Het levensverhaal van de ouders laten vastleggen door een van de kinderen, is heilzaam voor alle betrokkenen, zo blijkt uit een onderzoek van het Trimbos-instituut. Plusredactrice Lenny Langerveld ondervond het aan den lijve.
LET OP: Dit artikel is gepubliceerd in 2009.
In de afgelopen maanden interviewde ik mijn 80-jarige ouders over hun leven. Het waren geen terloopse gesprekjes onder de afwas of tijdens een ommetje door de polder. Nee, het was werken geblazen. We schoven de stoelen om de tafel, het opname-apparaat ging aan en we spraken over hun beider jeugd op Voorne-Putten, de vonk die oversloeg op de ijsbaan van Nieuwenhoorn en de huwelijksjaren in Poortugaal. Wat waren hoogtepunten en dieptepunten in hun leven? Welke sporen trok de Tweede Wereldoorlog? Wat was hun favoriete film? En wilden ze eigenlijk wel kinderen? We voerden vier gesprekken in een periode van drie maanden tijd. Ze duurden nooit langer dan anderhalf uur want daarna hingen we onder de tafel van vermoeidheid.[ITEMADVERTORIAL]
Proefkonijnen
Waarom ik mijn ouders interviewde? Omdat ik het leuk vond, in de eerste plaats. Maar óók omdat ik wist dat ik, als ik het niet zou doen, achteraf heel erge spijt zou hebben. Nu heb ik hun verhalen opgeschreven en zijn ze weggerukt voor de poorten van de vergetelheid. Desalniettemin was het een behoorlijk zware opgave, want het kostte veel tijd. In mijn geval had ik een stok achter de deur, omdat we meededen aan een onderzoek van het Trimbos- instituut, het landelijke kennisinstituut voor geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en maatschappelijke zorg.
Onderzoekers van het Trimbos-instituut dachten dat gesprekken van (volwassen) kinderen met hun ouders over hun leven, heilzaam zijn voor het welbevinden van de ouders. Maar ze wisten het niet zeker. Daarom zochten ze proefkonijnen. Ruim veertig volwassen kinderen gingen aan de slag met hun ouder(s).
Verzoend met zichzelf
Voor de interviews maakte ik gebruik van de vragenlijsten van het Trimbos-instituut. Via de vragen die ik hen stelde, keken mijn ouders terug op hun leven. Ze hebben niet alleen mooie en verdrietige herinneringen verteld, maar ook stilgestaan bij de betekenis daarvan. Hoe mijn vaders leven is gevormd door het feit dat hij in de oorlog niet kon gaan studeren, bijvoorbeeld. Of hoe mijn moeder in haar jonge jaren naar Zwitserland ging en er een levenslange liefde voor de bergen aan overhield, waar wij als kind onze eigen vakanties weer aan te danken hadden. Dr. Ernst Bohlmeijer leidde het onderzoek vanuit het Trimbos-instituut. De uitkomsten van het onderzoek zijn sinds kort bekend.
En? Heeft het optekenen van levensverhalen door kinderen het verwachte positieve effect? Bohlmeijer: “Voor álle ouders was het bijzonder om zoveel belangstelling van hun kinderen voor hun leven te krijgen. Het idee dat hun levensverhaal nu is vastgelegd en beschikbaar is voor kinderen en kleinkinderen betekent veel voor hen. Voor een deel van de ouders betekende het nog iets meer: zij hadden na de gesprekken met hun kinderen het gevoel dat ze hun eigen leven op een rij hebben gezet en dat ze hebben stilgestaan bij de manier waarop dingen doorwerken.
Ze hebben zich als het ware verzoend met zichzelf en kijken positiever terug op de relatie met hun kinderen en op hun eigen levensloop dan de ouders van een controlegroep die níet waren geinterviewd. Als deze positieve effecten optreden, zeggen we dat er ‘life-review’ heeft plaatsgevonden. Mensen ervaren dan dat hun leven één verhaal is, waarin alles met alles samenhangt. De verdrietige gebeurtenissen en de mooie momenten. Ze realiseren zich dat ze géén willoos slachtoffer van omstandigheden zijn geweest. Dat zijn krachten die je niet moet onderschatten. Wie zich goed voelt over zijn eigen leven, heeft minder kans op depressie en angst, zo heeft internationaal onderzoek aangetoond.”
Enorme meerwaarde
Bij mijn vader traden deze positieve effecten van life-review ook op. Hij zag zijn hele leven voorbijkomen in de gesprekken met mij: “Eigenlijk was er al best veel weggezakt”, vond hij. “Je neemt ergens afscheid van en het is voorbij. Maar nu staat ’t allemaal in één verhaal en is alles weer scherper geworden. Het heeft mij geconfronteerd met mijn handelen, met allerlei gebeurtenissen. Het effect daarvan? Ik voel mij dankbaar. We hebben tot op heden een goed en mooi leven achter de rug. Ik heb toch wel wat bereikt en gepresteerd. Niet alleen voor mezelf, maar ook voor het welzijn van anderen.” Hoewel het leven van mijn ouders niet is veranderd, voelen ze zich toch beter doordat ze er met mij over hebben gepraat. Hoe werkt dat? Bohlmeijer legt uit dat het vooral om bewustwording gaat. “Als mensen zo aan het vertellen slaan, komen ze onder de indruk van wat ze hebben meegemaakt en hoe ze daarmee zijn omgegaan.
Als je je leven op een rijtje zet en alles overziet, zie je bijvoorbeeld dat tegenspoed je niet klein heeft gekregen, dat je écht wel wat hebt geleerd en dat je bent gegroeid.” En het feit dat kinderen hun ouders interviewen: speelt deze uitwisseling tussen de generaties een grote rol? Bohlmeijer: “Dat is een enorme meerwaarde. Ouders zijn positiever gaan denken over de relatie met hun kind. En ook hier is bewezen: een liefdevolle relatie met de eigen kinderen levert een belangrijke bijdrage aan het welbevinden van ouders.” Dus de interviews die ik met mijn ouders hield zijn, kortom, één grote preventie tegen vervelend oud worden? Bohlmeijer: “Ja, eigenlijk wel. Het gaat om het voorkomen van psychische problemen in de toekomst bij mensen met wie het nu nog goed gaat. En het is zeker zo dat interviewen van ouders door kinderen daaraan bijdraagt.”
Boeiend en emotioneel
Is het lastig om je ouders te interviewen? Ja en nee. Het belangrijkste is dat je oprecht geïnteresseerd bent, aldus Bohlmeijer. Het gaat er natuurlijk niet om dat je met het mes op tafel nu eindelijk eens de onderste steen bovenkrijgt. Ik had schroom om bepaalde vragen te stellen, maar dat zal wel normaal zijn. Als journalist was ik nieuwsgierig of ze in de preutse jaren 50 seks voor het huwelijk hadden gehad, als dochter deinsde ik lafhartig voor die vraag terug. Een onverwachte en verrassende uitkomst van het onderzoek was het enthousiasme van de kinderen.
Het waren boeiende, emotionele gesprekken vonden ze bijna allemaal, waar normaal gesproken geen tijd voor is. 65 Procent was zich (veel) meer bewust geworden van de invloed van hun ouders op hun eigen leven. Het contact tussen mij en mijn ouders verdiepte zich door de gesprekken. Daar stonden mijn broer en zus buiten. Maar ze hebben de teksten voor het boekje dat ik naar aanleiding van de gesprekken gemaakt heb, meegelezen en mijn zus schreef het voorwoord. Van mijn broer weet ik dat hij datgene wat hij las, weer gebruikte als opstapje voor gesprekken met mijn ouders: “Goh pa, nooit geweten dat...” Mijn ouders lazen de teksten ook mee trouwens. Het liefst wilde ik hen verrassen met een kant-en-klaar boekje dat ik als een konijn uit een grote hoed tevoorschijn toverde. Maar ja, ik wilde toch ook niet dat er dingen in zouden staan die niet klopten of die zij er liever niet in wilden hebben.
Tot in lengte van dagen
We zijn nu een paar maanden verder. Een week of wat geleden is bij mijn moeder de ziekte van Alzheimer geconstateerd. Het gaat eigenlijk best nog goed met haar, maar laatst zei ze: “Ik vind het zo jammer dat als wij er niet meer zijn, onze verhalen ook verdwijnen.” Ik kon haar geruststellen: “Mam, kijk, we hebben ze toch allemaal opgeschreven? Die verhalen van jou, die blijven voorlopig tot in lengte van dagen voortbestaan.”
