Monty Python's Flying Circus & Fawlty Towers
Wereldberoemd werd hij met Monty Python’s Flying Circus en als hoteleigenaar Basil in Fawlty Towers. Lees hier meer over deze markante komiek.
Als een ongelukkige jeugd een goudmijn is voor een schrijver, dan heeft John Cleese een klein fortuin in handen: de relatie met zijn extreem angstige en depressieve moeder was niet bepaald liefdevol. Uit Kortom… de autobiografie, zijn pas verschenen boek: “Ik herinner me de keer dat ze een opsomming gaf van alle redenen waarom ze niet meer wilde leven, en ik het bekende mistroostige gevoel kreeg van de mislukkeling die niet in staat was om haar te helpen.
Toen hoorde ik mezelf zeggen: ‘Moeder, ik heb een idee.’ ‘O ja, wat dan?’ ‘Ik ken een mannetje in Fulham en als je er volgende week nog precies zo over denkt, zou ik wel even met hem kunnen gaan praten als je dat wilt – maar alleen als je dat echt wilt. Die zou wel naar Weston willen komen om je te vermoorden.’” Stilte. Moeder zweeg. O, god, nu ben ik echt te ver gegaan, denkt de jonge Cleese, tot zijn moeder in een kakelend gelach uitbarst. “Ik geloof niet dat ik ooit meer van haar heb gehouden dan toen”, schrijft hij.
Schrijven van cabaret
De schrijver, acteur en komiek wordt in 1939 geboren in het Engelse gehucht Weston-super-Mare. Tijdens zijn studie rechten in Cambridge schrijft hij al cabaret en in 1963 breekt hij samen met een groepje gelijkgestemden door met de revue Cambridge Circus. Later volgen natuurlijk de wereldberoemd geworden sketches en films van Monthy Python’s Flying Circus (vanaf 1969) en de tv-serie Fawlty Towers (vanaf 1975). En nu komt ’s werelds enige én beroemdste ambtenaar van het Ministry of Silly Walks op 76-jarige leeftijd naar Nederland voor een nieuwe show: The Last Time To See Me Before I Die. Inderdaad, nog zo’n staaltje gezellige, inktzwarte humor. Is dat misschien wat Cleese, die geen al te gemakkelijk leven heeft geleid, al die jaren op de been houdt?
In Monty Phyton and the Holy Grail (1975)
Zijn eerste publiek bestaat uit jouwende jongetjes; op zijn 13de meet Cleese al een slungelige 1,93 meter, maar een goed weerwoord tegen de pesterijen heeft hij niet. “Waarom was ik zo’n sulletje?”, vraagt hij zich in zijn autobiografie af. Het antwoord: “Omdat ik het kind was van oudere, overbezorgde ouders.” Hun beklemmende, Engelse middenklassebestaan benauwt hem, met z’n ongeschreven regels en de voortdurende angst om iemand voor het hoofd te stoten. In A Fish Called Wanda, de film waarin Cleese de stijve advocaat speelt die hij zelf bijna was geworden: “Wanda, heb je er enig idee van hoe het is om Engels te zijn? Om je voortdurend correct te gedragen, zo verstikt door die angst om… om iets verkeerd te doen? (…) Zie je, Wanda, we zijn gewoon doodsbang voor gênante situaties. Daarom zijn we zo… dood. Het merendeel van mijn vrienden is dood; er komen altijd stapels lijken naar onze etentjes.”
Net als in de film wordt Cleese in het echte leven trouwens ook steeds verliefd op jonge, Amerikaanse vrouwen, maar zijn drie huwelijken lopen slechts op miljoenen Engelse ponden verslindende scheidingen uit – geen wonder dat zijn vorige show De Alimentatie Tournee heette. Van zijn twee dochters raakt er eentje langdurig aan de drugs. En dan zijn er nog de depressies waar de briljante komiek zelf aan lijdt; in 1973 zelfs zo erg dat hij een paar jaar niet kan werken.
Samen met Eric Idle in Monty Pyhon Live (Mostly) (2014)
John Cleese
“O ja”, zegt cabaretkenner en groot fan Kick van der Veer bijna verlekkerd, “die levensstrijd van Cleese zie je terug in zijn werk. En dat is prachtig!” Van de getergde hoteleigenaar Basil Fawlty tot de op het bot geïrriteerde klant die in een Monty Python-sketch een stuk kaas probeert te kopen in een totaal uitverkochte kaaswinkel: het levert volgens de presentator van radioprogramma Andermans Veren een geweldig soort humor op – pure woede. Van der Veer: “Als John Cleese optreedt, heeft hij geen lach op zijn gezicht, maar eerder een wellustige, spottende grijns. Daarom is-ie ook zo leuk, denk ik, omdat hij een gefrustreerd mens is.”
Dat weet Cleese zelf ook wel. Ja, hij heeft nu eenmaal een lage irritatiegrens, heeft hij vaak genoeg toegegeven. En als er tijdens het schrijven van de Monty Python-sketches een discussie ontstond (was het absurder om een kroonluchter in de vorm van een schaap of van een geit aan het plafond te hangen?), dan transformeerde hij naar eigen zeggen: “Ik werd heel precies, kil en gesloten, vol onderdrukt ongeduld en irritatie die uit mijn oren stoomde.” Cleese was ook altijd degene die het langst wilde repeteren van alle Pythons. Eén seconde extra stilte in een script kon immers het verschil betekenen tussen een daverende lachsalvo of een doodse stilte, had hij na jarenlange comedy-ervaring geleerd. Zijn toewijding werd hem niet altijd in dank afgenomen, en dat wist hij: “Perfectionisme is een goede professionele eigenschap, maar niet bevorderlijk voor de kwaliteit van je privéleven.”
Zelfs zijn eerste vrouw Connie Booth, met wie hij (na een rampzalig verblijf in een Zuid-Engelse herberg) het gelauwerde Fawlty Towers schreef én er samen in acteerde, zei later over Cleese: “Hij is niet de meest sympathieke man die ik ooit heb ontmoet.” Maar toch – hij kan niet anders. Acteur, komiek en bewonderaar Patrick Stoof begrijpt dat volkomen: “John Cleese neemt humor serieus. En dat zouden we allemaal moeten doen; humor maakt het trieste leven lichter.”
In a Fish Called Wanda (1998) Samen met Prunella Scales in Fawity Towers
- Plus Magazine