk wel gewekt.”
Effecten toetsen
Toch zijn er volgens Van den Berg wel functionele voedingsmiddelen die de toets der kritiek zonder meer kunnen doorstaan. “Sommige fabrikanten hebben de moeite genomen om het geclaimde effect te laten toetsen door een commissie van onafhankelijke deskundigen. Deze ‘gedragscode’ is opgesteld door het Voedingscentrum en is op vrijwillige basis, maar geeft de beste garantie dat een claim ook daadwerkelijk klopt.”
Inmiddels zijn er zeven functionele voedingsmiddelen op de markt die deze keuring met succes hebben doorlopen (zie kaders) en er komen er volgens Van den Berg nog meer aan. Hoe herken je deze producten met een streepje voor? Van den Berg: “Helaas mag een fabrikant de goedkeuring niet vermelden op het product. Deze producten staan wel op de website van het Voedingscentrum.”
En als een product wel is ingediend, maar niet door de gedragscode is gekomen? Van den Berg: “Dan mag zo’n product geen claim voeren. Gebeurt dat toch, dan wordt het rapport van de deskundigen alsnog openbaar gemaakt.”
Goedgekeurd
Deze functionele voedingsmiddelen hebben op het moment van het schrijven van dit artikel de gedragscode met succes doorlopen, wat betekent dat het gezondheidseffect aantoonbaar bewezen is: Becel pro.activ, Danone Activia, O’mega brood, Vifit, Vitaalbrood Flora, Vitaalbrood Pró-FIT en Yakult. Voor een actueel overzicht kijkt u op www.voedingscentrum.nl en selecteert u in de linkerkolom achtereenvolgens productinformatie, functionele voeding, aanbod.
Overigens wil het niet zeggen dat andere functionele voedingsmiddelen geen onderbouwde werking hebben.
De huidige ondoorzichtige situatie is gelukkig een aflopende zaak. Van den Berg: “Over circa drie jaar mogen alleen nog maar beweringen op de verpakking die aantoonbaar wetenschappelijk onderbouwd zijn.” En dan is het ook meteen gedaan met claims op onzinproducten zoals snoep met vitamines. Een nieuwe eis is namelijk ook dat voedingsmiddelen met een gezondheidsclaim moeten voldoen aan een gezond voedingsprofiel. Wat dat precies inhoudt, is nog onderwerp van discussie in de Europese Unie. Van den Berg krijgt een grote vinger in de gezondheidspap. Hij maakt deel uit van een panel van de Europese Voedselveiligheidautoriteit (EFSA) die de Europese Commissie adviseert over voedingsprofielen en over de onderbouwing en toelating van gezondheidsclaims. Van den Berg verwacht dat sommige beweringen zullen verdwijnen: “Effecten op het lichaamsgewicht, veroudering of geheugenverlies zijn lastig hard te maken. Er zijn nu ook al functionele voedingsmiddelen die de weerstand zouden verhogen, maar ik twijfel of fabrikanten zo’n bewering voldoende kunnen onderbouwen. Een effect op de weerstand is zo moeilijk aan te tonen.”
Aan de andere kant mogen fabrikanten (vanaf 2010) wel bewezen heilzame effecten op ziekten noemen, iets dat nu nog verboden is. Een voorbeeld daarvan is O’mega brood met visvetzuren. Volgens de gedragscode is bewezen dat dit product kan bijdragen aan het verminderen van hartziekten. In de huidige wetgeving mag de fabrikant dit echter niet letterlijk op de verpakking zetten. Wie weet, leest u over drie jaar op de verpakking dat deze boterhammen u helpen beschermen tegen een hartinfarct.
Er is nog veel meer in aantocht. Het Voedingscentrum verwacht de komende jaren nieuwe functionele voedingsmiddelen gericht op verlaging van de bloeddruk, vertraging van botafbraak, verbetering van het afweersysteem (ontstekingsremmend), gewichtsbeheersing en sportprestaties, door verbetering van het herstelvermogen.
Wat zit erin en wat doet het?
Yakult
Wat is het? Zuiveldrank met melkzuurbacteriën (probiotica).
Werkzame stof: Lactobacillus casei Shirota (LcS).
Geclaimd effect: Goed voor de stoelgang en voor een
evenwichtige darmflora.
Gedragscode? Ja.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: 1 flesje van 65 ml.
Varianten: Yakult en Yakult Light.��
Becel pro.activ
Wat is het? Margarine/halvarine en zuivelproducten.
Werkzame stof: Fytosterolesters.
Geclaimd effect: Helpt het cholesterolgehalte van het
bloed verlagen (met ongeveer 10 procent).
Gedragscode? Ja.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: Drie porties of 1 minidrink.
Varianten: Margarine, melkdrank, yoghurtproduct, minidrink(yoghurt).
Optimel Control
Wat is het? Zuiveldrank.
Werkzame stof: Natuurlijke plantenextracten (minuscule
bolletjes palmolie, omhuld met stoffen uit haver).
Geclaimd effect: Helpt minder te eten.
Gedragscode? Nee.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: 1 flesje van circa 100 ml.
Varianten: Smaken citroen en framboos.
O’mega brood
Wat is het? Meergranenbrood.
Werkzame stof: Visvetzuren.
Geclaimd effect: Goed voor hart- en bloedvaten.
Gedragscode? Ja.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: Regelmatige consumptie. Overigens bevatten vier sneetjes slechts 82 mg visvetzuren (aanbevolen dagelijkse hoeveelheid is 450 mg).
Varianten :O’mega brood (meergranen) en O’mega Mout (moutbrood).��
Danone Activia
Wat is het?Yoghurt met toegevoegde bacteriën (probiotica).
Werkzame stof: Bifidus Essensis®.
Geclaimd effect: Voor een gezonde stoelgang.
Gedragscode? Ja.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: Tenminste 1 portie van 125 gram.
Varianten: Yoghurt in 11 smaakvarianten en yoghurtdrink aardbei en perzik.
Calcium plus
Wat is het? Verse melk met extra calcium.
Werkzame stof: Calcium.
Geclaimd effect: Helpt op een eenvoudige en natuurlijke manier
te werken aan sterke botten.
Gedragscode? Nee.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: 300 ml (bevat evenveel calcium als in de door het Voedingscentrum voor 50-plussers aanbevolen 500 ml gewone zuivel).
Varianten: Geen.
Columbus ei
Wat is het? Ei, gelegd door kip die uitgebalanceerd plantaardig voer krijgt.
Werkzame stof: Omega 3 vetzuren, waaronder de visvetzuren.
Geclaimd effect: Gunstige balans tussen omega 3 en 6
vetzuren. Deze essentiële vetzuren zijn nodig voor het goed functioneren van het lichaam.
Gedragscode? Nee.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: 1 Columbus ei bevat minimaal 660 mg omega 3 vetzuren, waarvan 110 mg visvetzuren.
Varianten: Geen.
Vitaalbrood Flora
Wat is het? Brood.
Werkzame stof: Inuline (oplosbare vezel).
Geclaimd effect: Ondersteunt een evenwichtige samenstelling van de darmflora en een goede darmfunctie.
Gedragscode? Ja.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: Drie sneetjes.
Varianten: Meergranen en tarwe.��
Vifit
Wat is het? Verse zuivel met toegevoegde bacteriën (probiotica).
Werkzame stof: Melkzuurbacterie Lactobacillus rhamnosus
Gorbach & Goldin (LGG®).
Geclaimd effect: Helpt de darmflora in evenwicht te houden.
Gedragscode? Ja.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: Eén portie per dag.
Varianten: Yoghurtdrink in 5 smaken, yoghurtdrink light in 3 smaken, yoghurt, Vifit Plus in 2 smaken en Vifit Multivezel.��
Hero ActiFruit
Wat is het? Fruitvezeldrank met natuurlijke fruitvezels.
Werkzame stof: Vezels uit fruit.
Geclaimd effect: Een goede spijsvertering.
Gedragscode? Nee.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: Een flesje van 100 ml bevat 3,3 gram vezels (50-plussers hebben per dag 25-35 gram vezels nodig).
Varianten: Smaken aardbei, pruim en framboos.��
Friesche Vlag Slaap Lekker
Wat is het? Halfvolle melkdrank met Lactium® en honing.
Werkzame stof: Lactium®; een natuurlijk melkeiwitconcentraat.
Geclaimd effect: Bevordert een goede nachtrust.
Gedragscode? Nee.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: Eén portie van 250 ml voor het slapen gaan.
Varianten: Geen.��
Vitaalbrood Pró-FIT
Wat is het? Licht meergranenbrood.
Werkzame stof: Oat-Well haverzemelen®, rijk aan
de vezel bèta-glucan.
Geclaimd effect: Helpt het cholesterolgehalte van het bloed verlagen (met circa 3 procent).
Gedragscode? Ja.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: Drie sneetjes.
Varianten: Geen.
Dus als u wilt weten of de tekst op de vaak prijzige functionele voedingsmiddelen klopt, moet u zelf op onderzoek uit. Mogen fabrikanten dan zomaar beweren wat ze willen? Volgens dr. Henk van den Berg, specialist voeding en gezondheid van het Voedingscentrum niet. “Volgens de wet mag een bewering op een voedingsmiddel niet misleidend zijn en moeten fabrikanten het wel hard kunnen maken. Maar dat wordt amper gecontroleerd. Er geldt wel een verbod op medische beweringen waarbij ziekten ter sprake komen. Een fabrikant mag bijvoorbeeld niet beweren dat zijn product ziekten voorkomt. Maar met een claim als ‘weerstandverhogend’ wordt die indruk natuurlijk wel gewekt.”
Effecten toetsen
Toch zijn er volgens Van den Berg wel functionele voedingsmiddelen die de toets der kritiek zonder meer kunnen doorstaan. “Sommige fabrikanten hebben de moeite genomen om het geclaimde effect te laten toetsen door een commissie van onafhankelijke deskundigen. Deze ‘gedragscode’ is opgesteld door het Voedingscentrum en is op vrijwillige basis, maar geeft de beste garantie dat een claim ook daadwerkelijk klopt.”
Inmiddels zijn er zeven functionele voedingsmiddelen op de markt die deze keuring met succes hebben doorlopen (zie kaders) en er komen er volgens Van den Berg nog meer aan. Hoe herken je deze producten met een streepje voor? Van den Berg: “Helaas mag een fabrikant de goedkeuring niet vermelden op het product. Deze producten staan wel op de website van het Voedingscentrum.”
En als een product wel is ingediend, maar niet door de gedragscode is gekomen? Van den Berg: “Dan mag zo’n product geen claim voeren. Gebeurt dat toch, dan wordt het rapport van de deskundigen alsnog openbaar gemaakt.”
Goedgekeurd
Deze functionele voedingsmiddelen hebben op het moment van het schrijven van dit artikel de gedragscode met succes doorlopen, wat betekent dat het gezondheidseffect aantoonbaar bewezen is: Becel pro.activ, Danone Activia, O’mega brood, Vifit, Vitaalbrood Flora, Vitaalbrood Pró-FIT en Yakult. Voor een actueel overzicht kijkt u op www.voedingscentrum.nl en selecteert u in de linkerkolom achtereenvolgens productinformatie, functionele voeding, aanbod.
Overigens wil het niet zeggen dat andere functionele voedingsmiddelen geen onderbouwde werking hebben.
De huidige ondoorzichtige situatie is gelukkig een aflopende zaak. Van den Berg: “Over circa drie jaar mogen alleen nog maar beweringen op de verpakking die aantoonbaar wetenschappelijk onderbouwd zijn.” En dan is het ook meteen gedaan met claims op onzinproducten zoals snoep met vitamines. Een nieuwe eis is namelijk ook dat voedingsmiddelen met een gezondheidsclaim moeten voldoen aan een gezond voedingsprofiel. Wat dat precies inhoudt, is nog onderwerp van discussie in de Europese Unie. Van den Berg krijgt een grote vinger in de gezondheidspap. Hij maakt deel uit van een panel van de Europese Voedselveiligheidautoriteit (EFSA) die de Europese Commissie adviseert over voedingsprofielen en over de onderbouwing en toelating van gezondheidsclaims. Van den Berg verwacht dat sommige beweringen zullen verdwijnen: “Effecten op het lichaamsgewicht, veroudering of geheugenverlies zijn lastig hard te maken. Er zijn nu ook al functionele voedingsmiddelen die de weerstand zouden verhogen, maar ik twijfel of fabrikanten zo’n bewering voldoende kunnen onderbouwen. Een effect op de weerstand is zo moeilijk aan te tonen.”
Aan de andere kant mogen fabrikanten (vanaf 2010) wel bewezen heilzame effecten op ziekten noemen, iets dat nu nog verboden is. Een voorbeeld daarvan is O’mega brood met visvetzuren. Volgens de gedragscode is bewezen dat dit product kan bijdragen aan het verminderen van hartziekten. In de huidige wetgeving mag de fabrikant dit echter niet letterlijk op de verpakking zetten. Wie weet, leest u over drie jaar op de verpakking dat deze boterhammen u helpen beschermen tegen een hartinfarct.
Er is nog veel meer in aantocht. Het Voedingscentrum verwacht de komende jaren nieuwe functionele voedingsmiddelen gericht op verlaging van de bloeddruk, vertraging van botafbraak, verbetering van het afweersysteem (ontstekingsremmend), gewichtsbeheersing en sportprestaties, door verbetering van het herstelvermogen.
Wat zit erin en wat doet het?
Yakult
Wat is het? Zuiveldrank met melkzuurbacteriën (probiotica).
Werkzame stof: Lactobacillus casei Shirota (LcS).
Geclaimd effect: Goed voor de stoelgang en voor een
evenwichtige darmflora.
Gedragscode? Ja.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: 1 flesje van 65 ml.
Varianten: Yakult en Yakult Light.��
Becel pro.activ
Wat is het? Margarine/halvarine en zuivelproducten.
Werkzame stof: Fytosterolesters.
Geclaimd effect: Helpt het cholesterolgehalte van het
bloed verlagen (met ongeveer 10 procent).
Gedragscode? Ja.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: Drie porties of 1 minidrink.
Varianten: Margarine, melkdrank, yoghurtproduct, minidrink(yoghurt).
Optimel Control
Wat is het? Zuiveldrank.
Werkzame stof: Natuurlijke plantenextracten (minuscule
bolletjes palmolie, omhuld met stoffen uit haver).
Geclaimd effect: Helpt minder te eten.
Gedragscode? Nee.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: 1 flesje van circa 100 ml.
Varianten: Smaken citroen en framboos.
O’mega brood
Wat is het? Meergranenbrood.
Werkzame stof: Visvetzuren.
Geclaimd effect: Goed voor hart- en bloedvaten.
Gedragscode? Ja.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: Regelmatige consumptie. Overigens bevatten vier sneetjes slechts 82 mg visvetzuren (aanbevolen dagelijkse hoeveelheid is 450 mg).
Varianten :O’mega brood (meergranen) en O’mega Mout (moutbrood).��
Danone Activia
Wat is het?Yoghurt met toegevoegde bacteriën (probiotica).
Werkzame stof: Bifidus Essensis®.
Geclaimd effect: Voor een gezonde stoelgang.
Gedragscode? Ja.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: Tenminste 1 portie van 125 gram.
Varianten: Yoghurt in 11 smaakvarianten en yoghurtdrink aardbei en perzik.
Calcium plus
Wat is het? Verse melk met extra calcium.
Werkzame stof: Calcium.
Geclaimd effect: Helpt op een eenvoudige en natuurlijke manier
te werken aan sterke botten.
Gedragscode? Nee.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: 300 ml (bevat evenveel calcium als in de door het Voedingscentrum voor 50-plussers aanbevolen 500 ml gewone zuivel).
Varianten: Geen.
Columbus ei
Wat is het? Ei, gelegd door kip die uitgebalanceerd plantaardig voer krijgt.
Werkzame stof: Omega 3 vetzuren, waaronder de visvetzuren.
Geclaimd effect: Gunstige balans tussen omega 3 en 6
vetzuren. Deze essentiële vetzuren zijn nodig voor het goed functioneren van het lichaam.
Gedragscode? Nee.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: 1 Columbus ei bevat minimaal 660 mg omega 3 vetzuren, waarvan 110 mg visvetzuren.
Varianten: Geen.
Vitaalbrood Flora
Wat is het? Brood.
Werkzame stof: Inuline (oplosbare vezel).
Geclaimd effect: Ondersteunt een evenwichtige samenstelling van de darmflora en een goede darmfunctie.
Gedragscode? Ja.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: Drie sneetjes.
Varianten: Meergranen en tarwe.��
Vifit
Wat is het? Verse zuivel met toegevoegde bacteriën (probiotica).
Werkzame stof: Melkzuurbacterie Lactobacillus rhamnosus
Gorbach & Goldin (LGG®).
Geclaimd effect: Helpt de darmflora in evenwicht te houden.
Gedragscode? Ja.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: Eén portie per dag.
Varianten: Yoghurtdrink in 5 smaken, yoghurtdrink light in 3 smaken, yoghurt, Vifit Plus in 2 smaken en Vifit Multivezel.��
Hero ActiFruit
Wat is het? Fruitvezeldrank met natuurlijke fruitvezels.
Werkzame stof: Vezels uit fruit.
Geclaimd effect: Een goede spijsvertering.
Gedragscode? Nee.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: Een flesje van 100 ml bevat 3,3 gram vezels (50-plussers hebben per dag 25-35 gram vezels nodig).
Varianten: Smaken aardbei, pruim en framboos.��
Friesche Vlag Slaap Lekker
Wat is het? Halfvolle melkdrank met Lactium® en honing.
Werkzame stof: Lactium®; een natuurlijk melkeiwitconcentraat.
Geclaimd effect: Bevordert een goede nachtrust.
Gedragscode? Nee.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: Eén portie van 250 ml voor het slapen gaan.
Varianten: Geen.��
Vitaalbrood Pró-FIT
Wat is het? Licht meergranenbrood.
Werkzame stof: Oat-Well haverzemelen®, rijk aan
de vezel bèta-glucan.
Geclaimd effect: Helpt het cholesterolgehalte van het bloed verlagen (met circa 3 procent).
Gedragscode? Ja.
Dagelijks benodigde hoeveelheid: Drie sneetjes.
Varianten: Geen.