Hoe bouw ik antidepressiva af?

Helpen antidepressiva echt tegen een depressie?

Apotheker Sonja Keizers: "Veel mensen hebben het idee: ik mis een stofje in mijn hersenen en daardoor heb ik antidepressiva nodig. Maar dat is veel te simpel gedacht, want bij een depressie spelen altijd ook psychologische en sociale factoren mee. Pillen zijn bovendien niet zaligmakend. Uit grote studies blijkt dat antidepressiva goed werken bij ongeveer een derde van de gebruikers. Bij nog eens een derde werken ze enigszins. En bij een derde werken ze niet. Bij lichte depressies worden ze momenteel te veel geslikt en bij zware depressies te weinig, terwijl ze juist dán effectief kunnen zijn. Bij lichte depressies kan eerst worden geprobeerd of praten met een psycholoog of andere hulpverlener voldoende helpt. Hardlopen, yoga of meer leuke dingen doen kan de stemming ook verbeteren. Bij zwaardere depressies is de combinatie van pillen en praten het beste, blijkt uit onderzoek. Niet alleen omdat antidepressiva bij deze patiënten ervoor zorgen dat psychotherapie beter werkt, maar ook omdat het lijden erg groot is."

Kun je er duizelig van worden?

"Alle antidepressiva kunnen duizeligheid veroorzaken. Het is een veelvoorkomende en relatief milde bijwerking, die vooral in de eerste weken optreedt. Als het niet overgaat, is overstappen op een ander middel een optie. Antidepressiva kunnen ook andere bijwerkingen hebben, zoals slecht slapen, zwaarder worden, minder zin in seks of moeilijker klaarkomen."

Heeft het antidepressivum citalopram invloed op je seksleven?

“Bij 10 tot 50 procent van de gebruikers heeft citalopram inderdaad deze bijwerking. Mannen kunnen last krijgen van een vertraagde ejaculatie, vrouwen van minder libido en orgasmestoornissen.”

Wat is het doel van een ‘onderhoudsdosis’? Ik slik paroxetine in een onderhoudsdosis van 20 mg.

"Een onderhoudsdosering is de laagst mogelijke dosering waarbij de klachten wegblijven. De kans op bijwerkingen is dan het kleinst." 

Tweemaal eerder werkte het antidepressivum fluoxetine bij mij goed. Ditmaal werkte het na tien weken nog niet, en waren de bijwerkingen zo ernstig dat ik ermee ben gestopt. Hoe kan dat?

"Als een antidepressivum eerder goed werkte, is het een logische keuze om dat middel opnieuw te proberen. Het biedt echter geen garanties voor de toekomst. Dat het nu niet werkte, kan ook komen door een wisselwerking met andere medicijnen."

Kan ik mijn antidepressivum afwisselen met een ander antidepressivum?

"Afwisselen van antidepressiva is geen goed idee. Bepaalde bijwerkingen, zoals maag- en darmklachten, komen namelijk vooral in de eerste weken voor. Bovendien weet je pas na vier tot zes weken of een antidepressivum werkt. Als dat zo is, gebruik je het in principe minimaal een half jaar. De enige reden om te wisselen is dat een middel niet goed werkt of te veel bijwerkingen geeft."

Als gevolg van een chemokuur bij darmkanker heb ik last gekregen van zenuwpijn. Ik kreeg het advies een antidepressivum te nemen tegen die zenuwpijn. Is dat een goed idee?

“Verschillende antidepressiva, zoals amitriptyline, worden ook voorgeschreven bij zenuwpijn. Deze pijn is moeilijk te behandelen met gewone pijnstillers. Ik merk vaker dat patiënten opzien tegen een antidepressivum en zeg dan dat ze niet moeten schrikken van de bijsluiter. De dosering bij zenuwpijn is vaak laag. En je kunt weer afbouwen als het middel niet goed werkt of de bijwerkingen te vervelend zijn."

Mijn vrouw slikt al jarenlang paroxetine in de maximale dosis. Wat zijn de gevolgen op lange termijn?

"De meeste mensen slikken langdurig antidepressiva zonder problemen. De bijwerkingen nemen meestal niet toe als je ze langer gebruikt, behalve soms bij een hoge dosering. Een zeldzame maar beruchte bijwerking bij langdurig gebruik is het serotonine-syndroom. Dit kan optreden als iemand meerdere geneesmiddelen gebruikt die de serotoninespiegel van het bloed verhogen. Een teveel aan serotonine veroorzaakt schade aan het zenuwstelsel. Daardoor kun je last krijgen van spierkrampen, verwardheid en koorts. Het syndroom is ernstig omdat het heel snel optreedt, moeilijk te herkennen is en dodelijk kan zijn. Verschillende geneesmiddelgroepen kunnen een verhoging van de serotoninespiegel veroorzaken, waaronder SSRI’s zoals paroxetine (zie kader), MAO-remmers, tricyclische antidepressiva (TCA’s), de pijnstillers tramadol en fentanyl, hoestmiddelen, het anti-misselijkheidsmiddel metoclopramide en de kruiden sint-janskruid en ginseng. Ook drugs als xtc en lsd kunnen bijdragen aan een serotonine-syndroom."

Sinds het overlijden van mijn man, tien jaar geleden, slik ik citalopram. Ik wil ermee stoppen. Hoe kan ik het best afbouwen?

"Doe dit altijd in overleg met de arts. Het algemene advies is om stapsgewijs te gaan afbouwen nadat je een half jaar antidepressiva hebt geslikt. Maar in de praktijk worden antidepressiva vaak veel langer gebruikt. Afbouwen gebeurt door per twee weken de dosis te halveren. Als de klachten tijdens het afbouwen terugkomen, kunt u het gebruik verlengen tot een jaar en daarna opnieuw proberen af te bouwen."

Je hoort vaak dat afbouwen moeilijk is. Waardoor komt dat?

"Afbouwen valt vaak erg tegen. Je kunt last krijgen van ontwenningsverschijnselen zoals slecht slapen, duizeligheid, misselijkheid, prikkelbaar zijn en je niet stabiel voelen. Je tijdelijk slechter voelen tijdens het afbouwen is normaal, maar veel mensen interpreteren deze klachten ten onrechte als een terugval en concluderen dan dat ze niet zonder het antidepressivum kunnen. Pas als ontwenningsverschijnselen langer aanhouden dan een week, kan dit erop wijzen dat de depressieve klachten terugkomen. U kunt dan pas op de plaats maken met het afbouwen of teruggaan naar de dosis waarop het nog wél goed ging. Om te helpen afbouwen maakt de Regenboog Apotheek speciale taperingstrips. De pillen in deze strips bevatten een steeds kleinere dosis van de werkzame stof. Helaas vergoeden de meeste zorgverzekeraars dit niet."

Al twintig jaar gebruik ik 250 mg amitriptyline per dag. Ik wil er graag vanaf. Mijn vrouw is bang dat ik dan van slag raak omdat dit eerder ook gebeurde. Wat kan ik doen?

"Bij een ernstige depressie werkt een antidepressivum zoals amitriptyline vaak beter dan een SSRI (zie kader). Een dosering van 250 mg is hoog en wijst op een zware depressie. Hierbij horen regelmatige controles van de medicijnspiegel in het bloed. Helaas is afbouwen in het algemeen moeilijker wanneer iemand een hoge dosis nodig heeft, en ook als een eerdere stoppoging problemen gaf. U moet dus zeker niet op eigen houtje gaan afbouwen, maar dit met uw arts bespreken."

Ik kreeg fluoxetine voorgeschreven, maar dat blijkt schommelingen te veroorzaken van mijn antistollingsmedicijn acenocoumarol. Wat nu?

"Fluoxetine kan inderdaad het effect van acenocoumarol versterken, net als andere SSRI’s (zie kader). Er kan wel een andere SSRI worden geprobeerd, maar mogelijk heeft dit ook invloed op het antistollingsmedicijn. Gelukkig kan de trombosedienst zien wat er gebeurt met de stolling. Geef het altijd aan als u naast een antistollingsmiddel ook andere medicijnen gebruikt."

Antidepressiva

Meer dan een miljoen Nederlanders slikken dagelijks een antidepressivum. Antidepressiva worden gebruikt bij depressies en bij aandoeningen zoals angststoornissen, posttraumatische stressstoornis, zenuwpijn, migraine, en spierpijn als gevolg van fibromyalgie. Het meest voorgeschreven worden de SSRI’s (selectieve serotonine heropname remmers). Deze middelen zorgen ervoor dat het ‘geluksstofje’ serotonine langer in het lichaam blijft. Voorbeelden zijn fluoxetine (ook wel bekend onder de merknaam Prozac), citalopram en paroxetine (bekender onder de merknaam Seroxat). Daarna volgen de tricyclische antidepressiva (TCA’s), zoals amitriptyline. Ten slotte is er nog een restgroep met middelen zoals venlafaxine en mirtazapine.

Apotheker Sonja Keizers beantwoordde jarenlang lezersvragen over medicijnen. Stuur ook uw medicijnvraag in. Dat kan hier.

Dit artikel is eerder verschenen in het oktober 2019 nummer van Plus Magazine. Nog geen abonnee van Plus Magazine? Abonnee worden doet u in een handomdraai!