Is biologisch echt gezonder?

Biologisch eten is hip, steeds meer mensen kiezen voor vlees, brood, zuivel, groente en fruit waar zo min mogelijk (kunst)mest of medicijnen aan te pas zijn gekomen. Dat klinkt gezond, maar ís het dat ook? Op die vraag is geen klip en klaar antwoord.

Biologische spruitjes zijn zelf een béétje gezonder dan niet-biologische spuitjes (zie verderop). Maar of wij ook gezonder worden als we ze eten, is onbekend. Daar is vreemd genoeg nog maar heel weinig onderzoek naar gedaan – en ook nog eens vooral op dieren. Het effect op de mens is nauwelijks bestudeerd. Maar een goed begin is het halve werk, dachten Maastrichtse onderzoekers. In de zogenoemde Koala-studie onderzochten ze een groep baby’s die de borst kreeg. Een deel van de deelnemende moeders was gewend om biologisch te eten, het andere deel niet. En wat bleek? De ‘biologische’ moedermelk had een andere samenstelling en bevatte meer van een gezond vetzuur (CLA).

Wat is ‘biologisch’?
Bij de biologische landbouw en veeteelt staan het milieu en dierenwelzijn centraal. Biologische boeren maken geen gebruik van kunstmest, chemische bestrijdingsmiddelen of gentechnologie. Planten en dieren krijgen meer tijd om te groeien. De eisen die worden gesteld aan het welzijn van de dieren liggen een stuk hoger dan in de bio-industrie. Daarnaast wordt er zo min mogelijk gebruik gemaakt van antibiotica en andere geneesmiddelen. Er zijn dus meestal minder restanten van deze stoffen in biologische producten te vinden. Overigens wordt in Nederland sowieso streng toegezien op de deze stoffen, ook in gangbare producten. De waardes zullen in principe nooit de aangegeven wettelijke hoeveelheden overtreffen. En wat hormonen in vlees betreft: in heel Europa is het verboden om in de veeteelt hormonen te gebruiken. U kunt er vanuit gaan dat die niet in uw hamlapje of tartaartje voorkomen, niet in biologisch vlees maar ook niet in vlees uit de bio-industrie. [PAGEBREAK]Melk, pap en vla
In de studie werd ook gekeken naar de voeding van peuters. Bij de jonge peuters die biologische melk, pap en vla kregen voorgeschoteld, kwam 30 procent minder eczeem voor dan bij kinderen die een gangbare voeding gebruikten. Het verschil was niet te zien bij andere biologische producten, zoals groenten, fruit en vlees. De kinderen uit de studie zullen nog langer worden gevolgd, om te zien of de gezondheidseffecten op langere termijn zichtbaar blijven. Bij dieren is al wat meer onderzoek gedaan. Het resultaat daarvan is ‘enigszins teleurstellend’. Dat was althans de reactie van minister Verburg van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) toen in december 2007 een door haar ministerie gefinancierde studie naar de gezondheidseffecten van biologische voeding op kippen werd gepresenteerd. Het afweersysteem van de biologisch gevoede kippen bleek iets alerter. Zij konden sneller herstellen na een aandoening, zoals een infectie. Maar verder waren er geen spectaculaire verschillen tussen beide groepen kippen. De onderzoekers vinden dit interessant genoeg om verder uit te pluizen, maar concluderen dat je niet zo maar kunt zeggen dat biologisch gezonder is.

Biologische spruitjes
Dan de biologische spruitjes. Biologische gewassen bevatten meer antioxidanten dan gangbare producten, is het belangrijkste resultaat van een groot onderzoek van de Europese Unie. De EU financierde dit onderzoek (kosten: €18 miljoen, tijdsduur: vier jaar) naar de vraag of biologische voedingsmiddelen meer ‘gezondheidswaarde’ hebben. Dat er in tarwe, groenten en aardappelen meer antioxidanten voorkomen lijkt gunstig, want antioxidanten helpen ons lichaam beschermen tegen ziektes. Maar onderzoeken met grote hoeveelheden antioxidanten in pilvorm,laten eerder een negatief effect zien. Dat wil niet zeggen dat je ziek wordt van bio-bietjes, want die vitaminepillen bevatten torenhoge doseringen die niet in voeding voorkomen. Maar het illustreert wel dat méér niet per se beter is. De onderzoekers zelf benadrukken overigens dat het ene spruitje het andere niet is. De onderlinge variatie tussen de gewassen is zo groot dat een ‘gewone’ Nederlandse aardappel veel beter kan scoren dan een Spaanse bio-pieper. [PAGEBREAK]Minder nitraat
Ook in een aantal andere onderzoeken werd aangetoond dat er in biologische groenten meer van de (antioxidant) vitamine C zit dan in gewone groenten. En dan vooral in aardappelen en in bladgroenten, zoals spinazie, sla, savooikool en snijbiet. De biologische varianten bevatten vaak ook minder nitraat. Die stof kan – in combinatie met eiwitten uit vis – mogelijk kankerverwekkend zijn. Maar ook hiervoor geldt: er is een grote onderlinge variatie. Een definitief oordeel is er nog niet. Zo deed de Consumentenbond in 2006 een onderzoek naar biologische groenten en vond weinig verschillen in hoeveelheden vitamine C en nitraat.

Groene melk
Bijna iedere supermarkt verkoopt ‘groene’ melk en yoghurt. Die zijn vaak veel duurder, maar zijn ze ook veel gezonder? ‘Misschien’, is het korte antwoord. Er zitten in biologische melk, net zoals in groente en fruit, in elk geval meer antioxidanten. Er zijn mogelijk meer verschillen, maar die zijn wat minder hard. Zo zijn er aanwijzingen dat biologische zuivelproducten een hoger gehalte hebben aan het vetzuur CLA (geconjugeerd linolzuur). Baby’s die veel CLA binnenkrijgen hebben minder eczeem, zoals we hierboven zagen. Deze gezondere vetzuren helpen verder mogelijk bij het afvallen, bij het verbeteren van het immuunsysteem en bij het verkleinen van de kans op sommige vormen van kanker.

Biologische zuivel bevat ook meer van een ander soort vetzuren, de omega-3 vetzuren. Het gezondheidseffect daarvan is wat duidelijker. Ze houden het hart en hersenen in goede conditie. Maar dit voordeel geldt inmiddels niet meer exclusief voor biologische zuivel. Ook sommige gewone zuivelboeren zijn namelijk gespitst op de gezonde vetten in zuivel. De koeien van zuivelgigant Campina bijvoorbeeld, krijgen sinds kort speciaal bijvoer. Ook mogen ze meer in de wei grazen. Zo bevat ook de ‘gewone’ melk meer gezonde omega-3 vetzuren.Tot slot zijn er onderzoeken die uitwijzen dat er in biologische granen andere eiwitten voorkomen dan in gangbare granen. Biologische granen bevatten minder eiwitten, maar de eiwitten zijn wel van betere kwaliteit. Dat wil zeggen dat ze wat beter aansluiten bij de eiwitten die in het menselijk lichaam voorkomen en dus mogelijk beter worden opgenomen. Of die betere eiwitten leiden tot beter brood of gebak, is een andere vraag.

Hoe kunnen die verschillen in biologische producten trouwens worden verklaard? Bij groente, fruit, aardappelen en granen is mest mogelijk de oorzaak. (Kunst)mest zorgt ervoor dat producten geforceerd snel groeien. Doordat er in de biologische landbouw minder gebruik wordt gemaakt van mest, groeien de gewassen langzamer en zijn ze vaak ook kleiner en minder ‘opgepompt’. [PAGEBREAK]Verschil in waterigheid
Verder bevatten biologische producten minder water en meer ‘droge stof’. En juist in die droge stof zitten de voedingsstoffen, zoals vitamines en antioxidanten. Dat verschil in waterigheid zie je goed bij vlees. Een biologische karbonade krimpt vaak heel wat minder in de koekenpan dan een gewoon karbonaadje. Biologisch vlees bevat 10-20 procent minder vocht dan vlees uit de bio-industrie. Dat komt doordat het groeitempo van de biologische dieren niet kunstmatig wordt opgejaagd met antibiotica (dat een groeistimulerend effect heeft) en krachtvoer, en doordat er andere rassen worden gebruikt. Meer droge stof betekent eigenlijk ook meer waar voor uw geld: u betaalt voor minder water en voor meer voedingsstoffen. Het gehalte droge stof is ook een verklaring voor de smaakverschillen tussen biologische producten en gangbare producten. Al komen in smaaktesten van bijvoorbeeld de Consumentenbond de biologische producten lang niet altijd als beste uit de bus… Misschien zijn we niet meer gewend aan die volle, minder waterige smaak?

Intussen zijn biologische producten ook niet altijd zaligmakend. Zo ontdekte de Consumentenbond dat sommige merken biologische kipfilet veel antibiotica bevatten, terwijl biologische dieren juist veel minder antibiotica toegediend krijgen. Minder antibiotica kan overigens ook nadelen hebben, want er zijn studies waaruit blijkt dat biologische kippen daardoor  vatbaarder zijn voor ziektes. Ook is er meer kans dat biologische dieren met bacteriën en parasieten zijn besmet. Ze scharrelen of grazen meer in groepen, zodat ze elkaar gemakkelijker kunnen besmetten. In biologische eieren is in het verleden trouwens de giftige stof dioxine gevonden.

In biologische groente en fruit kunnen meer natuurlijke gifstoffen voorkomen, zoals schimmels. Dat is het ‘wisselgeld’ voor het afzweren van bestrijdingsmiddelen. Is dat erg? Toxicologen vinden dat mensen zich niet zo druk moeten maken over die gifstoffen. En ook niet over resten bestrijdingsmiddelen op ‘gewone’ producten. “In vrijwel alle voedingsmiddelen zitten stoffen die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid”, aldus Jacob van Klaveren van het instituut voor voedselveiligheid Rikilt. “Dit kunnen achtergebleven bestrijdingsmiddelen zijn, maar ook gifstoffen die van nature in planten worden aangetroffen.”[PAGEBREAK]Roze bril
Is biologisch nu echt beter voor de gezondheid? Wie een roze bril opzet, kan deze vraag best met ‘ja’ beantwoorden. Zo komt de samenstelling van biologische producten soms beter uit de bus. Maar als we heel eerlijk zijn, dan is er nog geen peil op te trekken. Er is gewoon te weinig onderzoek gedaan. De moraal van dit verhaal? Een appel is een appel, biologisch geteeld of niet. Het belangrijkste advies blijft: gevarieerd eten en gezonde keuzes maken. Een banaan is beter dan een koekje, zalm met gekookte aardappels en asperges is gezonder dan een pizza. Ook al is die pizza nog zo ‘biologisch’ gebakken.

Groen en groener
Biologisch eten is een trend: in 2007 gaven Nederlandse consumenten ruim 13 procent meer uit aan biologische producten dan een jaar eerder. In Europa is Denemarken het land met het grootste marktaandeel biologische producten (5,1 procent). Nederland is een middenmoter met 2 procent.

Plussen en minnen van biologische producten