Je bent het allebei!

Ieder mens heeft tegengestelde eigenschappen in zijn karakter. Vaak vinden we dat reuze lastig en kiezen we ervoor om de ene karaktereigenschap te negeren en de andere juist extra te benadrukken. We zeggen bijvoorbeeld: ‘Ik ben geen groepsmens, maar een einzelgänger; geen feestbeest maar een huismus.’

Wat sommige mensen ook doen: ze pendelen voortdurend heen en weer tussen de ene en de andere tegenpool, en zeggen: ‘Ik ben introvert. Of nee, eigenlijk toch meer extravert.’ Heel erg vermoeiend en ook niet erg vruchtbaar, omdat deze mensen aan het twijfelen en kiezen blíjven.

Gebruik al je eigenschappen, want dat maakt gelukkig

Ikzelf (Mirre) heb lange tijd gedacht dat ik vooral een solist ben, iemand die graag de ruimte heeft om haar eigen gedachten te denken. Vandaar ook mijn beroep: freelance journalist. Ik voel me meestal heel prettig bij dat zelfbeeld. Tegelijkertijd heb ik een grote behoefte aan verbondenheid; ik heb in een woongroep gewoond en zit altijd in allerlei clubjes en groepen.

Vreemd? Helemaal niet. Want in iedereen schuilen tegengestelde eigenschappen die regelmatig de kop opsteken. Vaak hebben we het gevoel dat we moeten kiezen voor het een of het ander, want zo hebben we dat geleerd: Janine is verlegen en Maarten is brutaal. Maar als je je eigenschappen zou kunnen laten samengaan, als je ze zou kunnen zien als twee uitersten van een doorlopend geheel, dan zou je meer gebruikmaken van alle mogelijkheden die je hebt. Je zou je completer en gelukkiger voelen. Zoals oosterse filosofieën zeggen: door het samengaan van tegenpolen kom je op een hoger plan.

Dag en nacht, mannelijk en vrouwelijk. Het zijn tegenpolen, maar ze vormen samen één geheel.

Waarom kiezen we eigenlijk? Om gewaardeerd te worden!

Maar hoe komt het dat we de ene eigenschap voorop laten staan en de andere wegdrukken? “Ieder mens ontwikkelt sociaal wenselijk gedrag”, vertelt personal coach Maria Noordman, die samen met een collega het boek Omgaan met dilemma’s schreef over hoe tegenpolen optimaal kunnen samengaan. Volgens Noordman zijn we allemaal op zoek naar acceptatie en waardering. Daarom ontwikkelen we vaak die eigenschappen waarvoor we erkenning krijgen. In eerste instantie zijn dat eigenschappen waarmee je je ouders een plezier doet. “Maar die aanpassing kan soms zo sterk zijn, dat de andere eigenschap op de achtergrond raakt. Als je ouders bijvoorbeeld ‘voor jezelf opkomen’ als egoïstisch bestempelden en meteen afstraffen met ‘zo doen we dat hier niet’, dan gaat dat deel van jezelf ondergronds. Je drukt het weg. Zeker in lastige of spannende situaties val je terug op het ‘voorkeursgedrag’ dat je aangeleerd hebt.” Als dat gedrag ‘niet opkomen voor jezelf’ is, blijf je vriendelijk en conflictvermijdend, je zoekt steeds de harmonie. En je zegt vaak: ‘Zo ben ik nu eenmaal.’

[ITEMADVERTORIAL]

Stop de onderdrukking, wees alles wat je bent

Vaak heb je het met je voorkeursgedrag ver geschopt, dus je wilt er niet vanaf. Maar vroeg of laat wil de andere kant ook gehoord worden. Noordman: “Dat uit zich vaak in angsten, dromen, nachtmerries, twijfels of je wel op de goede weg zit, terugkerende dilemma’s of een regelrechte crisis. Je zult iets met die kant moeten doen, maar bent er bang voor, want je kent hem niet. Iemand die conflicten altijd vermijdt, zal een gezonde dosis assertiviteit moeten ontwikkelen om niet over zich heen te laten lopen, en moeten inzien dat voor je eigen belangen opkomen óók nodig is in het leven.”

Mensen zijn vaak bang om oude patronen los te laten en ontkennen dan dat ze die ene, weggedrukte eigenschap hebben, is Noordmans ervaring. Als je als tiener wees bent geworden en in die periode heel sterk moest zijn om er niet aan onderdoor te gaan, dan weet je vijftien jaar later bijna niet meer dat je ook een kwetsbare kant hebt. Noordman: “Ik kom veel vrouwen van rond de 30 tegen die heel verstandelijk zijn en zich daarmee vereenzelvigd hebben. Ze zeggen: ‘Ik ben een verstandsmens, ik heb weinig gevoel.’ En daar geloven ze heilig in. In feite zijn ze bang om hun rationaliteit te verliezen als ze hun emoties toelaten. Ze zijn bijvoorbeeld bang dat ze hun baan kwijt zullen raken als ze dat doen. Maar het is niet het een óf het ander: die verstandelijkheid heb je nodig om te presteren en ver te komen, maar je gevoel heb je nodig om in werksituaties de reacties van anderen te kunnen inschatten. Je hoeft dus niet het een of het ander te zijn, maar wees beide: harmonieus én assertief, empathisch én krachtig, zelfstandig én sociaal.”

Tegenpolen vormen samen één geheel.

Psycholoog Gijs Jansen, docent aan de Radboud Universiteit Nijmegen, heeft zich ook verdiept in tegenpolen en is dezelfde mening toegedaan: “Vanuit ons tweepolige denken verdelen we dingen vaak in goed en slecht, maar in feite bevinden tegenpolen zich op één lijn. Afhankelijk van de situatie kies je eerder voor het een dan voor het ander. Het is een illusie om te denken dat je alleen maar het ene bent of dat het een het ander uitsluit. Kijk maar naar de natuur, bijna alles wat we tegenkomen is tweeledig: dag en nacht, mannelijk en vrouwelijk. Het zijn tegenpolen, maar ze vormen samen één geheel. En zo is het met onze eigenschappen ook. Je bent nooit alleen maar goed, je hebt beide kanten in je en dat je goed bent, betekent dat je af en toe ook slecht bent. Aan mij vragen ze ook weleens: ben je nu introvert of extravert? Maar ik ben het allebei. Als ik uitga, kan ik heel extravert zijn: ik houd van dansen, ben uitbundig, heb misschien een iets grotere mond. Maar in een-op-eensituaties ben ik vaak rustig, misschien zelfs verlegen.”

Vriendelijkheid is goed, egoïsme is ook goed

We moeten niet vergeten, vindt Jansen, dat het gedrag van mensen vaak voortvloeit uit de situatie. “Wel is het zo dat mensen naar hun aard, hun DNA, soms meer naar één kant neigen. Die kant hoort dan toch net iets meer bij hun karakter, maar de tegenpool is altijd ook vertegenwoordigd. Zet je mij bijvoorbeeld op een berg in Tibet, dan zal ik uren zitten mijmeren, maar zet je een ADHD’er op diezelfde berg, dan zal hij het gras gaan maaien of achter de koeien aan rennen. Hiermee bedoel ik dat datgene wat het meest in je aard ligt, zich niet zal verloochenen. Vooral in neutrale situaties, waarin je je op je gemak voelt, komt die kant van jezelf meer naar boven. Maar daarmee is niet gezegd dat het tegenovergestelde niet bij je hoort.”

Je wordt sterker en vollediger als je van al je eigenschappen gebruikmaakt, daarvan is zowel Jansen als Noordman overtuigd. Wat daarbij kan helpen, volgens Jansen, is om je angst niet weg te duwen, want angst is vaak een signaal dat iets belangrijk voor je is. “Bovendien: door die angst onder ogen te zien, wordt hij minder hevig en daardoor kun je een andere kant van jezelf ontdekken.”

Wat Noordman daarnaast op het spoor kwam, is dat het helpt als mensen de waarden zien die ten grondslag liggen aan beide polen. “De waarde van vriendelijk zijn is bijvoorbeeld dat je respect hebt voor anderen en iets voor hen wilt betekenen. De waarde van gezond egoïsme is respect voor jezelf. Als je die waarden ziet, dan is dat een vorm van bewustwording: het helpt je om je schaduwgedrag aan het licht te brengen.”

Sterke tegenstellingen in één unieke succesformule

Ook ontdekten Noordman en haar collega Rob Hogewoning dat als een dilemma heel hardnekkig is en steeds terugkeert, er vaak sprake is van een ‘kernpolariteit’. “Het gaat hierbij om twee tegen-gestelde eigenschappen, die beide heel sterk bij die persoon horen, maar die elkaar op het eerste gezicht lijken uit te sluiten. Daardoor switcht iemand vaak van het een naar het ander, terwijl juist in het samengaan van beide eigenschappen iemands kracht of succesformule blijkt te liggen. Sterker nog, om optimaal te kunnen presteren is het juist nodig dat die twee tegenstrijdige eigenschappen gaan samenwerken.”

Terug naar mijn eigen situatie, want die is daarvan een mooi voorbeeld. Ik had altijd het gevoel dat ik moest kiezen tussen mijn solisme en mijn behoefte aan verbondenheid, want allebei: dat kon niet! Ik had de neiging om een tijd vooral in het ene te gaan zitten, totdat het me beknelde en dan koos ik weer voor het andere. Zozeer zelfs dat ik ander werk ging doen. Maar nu besef ik dat beide kanten bij me horen en dat mijn kracht ligt in de combinatie ervan: ik ben een verbindende solist. Noordman: “Bij kernpolariteiten gaat het vaak om unieke combinaties die in één persoon verenigd zijn, zoals een gestructureerde levensgenieter. Voorbeelden van veel voorkomende combinaties van tegenpolen zijn: analytisch en gevoelig; betrokken en afstandelijk; perfectionistisch en lui; rustig en gedreven; vrijheidslievend en plichtsgetrouw. Als je jouw combinatie kent en die weet te hanteren, kom je pas echt goed uit de verf.”