Als een arts niet kan vaststellen of iemand veilig de weg op kan, dan moet een rijtest uitwijzen of doorrijden verantwoord is. Na de 75ste verjaardag is een medische keuring verplicht, maar soms is na ziekte eerder al een herkeuring nodig. Plus Magazine rijdt mee.
Iedere automobilist kent het CBR-examencentrum nog van vroeger: op het parkeerterrein lesauto's van tien verschillende rijscholen, binnen gespannen jongeren achter een bekertje koffie, gejuich en felicitaties, maar ook teleurstelling en tranen.
Een rijtest is geen examen
''Een rijtest is geen examen; dat hebt u lang geleden al afgelegd'', benadrukt examinator Ariënne Brand van het CBR als Jan van Gestel (69) tegenover haar zit voor het voorgesprek in 's-Hertogenbosch. Hij heeft vijf maanden geleden een beroerte gehad en daar een lichte beperking aan de fijne motoriek van de linkerhand aan overgehouden. Omdat zijn chauffeurspas verliep – hij rijdt af en toe busjes met schoolkinderen en rolstoelgebruikers - heeft hij zich gemeld voor een keuring door de neuroloog. Vervolgens nodigde het CBR hem uit voor een rijtest. ''Ik heb maar één tip'', zegt Brand, ''rij gewoon zoals u altijd doet.''
Schakelen en een automaat
Van Gestel is ondanks de instructie toch met de automatisch schakelende auto van zijn zoon gekomen, terwijl hij voor zijn chauffeurswerk ook met hand en voet moet schakelen. ''Dat kan een probleem worden'', zegt Brand. “Ik weet niet of ik nu kan beoordelen of u goed kunt schakelen. Misschien moet ik u een aantekening op het rijbewijs geven dat u alleen in een automaat mag rijden. Uw chauffeurspas krijgt u dan niet meer.”
Slalomoefening
Probleemloos doorkruist Van Gestel de stad, die hij als Bosschenaar op zijn duimpje kent. Drempels neemt hij op zijn dooie akkertje, zoals hij gewend is met de rolstoeltaxi. Dan dirigeert Brand hem een leeg parkeerterrein op voor een slalomoefening. Om de greep van zijn linkerhand te testen, moet hij zo snel mogelijk met twee handen overpakkend het stuur omgooien, naar links en naar rechts. Een enkele keer slipt het wiel door zijn linkerhand, maar na een paar manoeuvres lukt het al beter. ''Stop maar, hoor'', instrueert Brand. ''Het gaat goed genoeg, maar als u echt snel moet uitwijken, kunt u dat het beste alleen met rechts doen'', adviseert ze.
Nog een keer in een andere auto
Al keuvelend over de vakantie in Benidorm en zijn vroegere werk in de elektrotechniek komt Van Gestel op de dystrofie in zijn linkerbeen, negen jaar geleden. ''Maar daar heb ik nu geen last meer van''. besluit hij. Toch is het deze bekentenis die hem na afloop parten speelt, blijkt in het nagesprek. ''Het rijden gaat goed. Maar ik vraag me af hoe u zou rijden in een handgeschakelde auto, waarbij u uw linkerbeen nodig hebt voor de koppeling. De hellingproef, stapvoets rijden – dat soort verrichtingen moet u kunnen laten zien in een handgeschakelde auto.'' Brand spreekt met Van Gestel af dat hij binnenkort in een andere auto nog een keer komt, om ook dat onderdeel te laten zien.
Twijfel over veilig rijden
Harald Hemmes (78) laat zich van zijn laconieke kant zien als hij zich meldt bij het CBR. ''Er komt voor ons allemaal een moment dat we niet meer kunnen rijden. Dat hoort bij het ouder worden.'' Ariënne Brand benadrukt dat hij niet vanwege zijn leeftijd is opgeroepen, maar vanwege zijn zicht en het gebruik van zijn rechterhand. Links ziet hij maar 5 procent, rechts 60, net iets meer dan de vereiste 50. Door een beroerte is bovendien de fijne motoriek van zijn rechterhand beperkt. ''Die combinatie maakt dat de medisch adviseur van het CBR twijfelde of u veilig kunt rijden'', legt ze uit.
Verschil rijexamen en rijtest
Een groot verschil met een rijexamen is dat een rijtest vaak met de eigen auto gebeurt. Dus rijdt Hemmes in zijn comfortabele Mercedes het parkeerterrein af. Vanaf de bijrijdersstoel geeft Brand heldere aanwijzingen
over de te volgen route door Den Bosch en Rosmalen, onbekend terrein voor de automobilist uit Poederoijen.
Getty Images
Het verlossende woord
Beheerst neemt hij rotondes, verleent voorrang waar het hoort en houdt zich voorbeeldig aan de maximumsnelheid. Voor de oprit naar de snelweg twijfelt hij even welke rijbaan 'richting Eindhoven’'gaat, zoals Brand had geïnstrueerd. Het is haar bedoeling hem de borden te laten lezen, maar ze helpt hem uiteindelijk toch de goede baan te kiezen. Eenmaal van de snelweg af zet ze de terugweg naar het examencentrum alweer in.
Opgelucht
Als Hemmes weer tegenover Brand aan tafel zit, spreekt de deskundige het verlossende woord: ''U rijdt netjes. Het enige wat ik heb aan te merken, is dat u wat hard reed in de bocht bij het uitvoegen van de snelweg. Ik vraag me wel af of het motorrijbewijs nog haalbaar is.'' Dat maakt Hemmes niet uit en opgelucht tekent hij de verklaring dat hij afziet van rijbewijs A, zolang B maar binnen is. Het resultaat gaat naar de medisch adviseur, die beslist voor hoelang het rijbewijs wordt verlengd: een jaar of langer. Binnen tien dagen zal Hemmes hierover thuis bericht krijgen.
Gered dankzij rijervaring
De spanning glijdt van hem af als hij op de gang zijn vrouw in de armen sluit en een traantje wegpinkt. Even later bekent hij: ''Ik heb het gered dankzij mijn grote rijervaring. Want die borden naar Eindhoven, die kon ik op die afstand echt niet lezen!''
7000 rijtesten 75-plussers
Sinds 1 januari 2014 is de keuringsleeftijd voor het rijbewijs verhoogd van 70 naar 75 jaar. Dat houdt in dat een keuring tegenwoordig pas verplicht is als het rijbewijs op of na de 75ste verjaardag verloopt. Ook een ziekte of beperking, zoals dementie, parkinson of een functiebeperking na een beroerte, kan een reden zijn het CBR goedkeuring te vragen of rijden verantwoord is. Dat begint met het invullen van een zogenoemde ‘Eigen verklaring’, die voor €27,80 te downloaden is van www.cbr.nl (DigiD noodzakelijk).
Papieren eigen verklaring
Een papieren Eigen verklaring is (tegen meerkosten) verkrijgbaar bij veel gemeenten en bij sommige CBR-examencentra. Vervolgens is een medische keuring bij een arts naar keuze nodig. Soms wordt doorverwezen naar een specialist. Bij enkele aandoeningen is een rijtest in de praktijk verplicht. Aan de rijtest bij het CBR zijn geen kosten verbonden.
Een deel mag niet meer rijden
In 2014 hebben 160.000 75-plussers een 'Eigen verklaring' ingevuld. Van hen zijn 25.000 mensen verwezen naar een medisch specialist en 7000 zijn opgeroepen voor een rijtest. In totaal kregen ongeveer 1000 mensen van 70 jaar en ouder te horen dat ze niet meer mochten rijden, soms al na het invullen van de ‘Eigen verklaring’, anderen na de keuring door een specialist of na een rijtest. Een rijtest kan ook als uitkomst hebben dat iemand mag blijven rijden, maar dan in een automaat of een aangepaste auto. Soms adviseert het CBR extra trainingen.
Aanpassingen: er kan meer dan u denkt
Sturen
Als het sturen met de hand moeite kost, zijn er alternatieve manieren van sturen. Met een joystick bijvoorbeeld, waardoor er veel minder kracht nodig is. Er bestaan ook systemen om te sturen met de benen in plaats van met de handen.
Kijken
Er zijn een heleboel slimme spiegels: voor de dode hoek bijvoorbeeld, maar ook panoramische binnenspiegels waarmee u niet alleen naar achteren kijkt, maar ook naar de zijkanten.
Schakelen
Met een 'automaat' hoeft u niet meer te schakelen. Geen zin om een andere auto aan te schaffen? Denk dan eens na over de inbouw van een half-automatisch systeem. Er zit dan een knop op de schakelpook die de functie van de koppeling overneemt. U hoeft uw voet dus niet meer voor de bediening van het koppelingspedaal te gebruiken.
Remmen/gas geven
Niet meer genoeg kracht in de benen? Dan kan een rembekrachtiger uitkomst bieden. Een remslof kan voorkomen dat de voet van het rempedaal glijdt. En met een speciale handel die u afduwt met de hand, kunt u helemaal zonder voet remmen. Voor het gas geven bestaan soortgelijke alternatieven: van extra ondersteuning voor voeten en benen tot en met volledige bediening met de hand.
Instappen
Er zijn compacte stijgzitten (opklapbare zitplank ter hoogte van de bestuurderszetel met een elektrische hoogteregeling), draaistoelen en extra instaptreden te monteren, die het veel makkelijker maken om in en uit de auto te komen.
Overig
Moeite met de bediening van richtingaanwijzers, ruitenwissers et cetera? Dat kan op allerlei manieren op maat worden aangepast. Op een andere plek, met een duidelijkere en gemakkelijkere bediening, elektronisch en bij de ruitenwisser zelfs automatisch met een regensensor.
Kosten?
De kosten verschillen sterk per aanpassing en aanbieder. Bij meerdere partijen offertes aanvragen, kan lonen. Er is ook een stijgend tweedehands aanbod. Informeer bij uw zorgverzekeraar of u in aanmerking komt voor een vergoeding. Tot en met 2015 waren de kosten voor het aanpassen van een auto onder strikte voorwaarden aftrekbaar als 'specifieke zorgkosten'. Of dat in 2016 ook nog zo zal zijn, is nog niet bekend