Masterclass (voedsel)allergie: de nieuwste behandeling en inzichten

Allergie en intolerantie

De verzamelnaam voor alle vervelende lichamelijke reacties op voeding is 'voedselovergevoeligheid'. Die klachten zijn in te delen in twee grote groepen: voedselallergie en voedselintolerantie. Bij een voedselallergie reageert het immuunsysteem op een eiwit in de voeding, bijvoorbeeld uit koemelk of kippenei. Zo’n eiwit wordt een allergeen genoemd. Bekende voorbeelden zijn koemelk, kippenei, soja, noten, vis en pinda. Het immuunsysteem beschouwt zo’n eiwit als een schadelijke vreemdeling, en gaat de aanval in. Meestal ontstaan de klachten snel na het eten van zo’n eiwit, in de vorm van maagdarmklachten, zwelling, benauwdheid of huidklachten. De klachten kunnen in uitzonderlijke gevallen heel heftig en zelfs levensbedreigend zijn.

Bij oudere kinderen en volwassenen gaan voedselallergieën vaak gepaard met pollenallergie. Dan kan iemand met een allergie voor berkenpollen ook last krijgen van bijvoorbeeld appel, omdat de eiwitten in berkenpollen en appel op elkaar lijken. Dit noem je een kruisreactie.

Een voedselintolerantie is wat lastiger vast te stellen. Hierbij is het immuunsysteem niet, of slechts zijdelings, betrokken. Meestal komen de klachten niet direct na het eten van een product, maar pas na enkele uren.. Vrijwel altijd zijn het maagdarmklachten. Bekende producten die een voedselintolerantie kunnen oproepen zijn zuivel, tarwe en fruit.

Werken als een detective

"Soms is een allergie vrij eenvoudig vast te stellen, bijvoorbeeld bij een baby met koemelkallergie. Maar bij oudere kinderen of bij volwassenen kan het een ingewikkelde puzzel zijn, waarbij we als een detective te werk moeten gaan", zegt Vlieg. Ze werkt meestal samen met een allergoloog. Die arts doet lichamelijk onderzoek en bloedonderzoek, doet soms huidtesten, bekijkt de genetische aanleg en sluit andere ziektebeelden uit. De allergie-diëtist neemt een uitgebreide vragenlijst af op het gebied van voeding en de klachten, beoordeelt of de voeding volwaardig is en kijkt naar het verloop van de klachten. Samen komen de diëtist en de allergoloog dan tot een diagnose en een behandelplan. In de meeste gevallen bestaat de behandeling uit een dieet waarbij het allergeen wordt weggelaten. Maar: "Dat is maar één aspect", zegt Vlieg-Boerstra.

Immuunondersteunende voeding

Het draait niet alleen om het weglaten van het allergeen. Vlieg-Boerstra: "Bij mensen met een allergie is het immuunsysteem van slag, en vaak is er sprake van kleine ontstekingen in het lichaam, zoals in de huid of de darmen. Ik streef daarom naar een voeding die het immuunsysteem optimaal ondersteunt. Dat betekent: vers en onbewerkt eten met extra aandacht voor bijvoorbeeld vitamine A, ijzer, zink,omega-3 vetzuren en minder omega-6 vetzuren. Deze voedingsstoffen staan erom bekend dat ze het immuunsysteem ondersteunen. Verder adviseer ik voldoende vezels en niet teveel dierlijk eiwit, om het microbioom in de darmen te voeden. Dat microbioom ondersteunt het immuunsysteem. Ook raad ik aan om gefermenteerde producten te eten, zoals yoghurt, zuurkool, kimchi, zuurdesembrood, schimmelkaas en kefir. Deze producten versterken het microbioom en daarmee het immuunsysteem. In mijn praktijk zie ik dat deze voeding werkt. Mensen zeggen dat ze klachten krijgen als ze sterk bewerkte producten zoals juspoeder en sauzen gebruiken, en dat ze juist opknappen van een verse, onbewerkte voeding die het immuunsysteem ondersteunt. Ik behandelde bijvoorbeeld een patiënt die al jarenlang jeuk had, zonder dat de oorzaak was gevonden. Door over te stappen op deze manier van eten verdwenen zijn klachten compleet."

Nog veel vragen

Vlieg-Boerstra kan veel mensen goed helpen in haar praktijk, maar er blijven nog veel raadsels rondom allergie. "Zo weten we niet waarom sommige mensen zo ongelooflijk heftig reageren", zegt ze. "En we zijn er ook nog niet goed achter hoe een intolerantie ontstaat.’" Ook is het onbekend waarom het steeds vaker voorkomt dat volwassenen met een voedselovergevoeligheid last krijgen van slokdarmontsteking, met het gevoel dat het eten 'niet kan zakken'. Dit wordt eosinofiele oesofagitis genoemd. Op dit soort vragen probeert Vlieg in haar wetenschappelijk onderzoek antwoorden te vinden. Momenteel werkt ze in OLVG in Amsterdam aan de Groeistudie, een studie onder kinderen met allergie. Vlieg-Boerstra: "Uit een eerdere internationale studie bleek namelijk dat Nederlandse kinderen met allergie wat achterbleven in groei. Het was weliswaar een kleine groep kinderen, maar toch raakten we getriggerd: wat was hier aan de hand? Daarom volgen we nu een grotere groep kinderen met een allergie. We kijken naar het eetpatroon, de groeicurve, of er ontstekingen of andere ziektebeelden zijn. Begin volgend jaar hopen we met een uitkomst te komen: dan weten we of Nederlandse kinderen met een allergie inderdaad kleiner blijven en kunnen we mogelijk ook de oorzaak achterhalen."

Doorbraak in de preventie

Er is ook goed nieuws over voedselallergie. "We hebben de laatste jaren ontdekt dat voedselallergie vooral via de huid ontstaat, als eiwitten door een beschadigde eczeemhuid van jonge kinderen binnenkomen. Ook vermoeden we dat een beschadigde darmwand, de zogenoemde 'leaky gut' dat kan veroorzaken. We weten nu hoe essentieel het is om de eczeemhuid heel goed te verzorgen en te behandelen. We weten ook dat het belangrijk om de conditie van de darmen en het microbioom te verbeteren. En, veel belangrijker nog, we weten nu ook dat je voedselallergie kunt voorkomen als je baby’s op jonge leeftijd al allergenen geeft in de voeding. Hierdoor kunnen we voorkomen dat een kind een voedselallergie ontwikkelt, en dat is natuurlijk het ultieme doel.

Deze inzichten zijn echt een doorbraak in de kennis over allergie. Ook in de dieetbehandeling zijn er veranderingen. Het dieet is soms expres niet meer 100 procent allergeenvrij. Want waarschijnlijk is blootstelling aan een kleine dosis van het allergeen gunstig om ernstige klachten te voorkomen en helpt het voor een kind misschien ook om sneller over een allergie heen te groeien." Vlieg-Boerstra doet momenteel onderzoek naar kinderen met een pinda-allergie, om te kijken of immuunondersteunende voeding de darmbarrière kan verbeteren en of klachten van eczeem, astma en de darmen hiermee verminderen.

Waarom zijn zoveel mensen allergisch?

Voedselallergie is vrijwel altijd een kwestie van genetische aanleg: het komt dan in de familie voor. Maar dat verklaart niet waarom voedselallergie de laatste decennia zo is toegenomen. Vlieg-Boerstra zoekt dat in omgevingsfactoren: "We eten niet meer zo vers en onbewerkt, we eten wat minder gevarieerd, we komen minder buiten, we komen minder in aanraking met andere micro-organismen." Ook worden door onze leefstijl onze barriëres aangetast. De hypothese is dat dit alles ervoor zorgt dat het immuunsysteem zo 'overdreven' gaat reageren op voedseleiwitten. Vlieg-Boerstra: "Het is daarom altijd belangrijk om goed voor je immuunsysteem te zorgen."

Meedoen aan onderzoek?

Vlieg-Boerstra doet momenteel onderzoek naar de relatie tussen voeding van de moeder en borstvoeding bij moeders met een allergie. Hiervoor is zij nog dringend op zoek naar zwangere vrouwen met een allergie die borstvoeding willen gaan geven. Van die vrouwen wordt gevraagd om op 3 dagen en 4 weken na de geboorte een borstvoedingssample aan te leveren, plus van zowel moeder en baby een ontlastingssample en speekselsample. Ook wordt de moeder gevraagd een driedaags voedseldagboekje bij te houden, vier weken na de bevalling. Wil je bijdragen aan meer kennis over allergie? Opgeven voor deze studie kan via synbiobreast@olvg.nl.

De podcast 'Masterclass Voedselallergie' is hieronder te beluisteren. Meer weten over hoe je voedselallergie bij jonge kinderen kunt voorkomen? Luister dan ook deze podcast, met kinderdiëtist Olga Benjamin.

Dr. Berber Vlieg-Boerstra is de oprichtster van Vlieg & Melse Diëtisten, ruim 30 jaar geleden. Hierdoor heeft zij ruime ervaring in de begeleiding van cliënten met voedselovergevoeligheid, zowel met kinderen als volwassenen. Berber is in 2008 gepromoveerd op dubbelblinde voedselprovocaties bij kinderen. Naast de praktijk doet Berber Vlieg onderzoek in het OLVG, in samenwerking met diverse andere ziekenhuizen en universitaire centra, publiceert in (inter)nationale vaktijdschriften en geeft regelmatig presentaties op haar vakgebied in binnen en buitenland.