Plus Onderzoek: Het eerste jaar van Willem-Alexander

Anders dan de inhuldigingsdag van zijn moeder kende de kroning van Willem-Alexander op 30 april 2013 nauwelijks een schaduwzijde. Hij en zijn gezin konden na een uitputtende dag tevreden naar bed in het Koninklijk Paleis op de Dam. De volgende ochtend liet de Rijksvoorlichtingsdienst weten dat Willem-Alexander en Máxima die dag meteen weer aan het werk zouden gaan. Dat maakte een uitstekende indruk bij het publiek.
Het nieuwe koningspaar sloeg aan het onthullen, toespreken en openen alsof er niets veranderd was. Beatrix versterkte haar zoons team, zoals hij dat altijd bij haar had gedaan. Tussendoor brachten de twee kennismakingsbezoeken aan andere staatshoofden, in hetzelfde flitsende tempo.

Foutloos voorgelezen

Waarin Willem-Alexander zich onderscheidt van zijn moeder, is dat hij vaker zijn emoties in het openbaar toont. Op 12 augustus stierf prins Friso. Toen Willem-Alexander speechte bij de herdenkingsplechtigheid vocht hij tegen zijn tranen. “Dat die prachtige tijd samen met zo’n dreun voor ons allen zou eindigen, was onvoorstelbaar. En is dit soms nog steeds.”
In september sprak Willem-Alexander zijn eerste troonrede uit. Anders dan zijn moeder in 1980 had gedaan, begon hij met een persoonlijke noot door zijn moeder te bedanken en te refereren aan het overlijden van zijn broer Friso. Vervolgens las hij de ingrijpende plannen van het kabinet voor, die inhielden dat de verzorgingsstaat plaats moest maken voor een ‘participatiesamenleving’. Iedereen moet het zelf redden in het leven en alleen de zwakste Nederlanders zouden nog worden bijgestaan.
Dit opzienbarende nieuws werd in de media alleen overtroffen door beschouwingen over de manier waarop Willem-Alexander de rede had voorgelezen. “Vrijwel foutloos”, volgens Jan Hoedeman van de Volkskrant.

79% van de Pluslezers mist Beatrix niet.*

Eigenzinnig

De eigenzinnigheid die Willem-Alexander tentoonspreidde als prins is hij niet helemaal verloren. Dat bleek bij zijn bezoek op 8 november 2013 aan president Poetin als afsluiting van het Nederland-Ruslandjaar. Voor Willem-Alexander en Máxima was het een lastig bezoek: ze moesten Poetin de hand schudden midden in de rel rond het onder Nederlandse vlag varende Greenpeace-schip de Arctic Sunrise, waarvan de actievoerders vastzaten wegens piraterij. Het ging goed. Voor de camera’s oogde de grote Willem-Alexander ontspannen naast de kleine Poetin. Vervolgens maakte Willem-Alexander in zijn zelfvertrouwen een constitutioneel foutje. Premier Mark Rutte had laten weten dat Willem-Alexander niet met Poetin over politiek gevoelige onderwerpen zou praten. Maar aan het diner besprak hij volgens minister van Buitenlandse Zaken Frans Timmermans wel degelijk de Arctic Sunrise met de Rus.

95% vindt Willem-Alexander een enthousiaste koning.*

Een sterk koninkrijk

Het beeld van een koning die een ander standpunt uitdroeg dan de premier, kreeg een vervolg toen Willem-Alexander en Máxima later in november een kennismakingstournee hielden in het Caraïbische deel van het Koninkrijk der Nederlanden.
Een half jaar tevoren was premier Rutte op bezoek geweest in de Caraïben. Hij had toen laten doorschemeren dat de Nederlandse regering deze verre gebieden liever kwijt dan rijk was. Ook aan de kant van de Caraïben bestond weinig enthousiasme voor de band met
Nederland. Niemand leek het koninkrijk bij elkaar te willen houden.
Behalve Willem-Alexander. In toespraken, deels in het Papiamento, riep hij de bevolking bezielend op mee te werken om samen een sterk koninkrijk te blijven vormen. Hij benadrukte dat hij ernaar uit keek de Caraïben ‘te dienen’.

Getty Images

Toegankelijker

Op eerste kerstdag sprak Willem-Alexander zijn eerste kerstboodschap op tv en radio uit. Tevoren wekte dat nieuwsgierigheid, omdat die boodschap wordt geschreven door het staatshoofd zelf. Zou Willem-Alexander het anders doen dan Beatrix? Zij had in haar kerstboodschappen vaak gesomberd over de toekomst van de aarde, in de meest ingewikkelde bewoordingen. De spontaniteit die Willem-Alexanders handelsmerk was geworden, was echter ver te zoeken. Hij sprak stijfjes, zijn ogen gericht op de autocue. De inhoud van zijn speech was veilig en algemeen, maar de tekst was toegankelijker dan de teksten van zijn moeder: “Het leven doet ertoe; wij samen doen ertoe.”
Voor insiders bevatte zijn tekst toch een paar controverses. Zo dankte hij zijn tante Margriet en zijn oom Pieter voor hun steun aan de troon. Eigenlijk had Beatrix die dank moeten uiten, maar zij had dat bij haar aftreden niet gedaan. De andere controverse betrof religie. Het woord God kwam niet voor in zijn speech. Dat viel bij sommige groepen verkeerd. “De naam van Jezus bleef ongenoemd”, schreef het Reformatorisch Dagblad.

89,5% vindt dat Willem-Alexander ons land tijdens de Olympische Spelen op een goede manier vertegenwoordigde. *

Hij is niet zijn moeder

Dat Willem-Alexander niet zijn moeder is, bleek maar weer eens op 9 januari 2014 bij het tweehonderdjarig bestaan van de Koninklijke Landmacht. Daar ging iets mis wat Beatrix nooit zou zijn overkomen. De koning keek met stalen blik toe hoe 1500 militairen met al even strakke blikken langs hem marcheerden met door hem te inspecteren vaandels. Zij boden hem een sabel aan, waarvoor hij met een koperen muntje moest betalen om ongeluk af te kopen, volgens een oud bijgeloof. Maar met zijn dikke handschoenen aan kreeg de koning het muntje niet uit zijn broekzak. Iedereen viel uit zijn rol, het publiek begon te grinniken, de koning hield zijn gezicht niet meer in de plooi, waarop ook zijn soldaten in lachen uitbarstten.
Het had pijnlijk kunnen zijn, maar dat was het niet, omdat iedereen de humor van het geval inzag. Willem-Alexander maakte waar wat hij had gezegd in het grote televisie-interview van bijna een jaar eerder: “Wij zijn mensen, wij maken fouten, dat is niet erg. Ik zal ook in de toekomst fouten blijven maken.” En misschien was het wel vanuit die gedachte dat hij, dwars tegen de heersende opinie in, als sportliefhebber naar de Olympische Spelen in Sotsji afreisde. Een koning die niet bang is om fouten te maken.
De kop is eraf. Aan het hof heerst harmonie en ‘het volk’ is tevreden.

Historica Dorine Hermans (1959) is auteur van verschillende boeken over het Koninklijk Huis. In maart verscheen een vernieuwde versie van haar boek Wie ben ik dat ik dit doen mag (uitg. Meulenhoff, €19,95).


* Bron: een online-enquête in februari 2014 onder ruim duizend Pluslezers.