Het nieuwe normaal in het ziekenhuis

Dit artikel is geschreven toen de coronacrisis grotendeels achter de rug leek. Het interview vond plaats in de periode dat de coronamaatregelen werden losgelaten. Inmiddels is de situatie weer anders en is in veel ziekenhuizen de reguliere zorg weer afgeschaald door het toenemende aantal coronapatiënten.

Nu we ons gewone leven steeds meer hervatten, voelt het alsof de coronacrisis grotendeels achter de rug is. Maar niet voor Bart Berden, bestuursvoorzitter van het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis in Tilburg en Waalwijk, en bijzonder hoogleraar organisatie­ontwikkeling van de ziekenhuiszorg. Hij is nog dagelijks druk met de consequenties van de pandemie voor zijn ziekenhuis. Terugblikken is volgens hem dan ook nog lang niet aan de orde. “Ik denk dat het veel mensen ontgaat, maar in de zorg zitten we nog midden in de crisis. Nog altijd besteden we 10 tot 20 procent van onze capaciteit aan coronazorg. Dat eist zijn tol van ons personeel, zowel lichamelijk als geestelijk. Niet voor niets is het ziekteverzuim in onze sector in achttien jaar niet zo hoog geweest. Bovendien kunnen we de coronacapaciteit niet voor andere zorg inzetten.”

Tijdens de pandemie hebben ziekenhuizen noodgedwongen veel reguliere zorg uitgesteld en grote achterstanden opgelopen. Alleen al het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis moet nog zo’n zesduizend operatie-uren inhalen. Elders is de situatie niet veel beter.

Met als gevolg…?

“Dat patiënten hun leven soms lange tijd ‘on hold’ moeten zetten, in afwachting van een behandeling. Dan heb ik het niet alleen over mensen die op de wachtlijst staan voor een nieuwe heup of knie, maar over de hele linie van de zorg. Ook voor zorgpersoneel is het zwaar om niet altijd de zorg te ­kunnen bieden die ze willen. Dat hoor ik dagelijks en het stelt onze medewerkers erg op de proef. Kortom: we zijn er nog lang niet. De gevolgen van corona zullen in de ziekenhuizen tot ver in 2022 merkbaar zijn.”

Hoe gaat u al die achterstanden wegwerken?

“Dat is een gigantische opgave. Om te beginnen leiden we meer en sneller personeel op. Maar die medewerkers zijn natuurlijk niet van vandaag op morgen beschikbaar. Daarnaast zoeken we naar oplossingen in de organisatie van de zorg. Onder druk van corona verwezen huisartsen minder door en vonden meer behandelingen thuis plaats. Dat bleek verrassend goed te gaan. Het zette ons aan het denken: is de gebruikelijke ziekenhuiszorg wel altijd nodig? Daar kijken we nu nog secuurder naar. Zo proberen we meer capaciteit vrij te maken voor de dingen die écht moeten. Dat doen we onder meer ook met de nieuwe ‘brugafdeling’ die we in november 2020 in ons ziekenhuis hebben geopend. Dit is een afdeling met minimale zorg – en dus minder personeel – waar patiënten na een operatie verblijven, in afwachting van een plek in de revalidatie of in een verpleeg- of verzorgingshuis.”

Gaan dit soort maatregelen niet ten koste van de kwaliteit van de zorg?

“Die kwaliteit is onverminderd hoog. Maar de coronacrisis heeft wel voor een realitycheck gezorgd: er zitten grenzen aan hoeveel hoogwaardige zorg we kunnen bieden. We zullen dus kritischer moeten worden op hoe we de beschikbare capaciteit zo doeltreffend mogelijk verdelen. Een voorbeeld. Een rokende man van 40 jaar meldt zich bij de huisarts. Hij heeft geen klachten, maar omdat zijn vader op zijn 40ste aan longkanker is overleden, wil hij graag een longfoto laten maken. Om hem gerust te stellen stemt de huisarts daar mogelijk mee in. Maar eigenlijk is zo’n longfoto op dat moment niet nodig, en dus een onverantwoorde belasting van de zorg.”

Zijn we als burgers wat dat betreft verwend geraakt?

“Niet verwend, maar gewend aan dat alles kan. We schatten dat zo’n 15 procent van alle onderzoeken en behandelingen in het ziekenhuis niet-geïndiceerd is. Oftewel: zonder medische aanleiding gebeurt. Dat is niet langer houdbaar. We zullen onze verwachtingen als zorgconsumenten echt moeten bijstellen. Het betekent bijvoorbeeld: na kanker of een hartinfarct niet eindeloos bij een specialist onder controle blijven als daar geen gegronde reden voor is.”

Veel patiënten zullen dat een moeilijke boodschap vinden.

“Begrijp ik heel goed. Daarom is het belangrijk dat zorgverleners dit zorgvuldig uitleggen. En dat patiënten samen met hun arts, in goed overleg en met vertrouwen, besluiten nemen. Shared decision making heet dat met een Engelse term. We zijn daar in de zorg al jaren mee bezig, maar door de coronacrisis en de enorme achterstanden in de ziekenhuizen is dat nóg belangrijker geworden. Vandaar ook dat onlangs een landelijke campagne over samen beslissen is gestart: begineengoedgesprek.nl.”

Heeft corona de ziekenhuiszorg blijvend veranderd?

“Dat weet ik wel zeker. Op allerlei niveaus. Wat de organisatie betreft was marktwerking afgelopen decennia het toverwoord. Maar concurreren en je kaarten tegen de borst houden, werkt in een crisis niet. Gelukkig hebben alle partijen elkaar tijdens de pandemie snel gevonden en uitstekend samengewerkt. Met betere en efficiëntere zorg tot gevolg. Als de huisartsen en verpleeghuizen niet zo veel hadden bijgedragen, waren de ziekenhuizen net als in Italië compleet overspoeld. Een wijze les. We blijven dus ook na de crisis intensief overleggen en kennis en data delen.”

En op de werkvloer?

“Daar zijn tal van voorbeelden van veranderingen. Ik noemde al onze nieuwe brugafdeling. Verder deden we tijdens de lockdown de helft van alle consulten in ons ziekenhuis digitaal. Beeldbellen bestond natuurlijk ook vóór corona al, maar de pandemie heeft de digitalisering in een stroomversnelling gebracht. Veel patiënten bleken het heel prettig te vinden om niet voor een afspraak te hoeven reizen. Uiteraard wil een grote groep toch ook graag de arts persoonlijk zien, dus inmiddels is het percentage weer gedaald. Maar zorg-op-afstand gaat ons zeker ook helpen om de beschikbare capaciteit nog beter te benutten.”

Tot slot: komen we ooit af van de coronamaatregelen in het ziekenhuis?

“Ik weet eerlijk gezegd niet of we dat moeten wíllen. Meer afstand houden, handen veelvuldig ontsmetten, mondkapjes dragen: die voorschriften pakken in het ziekenhuis heel goed uit. Ze helpen de kans op allerlei besmettingen te verkleinen. Niet voor niets werden afgelopen winter veel minder mensen met griepcomplicaties opgenomen, om maar een voorbeeld te noemen. De handpompjes met desinfecterende gel blijven dus zeker. Op grotere schaal werken deze inzichten trouwens ook door. In ons eigen ziekenhuis zijn we bijvoorbeeld druk bezig met ­verbouw- en nieuwbouwplannen. Daarbij houden we nu extra rekening met onderlinge afstanden. Ik weet zeker dat de ervaringen met corona de zorg zo uiteindelijk op allerlei manieren beter gaan maken.”

Dit artikel verscheen eerder in Plus Magazine december 2021. Abonnee worden van het blad? Dat doet u in een handomdraai!