Zorg op maat in mannen- en vrouwenklinieken

Mannenklinieken
Meer dan een miljoen mannen in Nederland hebben last van typische 'mannenklachten' als plas- of erectieproblemen. Toch bezoekt slechts 25 procent van hen de huisarts in een vroeg stadium. Mannen zijn namelijk notoire 'zorgmijders'. "Vrouwen gaan in verband met hun menstruatiecyclus of vragen over voortplanting regelmatig naar de huisarts. Mannen komen daar veel minder. Als je dan na je 45ste gezondheidsklachten krijgt, is de stap naar de dokter groot. Zeker als het gaat om kwesties als plas- of erectieproblemen", zegt professor Eric Meuleman, hoogleraar urologie aan het VU Medisch Centrum in Amsterdam. In dat ziekenhuis zette hij een aantal jaren geleden een speciale mannenkliniek op, waar hij zo'n vierhonderd patiënten per jaar ziet. Doel van de kliniek is niet alleen naar de specifieke klacht, maar naar de algehele gezondheid van de ouder wordende man te kijken.
Zo'n brede aanpak van typische mannenklachten is volgens Meuleman hard nodig. Alleen al omdat mannen gemiddeld vier jaar korter leven dan vrouwen. Dat is vooral te verklaren uit verschillen in leefgewoonte en risicogedrag. "Mannen leven over het algemeen ongezonder. Ze eten slechter, en roken en drinken meer dan vrouwen."

Teken aan de wand
Dat een ongezonde leefstijl gevolgen kan hebben voor hart en vaten was al bekend. Maar de laatste jaren blijkt dat er óók een verband is met plas- en erectieproblemen.
"Je zou die verschijnselen kunnen zien als een vroege waarschuwing dat er iets niet goed gaat in het lichaam", zegt uroloog Rob Schipper, initiatiefnemer van de Mannenkliniek van het Jeroen Bosch Ziekenhuis in Den Bosch, waar hij vooral erectieproblemen behandelt. Meer dan de helft van de mannen die Schipper ziet, heeft artherosclerose (aderverkalking). "Van hun hart hebben patiënten op dat moment meestal nog geen last", zegt Schipper. "Maar een erectieprobleem is wel een teken aan de wand."
De laatste jaren zijn er veel nieuwe middelen voor typische mannenklachten op de markt gekomen. De meest bekende is Viagra, tegen erectiestoornissen. "Zo'n 'quick fix' is natuurlijk makkelijk", aldus Meuleman. "Maar je lost de achterliggende oorzaak - zoals aderproblemen als gevolg van een ongezonde leefstijl - er niet mee op. Daarvoor is een gedragsverandering nodig. Medicijnen kunnen wel een goed hulpmiddel zijn."

Binnen één dagdeel
Zowel Meuleman als Schipper zijn van mening dat de huisarts een essentiële rol speelt bij het adviseren over een gezonder leven. Maar waar zijn tijd of kennis tekortschiet, vormen hun mannenklinieken een waardevolle aanvulling. Bovendien geven ze meer bekendheid aan het onderwerp en verlagen ze de drempel om hulp te zoeken.
Een voorbeeld van een centrum dat zich helemaal toelegt op de gezondheidsproblemen van de ouder wordende man is Andros Mannenkliniek. De vier vestigingen - in Arnhem, Leiden, Maastricht en Amsterdam - behandelen elk zo'n 1500 patiënten per jaar. "De zorg in onze klinieken biedt diverse voordelen ten opzichte van de poli in het ziekenhuis", zegt professor Frans Debruyne, algemeen directeur van Andros. "We hebben meer tijd voor een patiënt; een check-up in ons centrum duurt gemiddeld een uur. Bovendien wordt al het benodigde onderzoek binnen één dagdeel uitgevoerd. En er zijn geen wachtlijsten."
Van hun patiënten kampt 30 procent met plasklachten, 40 procent met erectieproblemen en nog eens 30 procent met een combinatie van die twee. Een multidisciplinair team - bestaande uit een uroloog, een gespecialiseerde verpleegkundige en zo nodig een cardioloog of een diëtist - brengt de problemen in kaart, geeft advies en schrijft eventueel medicijnen voor.
Is dat niet verwarrend, zo'n aparte kliniek, náást de huisarts en het ziekenhuis? "Helemaal niet", meent Debruyne. "Een patiënt komt bij ons terecht na een verwijzing door de huisarts. En we werken goed samen met specialisten uit de regio, waar we naar kunnen doorverwijzen voor een operatie als dat nodig is. Maar verreweg de meeste problemen lossen we zelf op."

Voor welke klachten naar een mannenkliniek?

• Plasklachten en problemen met de prostaat (vergroting, ontsteking of pijn)
• Erectieproblemen en andere seksuele problemen
• Vitaliteitverlies door een tekort aan het hormoon testosteron
• Overgewicht
• Een te hoog cholesterolgehalte
• Een second opinion over bovenstaande problemen

Vrouwenklinieken
Voor typische vrouwenklachten, zoals ongewenst verlies van urine of ontlasting of een verzakte baarmoeder, kun je tegenwoordig in een speciale kliniek terecht. Alant Vrouw bijvoorbeeld. De twee vestigingen, in Bilthoven en Amsterdam, hebben een samenwerkingsverband met het UMC Utrecht en het AMC Amsterdam. "Eigenlijk is Alant Vrouw een expertisecentrum van het ziekenhuis, maar dan op een andere locatie", zegt gynaecoloog Jan-Paul Roovers, medisch directeur van Alant Vrouw in Amsterdam. "Vrouwen die zich met typische vrouwenklachten bij het AMC melden, worden direct naar Alant Vrouw doorgestuurd." Volgens Roovers voorziet zijn kliniek in een grote behoefte. "De helft van de vrouwen boven de veertig heeft weleens last van ongewild urineverlies. Een derde van hen kampt met een vaginale verzakking. En één op de tien vrouwen in deze leeftijdsgroep heeft ernstige problemen met de ontlasting, zoals obstipatie. Die percentages nemen toe met het ouder worden. Vrouwen schamen zich er vaak voor om over dat soort klachten te praten. Ook denken ze vaak dat er toch niets aan te doen is."
Geheel onterecht, zo blijkt. Problemen met ongewild urineverlies worden bij Alant met een kleine ingreep (in één dag) behandeld. Maar waarom kan dat dan niet zo snel in een ziekenhuis? Roovers: "Bij Alant zijn we alleen maar met dit soort problemen bezig. We hebben dus veel specialistische kennis in huis, inclusief bekkenfysiotherapeuten en continentieverpleegkundigen. Net als in een mannenkliniek bieden ook wij een totaalaanpak; zo nodig staat er ook een uroloog of een seksuoloog klaar. Die zitten één kamer verderop, zodat de patiënte er snel terecht kan."
Het UMC Utrecht was een van de initiatiefnemers van Alant Vrouw. Professor Bart Fauser, gynaecoloog en hoofd van de Divisie Vrouw en Baby in dat ziekenhuis, is blij met de extra aandacht voor typische vrouwenklachten. "De gezondheidszorg is decennialang door mannen bepaald. Op vrouwenproblemen werd neergekeken. Met als gevolg dat we nu met een kennisachterstand zitten."
Fauser zou het liefst zien dat alle ziekenhuizen in de toekomst totaalzorg voor vrouwen gaan aanbieden. 'Women's health' noemt hij dat, naar het voorbeeld van hoe de vrouwenzorg in de VS is georganiseerd. Het belangrijkste verschil met de ziekenhuiszorg hier is dat de patiënte centraal staat en niet het specialisme. "De overgang kan menstruatieproblemen of incontinentieklachten geven. Maar de kans op hart- en vaatziekten, botontkalking en alzheimer neemt er óók door toe. Bij ouder wordende vrouwen met klachten wil je al die dingen tegelijk in de gaten houden. Specialisten moeten bij de behandeling ervan dus beter samenwerken."

Link met hart- en vaatziekten
Veertien ziekenhuizen in Nederland hebben een speciaal 'menopauzecentrum'. En zo'n tien organiseren een 'bekkenbodempoli' voor vrouwen. Goede eerste stappen, meent Fauser. "Maar de zorg blijft ook daar vaak beperkt tot één onderwerp en een specialisme. Ik zou willen dat bij vrouwen die zich met overgangsklachten bij de huisarts of de specialist melden, standaard aandacht wordt besteed aan bijvoorbeeld het risico van hart- en vaatziekten."
Hart- en vaatziekten zijn doodsoorzaak nummer één bij vrouwen in de postmenopauze - de kans daaraan te sterven is zelfs negen keer groter dan aan borstkanker - maar worden vaak niet herkend. Fauser: "In tegenstelling tot mannen komen vrouwen vaak niet met pijn op de borst bij een arts, maar met klachten die bij de overgang lijken te horen, zoals lage rugpijn en vermoeidheid. De link met hart- en vaatziekten wordt dan niet gelegd." Speciale poli's en klinieken zijn volgens hem dan ook zeker geen overbodige luxe.

Waarvoor kunt u bij een vrouwenkliniek terecht?

• Blaasklachten (een terugkerende blaasontsteking, pijn bij het plassen of incontinentie)
• Ontlastingsklachten
• Vaginale verzakking
• Pijn bij het vrijen
• Onderzoek en behandeling van een afwijkend uitstrijkje
• Overgangsklachten
• Sterilisatie
• Een second opinion over bovenstaande problemen

Gespecialiseerde kliniek of ziekenhuis?
"Zorgverzekeraars kopen zorg in bij ziekenhuizen én bij zelfstandige behandelcentra", zegt Marleen Relouw, woordvoerder van Zorgverzekeraars Nederland. "Dat doen ze alleen als er volgens bepaalde regels wordt gewerkt en aan de kwaliteitseisen wordt voldaan."
Het feit dat de behandelingen bij de Andros Mannenkliniek en Alant Vrouw door alle zorgverzekeraars worden vergoed, betekent dus dat je er als patiënt van op aan kunt dat de kwaliteit van de zorg daar - net als in de ziekenhuizen - op orde is.

Wilt u meer lezen over urineverlies en een zwakke blaas? Kijk op www.plusonline.nl/urineverlies