Het is geen kleintje, de rivier de Mekong. Met zijn lengte van bijna 5000 kilometer doorkruist hij vijf landen voordat hij in Vietnam in zee uitmondt. Reisjournalist Herbert Paulzen ontdekt het chaotische maar fascinerende leven in de Mekong-delta.
"Al die kleuren, mijn ogen tranen ervan..."
Ome Ho kijkt fier de verte in. De toekomst. Maar de toekomst die de Vader des Vaderlands destijds voor ogen stond voor zijn herenigd Vietnam, is anders uitgepakt – en niet zoals hij die gedroomd had. Vandaar misschien zijn afgewende blik. Zou hij zijn betonnen hoofd een kwartslag naar rechts draaien, of nog verder naar achteren, dan zou hij schrikken van de ‘kapitalistische’ rituelen van loven en bieden en prijzen en afdingen op de markt en op het water. Die beelden passen niet in Ho Chi Minhs droom van een klassenloze socialistische heilstaat.
Ik zit op een bankje aan de beschaduwde waterkant, met mijn rug naar het grote standbeeld van Ho, en kijk wél naar dat fantastische spektakel van bedrijvigheid op de Bassac, één van de grote deltaarmen van de machtige Mekong. Boten van allerlei afmetingen, vrachtschepen, vissersboten, sampans (houten bootjes met een halfronde rieten overkapping), roeiboten, pontjes. Uren zit ik hier en kijk. Ik tel – maar die tel raak ik gauw kwijt – de passerende boten. En luister naar het geronk, gesis, gebonk, getoeter en geknetter. Bij de overdekte markt iets verderop varen volgepakte pontjes af en aan en liggen tientallen houten vrachtschepen.
Een draak van een rivier In het zuiden van Vietnam splitst de Mekong, qua lengte de zevende rivier op aarde, zich in negen armen. Vandaar de naam Cuu Long, negenkoppige draak. Eigenlijk klopt die naam niet: de Mekong mondt lechts met acht armen uit in de Zuid-Chinese Zee, maar negen is in de door China beïnvloede cultuur een geluksgetal, en daarom wordt een door mensenhanden gegraven kanaal erbij gerekend. Tussen die negen draken ligt een waar labyrint van waterlopen. Men schat dat de totale lengte van de kanalen en kreken meer bedraagt dan de totale lengte van de rivier!
Al die waterlopen draineren vruchtbare rijstvelden en groentetuinen en ze dienen als waterwegen. Er zijn weinig plekken op aarde waar zoveel boten varen en zoveel mensen op boten leven. Ook het leven in de steden en dorpen van de delta speelt zich nog steeds voor een groot deel op het water af. Drijvende markten, drijvende tuinen, drijvende handel.
Geen deel van het land is zo grondig en systematisch gebombardeerd en ontbladerd als de rijstkom in de Mekong-delta. In de Vietnam oorlog kwam de rijstproductie volledig tot stilstand en het heeft lang geduurd voordat de productie weer op het vooroorlogse peil kwam. Meer dan tweederde van de totale behoefte aan rijst in Vietnam wordt nu weer gedekt door de rijst uit dit natte deel van het land.
Ogen tegen Het Kwaad
Cantho is het centrum van de delta. Hier komen tientallen brede en smalle hoofd-, verbindings- en tussenkanalen bij elkaar. En vlakbij, alleen bereikbaar per boot, zijn enkele vroege drijvende markten. Het is nog donker als ik me in een open bootje met buitenboordmotor naar die markten laat varen, maar het scheepsverkeer is al druk. Boten in alle maten en vormen passeren ons of komen ons tegemoet, allemaal met geschilderde ogen in rood en zwart aan weerszijden van de boeg. Ogen die tegen Het Kwaad moeten beschermen, want of de deltabewoners boeddhisten zijn, christenen of aanhangers van de grote sekte Cao Dai, het geloof in animistische krachten is alom aanwezig.
Het schemert als we de drijvende markt van Cai Rang bereiken. Er heerst al grote bedrijvigheid. Aan lange bamboestokken hangen voorbeelden van de producten die op de boten verhandeld worden. Tussen de grote boten met hun bolle houten buiken manoeuvreren kleinere boten; roeiboten, sampans en bootjes als het mijne.
Zuurstokbonte tempels
Niet alles vaart en drijft. Clusters van boten liggen langs de kade of vormen verankerde eilanden. Lossen, laden, stemmen, fluiten, een gestaag geroezemoes, ritmisch ondersteund door het constante geronk en getjoektjoek van de scheepsmotoren. Een fascinerend spektakel. Dan wordt het licht en varen we verder. Onder bruggen door. Langs drijvende tankstations, winkels, houten huizen en hutten op palen. Langs bonte bakstenen huizen in die typische Zuidoost-Aziatische stijl: smal en met balkons op iedere verdieping. En langs warenhuizen en opslagruimten, kleine scheepswerven en steenfabriekjes, langs Chinees ogende drakentempels, katholieke kerktorens en de zuurstokbonte tempels van de Cao Dai. Dan bereiken we Phong Dien. Op deze drijvende markt is alles kleinschaliger. De vrachtboten zijn kleiner, het aanbod is geringer, en de roeiboten (men roeit staande!), sampans en drijvende gaarkeukens zijn ruimschoots in de meerderheid. Al die boten en bootjes bij en naast elkaar, het oogt chaotisch, ongeregeld, willekeurig. Maar er zit systeem in het geheel, al zie ik dat niet onmiddellijk. Deze krioelende massa beweegt, verschuift, verandert voortdurend van plaats, en op de een of andere manier passeren de bootjes elkaar zonder in elkaars vaarwater te geraken.
Kanalenlabyrint
Terug naar Cantho. Mijn bootsman stuurt ergens het duizelingwekkende doolhof van kanalen en kanaaltjes in. Sommige zijn twintig meter breed, andere nauwelijks drie meter en bijna volkomen bedekt door een drijvend tapijt van waterplanten. Tuinen en boomgaarden aan weerszijden. Smalle paden lopen langs de kanalen. Planken en soms betonnen steigertjes leiden naar bamboehuizen op palen. En overal bruggen. ‘Apenbruggen’ worden ze genoemd. Wankele constructies van bamboe, drie, vier, vijf meter hoog, waarover mensen balanceren. In sommige kanalen drijven kleine altaartjes van bananenblad, met kaarsjes en wierook en rijstkorrels. In de tuinen staan geestenhuisjes, gewijd aan de huis-, tuin- en keukengeesten. Ten slotte buigen we weer de rivier op, ik zie het silhouet van de stad, ik zie Ho Chi Minh en mijn bankje, waar ik straks weer zal zitten en de boten en bootjes ga tellen.
Met ruim 90 miljoen inwoners is Vietnam een van de meest dichtbevolkte landen ter wereld. De hoofdstad is Hanoi, de grootste stad is Ho Chi Minh City. Vietnam heeft een tropisch klimaat, met zomer temperaturen tussen de 30 en 35 ºC.