Herstel van de darmen
Er is een hele reeks aandoeningen waarbij voeding echt het verschil kan maken. In deze aflevering gaat het over coeliakie – als het lichaam slecht reageert op gluten. We spraken daarvoor met Erica Hopman. Zij werkt als diëtist in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en is gepromoveerd op coeliakie en het glutenvrije dieet.
Coeliakie (spreek uit: seuliakíé) is een auto-immuunziekte. Hopman: ‘Dat wil zeggen dat het immuunsysteem van je lichaam een verkeerde reactie geeft op stoffen die eigenlijk helemaal niet schadelijk zijn. Bij coeliakie is dat gluten. Normaal gesproken kan het lichaam gluten goed verwerken, maar bij iemand met coeliakie ontstaat er darmschade na het eten van gluten. En dat kan leiden tot klachten en complicaties. Gelukkig kan de darm, door een aangepaste voeding, ook weer herstellen.’
Het effect van een beschadigde darm
Hopman: ‘Als iemand met coeliakie gluten binnenkrijgt, dan ontstaat er een afweerreactie in het lichaam. Die reacties vinden plaats in de cellen van de dunne darm, die worden als het ware aangevallen door het eigen lichaam. Hierdoor raakt het slijmvlies van de dunne darm beschadigd.’ Door de beschadiging kan de darm zijn werk niet meer goed doen en worden voedingstoffen minder goed opgenomen. Hopman vertelt: ‘De klassieke klachten bij coeliakie zijn buikpijn, misselijkheid, braken, diarree en obstipatie. Doordat voedingsstoffen minder goed worden opgenomen, kan ook gewichtsverlies, botontkalking en bijvoorbeeld een laag ijzergehalte ontstaan. Er zijn ook andere, wat meer vage klachten zoals bijvoorbeeld vermoeidheid.’
Diagnose
Omdat het klachtenpatroon zo divers is, is de diagnose best lastig te stellen en wordt vaak gemist. Naar schatting heeft 1 op de 100 tot 200 mensen in Nederland coeliakie. Maar er zijn ook veel mensen die klachten hebben maar nog geen diagnose. ‘Als je klachten hebt die kunnen wijzen op coeliakie wordt eerst met een eenvoudige bloedtest gekeken of er antistoffen tegen gluten in het bloed zitten. Is dat het geval, dan is de kans op coeliakie groot en reden voor verder onderzoek. Dan wordt een dunne darmbiopt gedaan. Hierbij wordt een klein hapje uit de darm genomen om te onderzoeken. Ziet de arts daar afwijkingen, dan is de diagnose coeliakie gesteld.’
Glutenvrij eten
Als de diagnose eenmaal is gesteld, is een glutenvrij dieet de enige remedie. Gluten is een eiwit dat van nature voorkomt in bepaalde granen, zoals tarwe, spelt, rogge, kamut en gerst. Het zit bijvoorbeeld in brood, crackers, pasta, cake en taart gemaakt van deze granen. Deze producten kan iemand met coeliakie dus niet meer gebruiken. Hopman: ‘Maar daarmee ben je er nog niet. Gluten heeft veel eigenschappen die handig zijn in de voedingsmiddelenindustrie. Het geeft luchtigheid aan brood, maar is ook een bindmiddel, een verdikkingsmiddel, wordt gebruikt als glansmiddel op snoep, zorgt dat vleeswaren niet uitdrogen… Ook in bouillonblokjes en kant en klare sauzen kan gluten voorkomen. Deze sporen van gluten kunnen al darmklachten geven, omdat het immuunsysteem bij deze kleine hoeveelheden al reageert. Daarom is “terug naar de basis” een goed plan. Als je zelf een goede voeding samenstelt en veel zelf bereidt zonder pakjes en zakjes, heb je de kleinste kans op onverwachte klachten. Je weet namelijk beter wat er in je voeding zit.’ Hopman adviseert daarnaast bepaalde afspraken met het gezin te maken. Een broodkruimeltje kan bijvoorbeeld al klachten uitlokken: ‘Je kunt als persoon met coeliakie er voor kiezen om je eigen jam, boter en pindakaas te hebben, maar je kunt als gezin ook afspreken dat uit potten of de botervloot alleen met een schone lepel of mes iets gehaald wordt. En in de voorraadkast adviseer ik glutenvrije producten op de bovenste plank te zetten. Mocht een verpakking van iets met gluten kapot gaan, dan komt het niet op de glutenvrije producten terecht.’
Zorgen dat je niets tekort komt
Alleen glutenbevattende producten schrappen en hygiënische werkafspraken maken is niet voldoende om gezond glutenvrij te eten. Brood en granen zijn een grote groep in de Schijf van Vijf. Als je deze producten zomaar weglaat zonder te zorgen voor goede vervangers, heb je kans op tekorten. Glutenvrije haver, boekweit en teff zijn goede vervangingen. Ze leveren bijvoorbeeld B-vitamines die ook in glutenbevattende granen zitten, en vezels. Hopman: ‘Wie glutenbevattende producten weglaat en kiest voor glutenvrij brood en glutenvrije koekjes, krijgt meestal weinig vezels binnen. Daarom zijn producten als noten, groenten, fruit en zilvervliesrijst zo belangrijk, ze leveren vezels. Daarnaast is gewoon brood een bron van jodium omdat bakkers zout met jodium gebruiken. Wie zelf brood bakt, adviseer ik jodiumhoudend zout of bakkerszout te gebruiken, zodat de kans op een jodiumtekort kleiner is.’ Hopman adviseert vooral een diëtist met kennis van het glutenvrije dieet te bezoeken om het dieet goed onder de knie te krijgen en regelmatig te evalueren. Ook als je al langer coeliakie hebt, blijven controles van het bloed en regelmatig checken van de voeding belangrijk. ‘Als je al een tijd een glutenvrij dieet volgt, kan de darm zich herstellen. Maar een klein foutje kan weer klachten geven. Nou is een keer een foutje meestal niet zo’n groot probleem, maar als je darm continue met een klein beetje gluten getriggerd wordt, kunnen er weer beschadigingen ontstaan. Daarom is het zo belangrijk om controles te blijven doen. In het bloed wordt zo regelmatig gekeken of er geen antistoffen te vinden zijn, ook wordt bijvoorbeeld gekeken of de voeding geen tekorten – van bijvoorbeeld vitamines en mineralen – bevat. Vergeet ook niet dat een fabrikant zomaar de samenstelling van een product kan veranderen waardoor er wel gluten in kan zitten. Dit betekent dat je je dieet regelmatig moet checken en bijstellen. Dat kost wat inspanning, maar zo kunnen wel een hoop klachten en complicaties voorkomen worden.’
Niet zelf experimenteren
Coeliakie is niet te genezen en er bestaan geen medicijnen voor. De behandeling bestaat dus uit een glutenvrij dieet. Hopman benadrukt dat het niet verstandig is om zelf te gaan experimenteren met een glutenvrije voeding als je vermoedt dat je coeliakie hebt: ‘Als je glutenvrij gaat eten vóórdat de diagnose gesteld is, maak je een cruciale fout. Je weet namelijk niet of het daadwerkelijk coeliakie is. Als je op eigen houtje het dieet gaat volgen, heb je kans op tekorten. Het dieet is namelijk niet eenvoudig. Maar nog belangrijker: door het volgen van een dieet wordt het stellen van de diagnose veel lastiger. De antistoffen in het bloed kunnen alleen worden aangetroffen als je voldoende gluten bent blijven eten. En ook een darmbiopt kan alleen de effecten van gluten laten zien als je voeding nog voldoende gluten bevat. Bij verdenking op coeliakie is het dus belangrijk dit eerst met een arts te bespreken.’
Meer weten over gluten en glutenvrij eten? Luister dan zeker ook deze aflevering van onze podcast Gezond Gesprek met diëtist Lisanne Bosch: