Leefstijl veranderen? Train eerst je geest!

Heidi Stiegelis is gepromoveerd psycholoog met een eigen praktijk, en trainer voor gezondheidsprofessionals. Zij werkt volgens de principes van ACT: Acceptance and Commitment Therapy. Dit is een stroming in de gedragstherapie, die goed wetenschappelijk onderbouwd is en heel effectief als het gaat om gedragsverandering. De basis van ACT is acceptatie van de dingen die ons overkomen in het leven. Stiegelis: 'Altijd als we ongemak ervaren, bijvoorbeeld vermoeidheid of pijn, dan zal ons brein daar tegen in verzet komen. We willen niet boos zijn, of angstig, of moe, en ons brein probeert dit uit alle macht te onderdrukken of te vermijden. Dat vechten tegen die gedachten, gevoelens en emoties kost heel veel energie. In ACT leer je de gevoelens te accepteren en ze aanwezig te laten zijn zonder er tegen te vechten. En dát levert dan vervolgens energie op, om je gedrag te kunnen veranderen en te leven zoals jij dat wil."

Gewoontedieren

Misschien klinkt dat eenvoudig, het accepteren van onze gevoelens. Maar dat is het zeker niet. Om te beginnen doen we heel vele dingen op de automatische piloot. en ten tweede wil ons brein ongemak altijd weg drukken. Dit maakt het vaak zo moeilijk je gedrag te veranderen. Stel bijvoorbeeld dat het je gewoonte is om ’s avonds een paar glazen wijn te drinken, zodat je kunt ontspannen na een lange werkdag. Als je daarmee wil stoppen, dan kost het wel wat training. Je moet dan leren om aandacht te geven aan de spanning in je lijf en dat vervolgens accepteren. Ook moet je je bewust worden van de drang om te gaan drinken, en dan te pauzeren zodat je een andere keuze kunt maken. Uiteindelijk lukt het dan een bewuste keuze te maken voor iets anders dan wijn. Stiegelis: "Dit zijn precies de vaardigheden die je met behulp van ACT aanleert. Je krijgt oefeningen, die ervoor zorgen dat je mentaal steeds flexibeler wordt."

Leven naar je waarden met ACT

Heel belangrijk in ACT is dat je een doel voor ogen hebt. Stiegelis: "En dat is geen dodemansdoel zoals 10 kilo afvallen, maar het is een positief levensdoel dat past bij je waarden. Die waarden, dat zijn jouw innerlijke drijfveren, de zaken waarvan jij 'aan gaat' en die heel belangrijk voor je zijn. Dat kan bijvoorbeeld je gezin zijn, of je werk, of zaken als creativiteit, humor en zelfzorg." Ieder persoon heeft zijn eigen set van waarden. Bij ACT leer je om bewust stil te staan bij je gedrag en steeds te toetsen: past dit bij mijn waarden? Of is dit gedrag juist tegengesteld aan mijn waarden? Stiegelis: "Dit maakt ACT tot een heel positieve therapie, of training zoals ik het zelf liever noem. Langzaam maar zeker buigt je gedrag steeds meer de richting op naar de manier waarop jij het liefst wil leven."

Vat van zelfwaardering

En hoe doe je dat dan concreet? In het boek 'Kompas naar een gezonde leefstijl' deelt Stiegelis een eenvoudige methode. Ze noemt dit het 'Vat van zelfwaardering'. Stiegelis: "Ons gevoel van eigenwaarde is ons belangrijkste bezit, en een voorwaarde voor het veranderen van gedrag. Bij veel mensen is de eigenwaarde laag. Ze vinden zichzelf een mislukkeling of een slappeling, bijvoorbeeld omdat het ze niet lukt om zich aan een dieet te houden, of omdat ze steeds maar niet kunnen stoppen met roken. Het Vat van zelfwaardering is dan vrijwel leeg. Ik vraag mijn cliënten om dagelijks drie Kleine Goede Daden te doen, en die daden ook bewust op te merken. Het kan zo simpel zijn als een glas water te drinken voor het ontbijt, de deur voor iemand open houden of een appel te eten. Door je bewust te worden van die Kleine Goede Daden raakt het Vat steeds voller. Het gevolg is dat je eigenwaarde toeneemt en je hersenen deze signalen ook steeds vaker doorkrijgen. En precies dát proces zet de hele boel in beweging! Die Kleine Goede Daden krijgen als vanzelf een gevolg, ze breiden zich uit, waardoor het gedrag van de cliënt steeds bewuster wordt, en steeds meer richting jouw persoonlijke waarden beweegt."

Het begon met een bang kind

Stiegelis heeft een zeer uitgesproken missie: ze wil de gezondheidszorg veranderen. Minder nadruk op het behandelen van ziekte, en veel meer aandacht voor de persoon. Deels komt dit voort uit haar eigen levensverhaal: als negenjarig meisje kreeg ze ernstige lymfeklierkanker, lag ze maanden in het ziekenhuis, werd ze jaren behandeld en was ze zelfs opgegeven door de artsen. Stiegelis: "Ik was ontzettend bang, voor de chemotherapie, voor het bloedprikken, voor alle onderzoeken. En alles wat de artsen en verpleegkundigen zeiden was: 'je hoeft niet bang te zijn'. Het had mij als kind zo geholpen als mijn angsten serieus werden genomen, en als men had gekeken naar mij als persoon. Ik heb me toen in het ziekenhuis al voorgenomen later een betrokken en persoonlijke behandelaar te worden."

Leefstijlgeneeskunde werkt niet

Stiegelis stelt dat hulpverleners zijn getraind om problemen op te lossen. "Een patiënt komt bij de dokter, fysiotherapeut of diëtist en wil een oplossing voor het probleem. En dat geven hulpverleners dan ook graag. Maar de kant-en-klare adviezen werken niet, omdat het zo moeilijk is om gedrag te veranderen. Dat moet je eerst oefenen, door je brein te trainen met ACT." Stiegelis werkt nu aan een kort programma, waarin mensen de basisprincipes van ACT kunnen leren en toepassen op hun leven. Ze heeft een netwerk van professionals die dit programma straks gaan uitvoeren. En Stiegelis heeft nog meer plannen: "Ik zou willen dat er meer nadruk komt op het stimuleren van gezond gedrag. Mensen die hun best doen om gezond te eten en voldoende te bewegen krijgen daarvoor nooit een beloning. Ik werk daarom mee aan het platform van 'Fitcoin': een spaarsysteem waarmee mensen punten kunnen verzamelen door te bewegen. Op die manier komt er veel meer nadruk op de positieve kanten van gezondheid."

De podcast-aflevering 'Leefstijl veranderen? Train eerst je geest!' is hieronder te beluisteren.

Heidi Stiegelis is PSYCHOLOOG NIP (Nederlands Instituut van Psychologen) en is lid van de Nederlandse Federatie Gezondheidszorg (NFG). Ze is eigenaar van Psychologiepraktijk Puur Jezelf en van een opleidingsinstituut. ​Daar geeft zij ervaringsgerichte trainingen aan diëtisten en leefstijlprofessionals. Stiegelis promoveerde op de positieve effecten die een chronische ziekte met zich mee kan brengen. Ze schreef het boek 'Kompas voor een gezonde leefstijl' en is een veelgevraagd spreker op events en congressen.

Dit artikel verscheen eerder op Gezondheidsnet.