Wat is het verschil tussen een ziekenhuis of een zelfstandige kliniek?

De wachttijden zijn korter, de uitslag van een foto of scan komt snel en er is alle tijd en aandacht die je maar wilt. Je kunt er vaak direct bij andere behandelaars terecht. En niet onbelangrijk: de zorg is er goed.

De voordelen van zelfstandige klinieken maken dat veel Nederlanders de weg naar zo’n kliniek weten te vinden. Een op de zeven patiënten die medisch specialistische zorg nodig hebben, gaat naar een kliniek. Dermatologie en oogheelkunde staan bovenaan. Ruim een vijfde van de patiënten met een huidaandoening laat dit behandelen in een kliniek. Bij oogaandoeningen gaat het om meer dan een kwart van de patiënten.

Klinieken kunnen gericht en efficiënt werken. Dat scheelt tijd en bureaucratisch gedoe. Terwijl ziekenhuizen vrijwel alle zorg in hun pakket hebben, heeft driekwart van de klinieken maar één specialisme in huis. Dit geldt bijvoorbeeld voor de kliniek Eyescan, gespecialiseerd in oogzorg, en voor Xpert Clinics, waar je voor hand- en polszorg terecht kunt.

Wat ook helpt is dat klinieken alleen relatief eenvoudige zorg geven die goed is te plannen. Er komt daardoor hoogst zelden iets onverwachts ‘tussendoor’ dat de planning in de war kan sturen. Daar komt bij dat klinieken geen zorg mogen leveren waarvoor een medium- of intensive care-afdeling nodig is, want die hebben ze niet. Mocht onverhoopt toch iets serieus misgaan, dan hebben ze een hotline met het ziekenhuis om hun patiënten naartoe over te hevelen.

Het is daarom misschien niet zo gek dat een kliniek, vergeleken met een ziekenhuis, de wachttijden korter kan houden, patiënten sneller intern kan doorsturen, en sneller de uitslag kan geven van een foto of scan. Hier staat tegenover dat als je iets mankeert aan én je oog én je hart én je knie, je in veel gevallen naar drie verschillende klinieken zou moeten. Dan is geholpen worden in één ziekenhuis misschien toch handiger.

Hoe goed is de zorg in klinieken? Is de kwaliteit beter als je je kunt concentreren op één specialisme? Florien Kruse deed er bij het Radboudumc promotie-onderzoek naar. ‘‘Tussen ziekenhuizen en klinieken zien we nauwelijks verschil in kwaliteit’’, constateert ze. ‘‘Je kunt daarom niet zeggen dat ­klinieken beter presteren. Wel is het zo dat bij klinieken die veel behandelingen uitvoeren, de kwaliteit van de zorg beter is dan die van klinieken die er weinig doen. Wat verder opvalt is dat er grote kwalitatieve verschillen zijn bínnen de ziekenhuissector, en ook tússen de klinieken.’’ Anders gezegd: zowel bij ziekenhuizen als bij klinieken zijn er die beter én die slechter presteren.

Maakt het daarbij uit of je behandeld wordt in een kleine kliniek of bij een grote keten? Florien Kruse: "We hadden verwacht dat klinieken die onderdeel zijn van een keten beter zouden presteren dan kleine klinieken, omdat grotere organisaties meer mogelijkheden hebben om kennis te bundelen en hun personeel trainingen te geven. Maar dat bleek niet uit onze gegevens."

Als patiënt wil je natuurlijk weten hoe dat zit bij de klinieken en ziekenhuizen in de buurt. Waar krijg je de beste zorg? Kruse: ‘‘Echt met ­elkaar ­vergelijken is lastig, omdat daarvoor onvoldoende gegevens beschikbaar zijn.’’ Er zijn wel vergelijkingswebsites en onderzoeken die toch een indruk geven, zoals ZorgkaartNederland (van Patiëntenfederatie Nederland) en de jaarlijkse ziekenhuistest (van EW Magazine). Bij die laatste test scoorden in 2021 zowel ziekenhuizen als klinieken het best.

Verder kun je controleren of de kliniek lid is van de branchevereniging. Zelfstandige Klinieken Nederland verleent het ZKN-keurmerk alleen aan klinieken die aan hun kwaliteitseisen voldoen (zie zkn.nl/zkn-keurmerk). Het keurmerk betekent bijvoorbeeld dat er altijd medisch specialisten in de kliniek werken, en dat twee onafhankelijke organisaties de kliniek jaarlijks keuren om te kijken of deze nog aan de eisen voldoet. Het gaat onder meer om de kwaliteit van het medisch personeel, de intake, behandeling en nazorg, en om de veiligheid van de apparatuur. Van de zelfstandige klinieken die verzekerde zorg leveren heeft 70 procent het ZKN-keurmerk. Dit zijn 136 klinieken met 402 vestigingen.

Klinieken zijn voor de individuele patiënt een goede keuzemogelijkheid, zegt woordvoerder Thom Meens van Patiëntenfederatie Nederland, maar tegelijkertijd moet de complexe zorg in ziekenhuizen – in het belang van ons allemaal – wél blijven bestaan. Thom Meens: ‘‘Voor patiënten is het gunstig dat ze in klinieken goede en snelle zorg kunnen krijgen voor aandoeningen die niet complex zijn, waarvoor geen nazorg nodig is, en waarmee ze niet op de intensive care belanden. Bijvoorbeeld voor knie- en staaroperaties. Daarom kopen zorg­verzekeraars deze zorg in bij klinieken. Maar diezelfde zorg­verzekeraars hebben ook de verantwoordelijkheid om regionaal goed toegeruste ziekenhuizen in de lucht te houden. Zorgverzekeraars kopen daarom óók dit soort eenvoudige zorg in bij ziekenhuizen, zodat ziekenhuizen daaruit de complexe zorg, de Spoedeisende Hulp en de IC-afdeling kunnen financieren. Zulke voorzieningen moeten in stand blijven om patiënten passende en noodzakelijke zorg te kunnen bieden.’’

Zorgverzekeraars betalen klinieken meestal minder voor een behandeling dan een ziekenhuis. Dit omdat de kostprijs bij klinieken naar schatting lager ligt. Onderzoeker Florien Kruse: ‘‘In theorie zouden klinieken tegen lagere kosten kunnen behandelen dan ziekenhuizen. Klinieken hebben namelijk weinig overhead vergeleken met ziekenhuizen; denk aan minder grote gebouwen, een minder complex administratief systeem, en minder ondersteunende medewerkers zoals portiers en beveiligers. Dat scheelt een hoop. En doordat de klinieken zich focussen op één aandoening kunnen ze hun processen stroomlijnen.’’ De prijs van behandelingen tussen klinieken onderling verschilt ook.

Zo zouden medisch specialisten die eigenaar zijn van een kliniek lagere kosten rekenen dan een grote kliniekketen zoals Bergman Clinics, die sinds 2021 in handen is van de Zweeds-Duitse investeerder Triton en 140 klinieken heeft in Nederland, Zweden, Noorwegen, Denemarken en Duitsland. Bergman Clinics is ‘slechts iets goedkoper dan de ziekenhuizen’, schrijft de Autoriteit Consument en Markt (ACM) in een besluit waarin de ACM de fusie van Bergman Clinics met een andere kliniek verbiedt. Het lukt de zorgverzekeraars niet, aldus de ACM, ‘om de tarieven naar een volgens hen passend niveau te laten dalen, gelet op hun inschatting van bij dit type zorgprofiel passende kosten.’ Ofwel: Bergman Clinics bepaalt uiteindelijk de - te hoge - prijs. En de zorgverzekeraars moeten dat slikken. De marktmacht van deze internationale keten blijkt zo groot dat de keten hogere tarieven bij de zorgverzekeraars kan afdwingen dan andere klinieken, omdat de zorgverzekeraars onvoldoende keuze hebben.

En wat vindt de patiënt van de zorg van klinieken vergeleken met die van ziekenhuizen? Onderzoeker Florien Kruse valt het op dat – bij dezelfde medische kwaliteit – patiënten tevredener zijn over de kliniek dan over het ziekenhuis. ‘‘Dat komt vermoedelijk door de ambiance en de ­persoonlijke service in de klinieken.’’Het belang daarvan moet je niet onderschatten, vindt Thom Meens van Patiëntenfederatie Nederland. ‘‘Juist een menselijke, persoonlijke benadering kan ervoor zorgen dat patiënten niet te lang blijven ­doorlopen met klachten omdat ze te bang zijn om naar een ziekenhuis te gaan. Als klinieken dankzij die reputatie de drempel kunnen verlagen om medische hulp te zoeken, dan is dat sowieso winst.’’ Want wie te lang blijft doormodderen, ontwikkelt vaak vanzelf ernstiger klachten. En daar heeft niemand baat bij.

Dit is een artikel verscheen eerder in Plus Magazine september 2022. Abonnee worden van het blad? Dat doet u in een handomdraai.