Ijdel?

IJdeltuiten staan graag in de belangstelling en genieten van complimentjes. We vinden ze vaak zelfingenomen en arrogant en hebben het over een ‘ijdele kwast’. Maar als je uit ijdelheid beter en mooier wilt zijn, is het dan juist geen positieve karaktereigenschap?

In zijn boek Filosofie van de ijdelheid legt Frank Meester de oorsprong bloot van de weerzin die veel mensen voelen tegenover ijdele mensen. De oude kerkvaders veroordeelden ijdelheid, want het is zondig om je te willen meten met God. Als je trots was op wat je had bereikt, verwarde je oorzaak en gevolg: want alleen God en niet de mens lag aan de oorsprong van het goede. Daarmee gingen de kerkvaders compleet voorbij aan het feit dat ijdelheid ook een krachtige drijfveer kan zijn. En in díe zin is er niets mis mee. We hebben het allemaal in ons om ijdel te zijn. Meester schrijft daarover: ‘De drang om ons soms beter voor te doen dan we zijn, is aanwezig omdat anderen naar ons kijken. En dat is meteen een voordeel, want in de bewustwording van de blik van die ander ligt de kiem voor zelfreflectie.’ Wie zichzelf graag goed wil voordoen, denkt na over zichzelf en zoekt het beste in zichzelf. Niets mis mee, toch?

Jezelf wegcijferen? Ja, uit ijdelheid!

Ieder mens zoekt waardering van anderen. Bij sommige mensen gaat dat nog wat verder: ze doen alles om beroemd te zijn, al is het maar voor één dag. Anderen vinden beroemd zijn totaal onbelangrijk, of staan zelfs liever helemaal niet in de belangstelling. Zijn die mensen dan helemaal niet ijdel? Frank Meester vroeg zich dat ook af: waarom staan sommige mensen wel en andere niet graag in de spotlights? Hij kwam uit bij verschillende menstypes en hun normen en waarden. Sommige mensen zijn strijdvaardig en willen alles en iedereen overtreffen: zíj staan graag in de spotlights. Anderen hechten minder belang aan daden, en kiezen voor de rede, voor het denken. Weer anderen willen alleen maar een menslievend persoon zijn en bewonderd worden  om hun onzelfzuchtigheid en hun toewijding aan anderen. Ook zijn er mensen die het liefst een gewoon leven willen zonder uitschieters. En dan zijn er ook nog die het leven van een in zichzelf gekeerde kunstenaar willen leiden. Al deze mensen zullen ijdelheid een negatieve karaktereigenschap vinden, en toch streven ze – ieder op zijn manier – naar succes en erkenning. Misschien niet als televisiester, maar wel als de beste wetenschapper, de meest toegewijde verpleegster, als de excentriekeling of gewoon als de liefste vader.

Doe je voordeel met andermans oordeel

Mogen we zo ijdel zijn dat we de bevestiging en het respect die we van anderen krijgen belangrijk vinden? Frank Meester vindt van wel. We zijn nu eenmaal niet altijd goed in staat om onszelf te beoordelen. De meeste mensen vinden wat ze doen nooit goed genoeg. Anderen vinden wat ze doen juist prachtig en verliezen hun vermogen tot zelfkritiek. In beide gevallen kunnen mensen hun voordeel doen met het oordeel van anderen. Aan de hand van kritiek kunnen we onszelf bijsturen. Dat is belangrijk, want ieder mens wil het goed doen, beter doen zelfs. Ook die neiging om beter te willen worden, berust op ijdelheid. Die ijdelheid geeft ons oog voor details en voedt onze werklust en honger naar succes. Daardoor gaan we nadenken over de consequenties van wat we ondernemen. We willen immers niet afgaan! IJdelheid werkt zo als drijvende kracht.

Applaus voedt je ijdelheid en daardoor ga je dóór

IJdelheid zorgt er verder voor dat we anderen nadoen. Omdat we dromen van succes, imiteren we mensen die al succes hebben. Ook dat is goed, vindt Frank Meester, en we leren het al op jonge leeftijd. Omdat we als kind volwassenen imiteren, lopen we niet ons leven lang in luiers rond. Zonder ijdelheid zouden mensen geen interesse hebben in goede dansers, muzikanten, schilders, managers of sporters, en het zou ze bovendien aan kracht ontbreken om te proberen er zelf een te worden.

Nabootsing stelt ons in staat nieuwe dingen te leren. Gelukkig meten we ons in de eerste plaats met de mensen uit onze directe omgeving, anders zouden we te snel afhaken. Wie begint met gitaar spelen, is misschien geïnspireerd door een virtuoze gitarist, maar kan zich beter niet aan hem spiegelen. We gaan door met de lessen omdat we in eerste instantie complimenten uit onze omgeving willen. Die strelen onze ijdelheid. Dankzij de ijdelheid van middelmatige muzikanten beschikken we over betaalbare muziekgroepjes voor bijvoorbeeld een trouwfeestje. Hun ijdelheid, gestreeld door het applaus van de gasten, maakt ze een beetje blind voor hun eigen middelmatigheid en geeft ze de energie om door te gaan. Op diezelfde manier helpt ijdelheid je ook aan wat extra levensgeluk. Want geluk is volgens Frank Meester: zelf zin geven aan je leven door ijdele plannetjes te (blijven) smeden.

IJdele gedachten voorkomen mislukkingen

We willen na onze dood graag voortleven in de verhalen en gedachten van anderen. We zijn pas echt dood als de mensen niets meer over ons te vertellen hebben. Wat we doen, moet dus wel indruk maken op onze medemens, opdat die het zich later zal herinneren én navertellen. Om te kunnen handelen is moed nodig, vindt Frank Meester, en om die moed te kunnen opbrengen moet je wel ijdel zijn. Het idee dat zelfs na je dood nog verhalen over je worden verteld, is een egostrelende en zingevende gedachte, die je helpt om tijdens je leven zo min mogelijk te mislukken!

Statussymbolen: prima!

We doen veel voor onze status en we zijn erg bezorgd over onze reputatie. Frank Meester ziet ook hierin een maatschappelijk voordeel. Prima dat we, ijdel als we zijn, onze goede daden tentoonspreiden, want daardoor zullen meer mensen ons voorbeeld volgen. Zelfs met een dure auto of een diamanten ring pronken hoeft niet per se slecht te zijn. Met wat we kopen en dragen laten we onze maatschappelijke positie zien. Uiterlijk vertoon is geen onzin, maar maakt deel uit van wat in ons hoofd omgaat. En als ons uiterlijk iets zegt over wie we zijn, kunnen we maar beter ijdel genoeg zijn om er aandacht aan te besteden.