Doe als de Chinezen

Geen flitsende pakjes, geen rollende spieren, geen van inspanning vertrokken gezichten... tai chi chuan beoefen je in ruime, prettig zittende kleding en met lichte sportschoenen aan je voeten. De bewegingen zijn langzaam en vloeiend, en het geheel lijkt voor een buitenstaander ontwapenend eenvoudig. Tai chi is dan ook geschikt voor iedereen. Staan is alles wat je moet kunnen. Maar het gaat hier zeker niet om een soort bejaardengymnastiek: tai chi chuan is van oorsprong een zelfverdedigingssport en de bewegingen zijn vertraagde gevechtshandelingen. “Bij demonstraties verbazen veel mensen zich erover dat zoiets simpels zo goed voor je kan zijn”, vertelt tai chi-docente Nathalie Dudognon. “Ik begrijp dat wel. Toen ik op mijn 27ste tai chi ontdekte, dacht ik dat ook. Toch klopt dat beeld helemaal niet met de werkelijkheid. Tai chi streeft naar perfectie in elke beweging. En perfectie is altijd moeilijk te bereiken.”

Soepel als een slang

Over het ontstaan van tai chi doen verschillende verklaringen de ronde, die allemaal mondeling zijn overgeleverd. In een daarvan wordt de 13de-eeuwse taoïstische kluizenaar Chang San Feng de grondlegger genoemd. Hij zou op het idee zijn gekomen na het zien van een gevecht tussen een ekster en een slang. De soepele en continue draaibewegingen van de slang wonnen het van de wilde en directe verrassingsaanvallen van de vogel. Bij tai chi is lenigheid daarom belangrijker dan kracht. Wie de bewegingen eenmaal goed beheerst, beschikt dan ook over een uitstekende zelfverdedigingstechniek. De grote meesters kunnen aanvallers afslaan met een simpel gebaar, haast onzichtbaar voor buitenstaanders. “Maar je grootste tegenstander ben je zelf”, zegt Jean-Paul de Crombrugghe. Na zo’n twintig jaar in de leer te zijn geweest bij een Chinese meester, geeft deze voormalige fysiotherapeut zelf tai chi-les in yangstijl. “Dankzij tai chi kan iedereen iets aan zijn eigen gebreken en zwaktes doen. En niet alleen fysiek, want de Chinezen maken geen onderscheid tussen lichaam en geest. Volgens hen is het onmogelijk om lichamelijk in evenwicht te zijn als je dat geestelijk niet bent, en vice versa.”
Sun, chen, yang, wu, hao, hu... In de loop der tijd ontstonden er verschillende tai chi-stijlen. Ze zijn vernoemd naar de bedenkers ervan en hebben hun eigen kenmerken. In het Westen is yang de meest beoefende stijl. Die werd in de 19de eeuw ontwikkeld door de invloedrijke leraar Yang Lu-Chan. Tai chi yang legt de nadruk sterk op zelfverdediging.

Gezonde kunst

Tai chi is opgebouwd uit 108 bewegingen. De soms poëtische namen daarvan, zoals ‘De witte kraanvogel spreidt zijn vleugels’, ‘De gouden haan staat op één poot’ en ‘De witte slang wiegt en kwispelt met zijn tong’, maken duidelijk dat het waarnemen en imiteren van de natuur centraal staan. Door de bewegingen langzaam en nauwkeurig in een vooraf bepaalde volgorde uit te voeren, word je je (weer) bewust van alle delen van je lichaam. De concentratie die dat vergt, heeft bovendien een effect dat je kunt vergelijken met dat van meditatie.

Het stopt negatieve gedachten en brengt je geest tot rust. “Sinds ik tai chi beoefen, beweeg ik me ook in het gewone leven anders”, vertelt tai chi-beoefenaar Rossella della Monica, een fervent aanhangster van de ‘grote ultieme vuist’ (de letterlijke betekenis van ‘tai chu chuan’). “Ik heb het gevoel weer kind te zijn en opnieuw te leren lopen, bewegen en ademen.”
Beginners kunnen in een paar maanden tijd de basisbewegingen onder de knie krijgen. “Maar als ze doorzetten, zullen ze al snel ontdekken hoe complex tai chi in al zijn eenvoud eigenlijk is”, stelt Nathalie Dudognon. “Tai chi is een kunst. Je zult er dan ook nooit alle geheimen van leren kennen.” Een kunst dus, en toch is 90 procent van de beoefenaars eraan begonnen vanwege hun gezondheid. “Toen ik er zelf mee in aanraking kwam, was ik ruim 50, had ik een slechte rug en had ik last van knieartrose”, zegt Jean-Paul de Crombrugghe. “Inmiddels ben ik de 70 voorbij, maar zit ik lekkerder in m’n vel dan op mijn 18de.”

Je blijft er jong mee

Er is inmiddels heel wat onderzoek gedaan naar het gezondheidseffect van tai chi. Aangetoond is dat tai chi het evenwichtsgevoel bij ouderen verbetert, zodat zij
47 procent minder kans hebben om te vallen. Ook lijkt het goed te werken tegen slapeloosheid. Amerikaans onderzoek toonde aan dat mensen na 6 maanden tai chi gemiddeld 18 minuten sneller insliepen en in totaal 48 minuten langer in slaap bleven. Verder versoepelt de Chinese bewegingsleer de enkels, knieën en heupen bij mensen met reumatoïde artritis. Het gaat de pijn en de stijfheid als gevolg van artrose tegen. Het maakt de symptomen van fibromyalgie dragelijker. Het heeft een positief effect op ouderen met een depressie. Én onderzoek heeft aangetoond dat tai chi de kwaliteit van leven verbetert van patiënten met hartfalen. “Maar tai chi is geen tovermiddel,” waarschuwt Nathalie
Dudognon. “Het helpt je wel om jong te blijven van lichaam en geest. Je wordt er sterker en leniger van, je coördinatie- en concentratievermogen neemt toe en je krijgt er meer zelfvertrouwen van.”

De bevrijding!

En dat allemaal dankzij de ‘levensenergie’ (‘chi’ in het Chinees). Die zou door tai chi beter door de  energiebanen (meridianen) stromen, doordat de bewegingen blokkades opheffen, die ontstaan zijn door spanningen. Wetenschappers reageren meestal sceptisch op deze traditionele taoïstische uitleg: chi, meridianen en blokkades kun je nu eenmaal niet zien of aantonen. Maar als je arts bent en zelf aan tai chi doet denk je daar toch anders over, blijkt uit het verhaal van neuroloog Eric Salmon, professor aan de Universiteit van Luik en overtuigd beoefenaar. “De bevrijding van al die energie is een onverwachte en aangrijpende ervaring”, zegt hij. “Het moeilijke is om de energie in goede banen te leiden, er een plaats voor te vinden in je dagelijkse leven en het te gebruiken om jezelf te verbeteren. Gelukkig mag iedereen bij tai chi zijn eigen tempo bepalen. Er is geen enkele druk. Je hoeft aan niemand verantwoording af te leggen.” De ‘meditatie in beweging’ is daarmee ook nog eens een uitstekend middel tegen stress. “Tijdens een tai chi-sessie maak je jezelf helemaal los van de buitenwereld en concentreer je je alleen nog op jezelf”, zegt Nathalie Dudognon. “Tai chi geeft een mens wat hij het meeste mist: tijd voor zichzelf.”

Geïnspireerd?

Iedereen kan op iedere leeftijd met tai chi beginnen. De Taoïstische Tai Chi Vereniging Nederland maakt deel uit van de International Taoist Tai Chi Society, een wereldwijde non-profitorganisatie die tai chi promoot. Op de website www.taoisttaichi.nl kun je vinden waar in Nederland lessen worden gegeven. Verder organiseren de meeste tai chi-centra en -verenigingen regelmatig demonstraties of kennismakingscursussen. Zo kun je kijken of de gehanteerde stijl (meer op het geestelijke of meer op het lichamelijke gericht) bij je past.

Met tai chi maak je jezelf helemaal los van de buitenwereld en concentreer je je alleen nog op jezelf. Het geeft een mens wat hij het meeste mist: tijd voor zichzelf.

Een oefening: cirkels maken met je handen
Tai chi leer je altijd van een ervaren docent, maar wil je een beetje een gevoel krijgen van wat het is, dan kun je deze warming-up-oefening proberen.

• Ga staan met je voeten op schouderbreedte. Buig je knieën iets. Doe alsof applaudisseert en ‘bevries’ dan. Je handpalmen bevinden zich nu op dezelfde afstand voor je borst en zijn naar elkaar toe gedraaid.
• Je vingers zijn recht.
• Kies een afstand voor de ruimte tussen je handen. Deze afstand zul je de hele oefening gebruiken.
• Maak langzame, regelmatige, verticale cirkels. Beide handen bewegen zich eerst naar boven en weg van je lichaam, terwijl ze dezelfde afstand tot elkaar houden. Breng ze dan naar beneden en weer terug naar je lichaam.
• Iemand die jou van de zijkant zou bekijken, zou zien dat je je inderdaad cirkels maakt. Je kunt een spiegel gebruiken of iemand vragen naar je te kijken om er zeker van te zijn dat je de beweging goed uitvoert. Is je beweging hoekig, corrigeer hem dan.
• Als je handen naar buiten gaan, strek je ze. Voel je handen en polsen groeien.
• Als je handen zich weer naar binnen bewegen, trek je ze samen. Nu voel je ze krimpen.
• Als je een gevoel heb gekregen bij het groeien en krimpen, probeer dan dit gevoel in je hele lichaam te krijgen. Vanaf je voeten door je enkels, je knieën en verder naar boven. Een van de principes van tai chi is: als één deel beweegt, bewegen alle delen, als één deel stopt, stoppen alle delen. Adem en beweeg rustig.
• Doe de oefening nu de andere kant op. Maak in beide richtingen hetzelfde aantal cirkels.

Qi gong:
minder streng

Ook qi gong is een Chinese manier om met oefeningen je energie optimaal te laten stromen en stress te verminderen. Deze methode lijkt op tai chi, is ook al honderden jaren oud en is eveneens sterk verweven met de Chinese manier van leven. Maar wat is het verschil met tai chi en welke vorm is voor wie geschikt? In de eerste plaats is qi gong niet afgeleid van een vechtkunst, maar is het altijd een gezondheidsmethode geweest. Verder is het makkelijker om te beoefenen. Het kan maanden duren voor je een tai chi-vorm onder de knie hebt en jaren voor je hem werkelijk beheerst. Qi gong is wat vrijer en minder streng. Je doet meestal op zichzelf staande oefeningen die je steeds herhaalt. Soms wordt daarbij helemaal niet bewogen, maar moet je je vooral concentreren op je ademhaling. In het Westen wordt vaak de korte, eenvoudige variant chi neng of zhineg beoefend. Deze vorm zou het positiefste effect hebben op de gezondheid.