13 vragen over pijn bij het vrijen

1. Om wat voor pijn gaat het?

Ellen Laan: “Meestal om pijn bij geslachtsgemeenschap, met een deftige naam ‘dyspareunie’. Vrouwen voelen dan pijn aan de ingang van de vagina bij het naar binnen gaan van de penis, of tijdens het vrijen meer achter in de vagina of in de onderbuik. De aard van de pijn kan verschillen, van zeurend tot brandend of stekend. Voor sommige vrouwen is het vrijen altijd pijnlijk, anderen voelen de pijn af en toe.”

2. Komt het veel voor?

"Ja. Naar schatting heeft 1 op de 10 vrouwen er last van. Mensen denken vaak dat na de menopauze de pijnklachten bij het vrijen toenemen, maar dat is niet het geval; het ­probleem komt juist vaker voor bij jonge(re) vrouwen."

3. Maar de vagina wordt na de overgang toch droger?

 “In en na de menopauze neemt de aanmaak van het vrouwelijke hormoon oestrogeen steeds verder af. De vagina kan daardoor inderdaad droger worden en ook minder veerkrachtig. Maar het is een misverstand dat dit per definitie pijnklachten bij het vrijen geeft. Het vochtig worden van de vagina tijdens seks heeft namelijk niets te maken met de hoeveelheid oestrogeen in het lichaam. Dat mechanisme werkt voor en na de menopauze hetzelfde en ook even goed.”

4. Waarom ervaren vrouwen na de overgang dan soms toch (meer) pijn?

"Het verschil zit hem erin dat vrouwen vóór de menopauze vaak pijnloos gemeenschap kunnen hebben zonder heel opgewonden te zijn, omdat hun vagina altijd wel wat vochtig is. Na de menopauze verandert dat. Bij een drogere vagina wordt penetratie zonder voldoende opwinding dan pijnlijk. Dat heeft dus niet zozeer met de overgang te maken als wel met een gebrek aan opwinding.”

5. Maar waarom zou je op die manier vrijen als het pijn doet?

 "Absoluut! Penetratie is maar één onderdeel van seks. Persoonlijk vind ik dat we daar veel te veel waarde aan hechten. Er is immers zoveel meer. Zoenen, likken, strelen, masseren, fantasieën bespreken of elkaar met de vingers stimuleren bijvoorbeeld. Maar veel vrouwen hebben toch het gevoel dat penetratie erbij hoort. Dat ze als vrouw tekortschieten als dat niet lukt en ze hun partner teleurstellen als ze hem niet ‘geven’ wat hij wil. Uit schaamte durven ze er vaak niet over te praten of hem te vertellen wat ze nodig hebben om meer opgewonden te raken. Terwijl de praktijk leert dat de meeste ­mannen alleen maar willen dat hun partner plezier heeft bij het vrijen en van penetratie afzien als ze weten dat hun partner daar pijn van heeft.”

6. Is er iets aan pijn bij het vrijen te doen?

 “Het belangrijkste is om die ­serieus te nemen en er zeker niet mee door te gaan. Daar worden de klachten alleen maar erger van. Vermijd geslachtsgemeenschap een tijdje helemaal om zo te ontdekken hoe je ontspannen plezier kunt ­beleven aan seks. Neem uitgebreid de tijd voor het vrijen en onderzoek samen wat jullie lekker vinden. Willen jullie toch graag gemeenschap hebben, zorg er dan voor dat de vrouw voorafgaand aan de penetratie voldoende opgewonden is. Laat haar bepalen wat daar het juiste moment voor is, liefst net voor ze klaarkomt. Forceer in ieder geval niets. Want vrijen hoort – en hoeft – echt niet pijnlijk te zijn."

7. Heeft een glijmiddel zin?

"Ik ben een groot voorstander van een glijmiddel als hulpmiddel voor vrouwen om meer opgewonden te raken, bijvoorbeeld door de clitoris ermee te masseren. Maar een glijmiddel moet geen alternatief worden voor een gebrek aan vochtigheid bij een vrouw. Dat lost het achterliggende probleem – te weinig opwinding – niet op. Hetzelfde geldt voor het gebruik van hormonale crème."

8. Zijn er nog andere oorzaken van pijn bij het vrijen?

"Bij de meeste vrouwen is hun vagina tijdens het vrijen niet vochtig genoeg en/of zijn de spieren in en rond hun vagina te gespannen. Soms is de oorzaak ook puur lichamelijk, bijvoorbeeld bij een schimmelinfectie, een baarmoederverzakking of een seksueel overdraagbare aandoening. Verder kunnen sommige ziektes, zoals suikerziekte, en bepaalde medicijnen, zoals enkele antidepressiva, ervoor zorgen dat de vagina niet vochtig genoeg wordt."

9. Wat hebben die spieren ermee te maken?

"Het bekken is een soort trechter die aan de onderkant is afgesloten door een steunende plaat van spieren en steunweefsel. De bekkenbodemspieren lopen van het schaambeen aan de voorkant naar het stuitje aan de achterkant en aan de binnenkant van de bovenbenen overdwars van links naar rechts. Als die spieren gespannen zijn, kan dat bij penetratie pijnklachten geven. Vergelijk het met gespannen nekspieren. Duw je daarop, dan voelt dat pijnlijk. Zo werkt het ook met gespannen ­bekkenbodemspieren waar een penis, vinger of vibrator tegen drukt."

10. Hoe weet je of je last hebt van gespannen bekkenbodemspieren?

 “Dat is het ingewikkelde: dat voelen vrouwen vaak zelf niet. Spanning, stress, angst, schuldgevoelens, schaamte, nare ervaringen, trauma en relatieproblemen kunnen er allemaal voor zorgen dat de bekken­bodemspieren rond de vagina tijdens seks onbewust en ongewild aanspannen, met pijn tot gevolg. Die ervaring zorgt ervoor dat de spieren de vol­gende keer alleen maar meer verkrampen. Ze anticiperen als het ware op de pijn die komen gaat. Zo kun je in een pijnspiraal terechtkomen.”

11. Wanneer doe je er goed aan om hulp te zoeken?

 “Als je vermoedt dat er een lichamelijke oorzaak is of als de pijnklachten langer aanhouden. De huisarts kan onderzoeken of er een fysiek probleem is, bijvoorbeeld een infectie. Zo niet, dan kan de arts je doorverwijzen, bijvoorbeeld naar een seksuoloog. Dat is een psycholoog, arts of maatschappelijk werker, die gespecialiseerd is in seksuele problemen. De behandeling bestaat meestal uit gesprekstherapie en opdrachten die je als stel samen thuis uitvoert. Al dan niet in aanvulling daarop kan een bekkenfysiotherapeut vrouwen leren om de spieren van hun bekkenbodem te voelen en bewust te ontspannen.”

12. Wordt deze zorg vergoed?

“Dat hangt ervan af. Psychologische hulp en fysiotherapie zitten niet in het basispakket. Afhankelijk van de voorwaarden kunnen de behande­lingen wel (deels) uit een aanvullende verzekering worden ­vergoed. Doe vooraf navraag bij je zorgverzekeraar."

13. Kunnen mannen eigenlijk ook pijn bij het vrijen ervaren?

 “Ja, maar het komt bij mannen echt veel minder voor. Bij hen is er dan meestal een puur lichamelijke oorzaak, zoals een schimmelinfectie door lang antibioticagebruik of een seksueel overdraagbare aandoening.”

Meer lezen?

Ellen Laan is in januari 2022 overleden aan de gevolgen van kanker. Haar onderzoek was van grote betekenis voor onze kennis over seksualiteit. Wil je hier meer over weten, dan is haar boek een echte aanrader: Seks!, dat zij samen met arts-seksuoloog Rik van Lunsen schreef. Ellen Laan zei hierover: "De praktijk leert dat Nederlanders van alle ­leeftijden seksualiteit zien als een essen­tieel onderdeel van hun leven, maar vaak over onvoldoende ‘tools’ beschikken om er ook echt plezier aan te beleven. Daar willen we met ons boek verandering in brengen. Het wijst je de weg in de wereld van je ­eigen seksualiteit en die van de ander, laat je zien hoe seks werkt en wat de ingrediënten zijn voor een bevredigend seksleven. Op elke leeftijd."