Over de moord op Kennedy en deja vu
Uw hersenen zijn geen computer die klakkeloos alle informatie opslaan. Sommige gebeurtenissen worden niet onthouden, andere juist weer heel levendig. U herinnert u soms zelfs dingen die niet eens gebeurd zijn. Wat gebeurt er toch allemaal in uw hoofd? We verklaren vier bijzondere verschijnselen van het geheugen.
Flitslichtherinneringen
Er is een grote kans dat u nog precies weet waar u was toen u hoorde van de aanslag op de Twin Towers. Of wat u deed op het moment dat Pim Fortuyn of president Kennedy vermoord werden. U kunt het u nog in geuren en kleuren voor de geest halen. Dat is vreemd, want waarschijnlijk weet u niet meer wat je deed op een willekeurige lentedag in 2005. Omdat dit zulke heldere herinneringen zijn, worden ze 'flitslichtherinneringen' genoemd.
Er zijn twee belangrijke redenen waarom deze herinneringen zo op uw netvlies gebrand staan. Ten eerste heeft u ze vaak herhaald. Nog altijd leest u artikelen over de aanslagen in New York en telkens wordt u onbewust herinnerd aan 11 september. Waarschijnlijk heeft u het er ook vaak over gehad met anderen; waar u was en wat u deed. Kortom, u denkt er vaker aan dan aan een 'normale' dag. De andere reden is dat er grote emoties bij kwamen kijken. Omdat u ontdaan was over de aanslag, blijft het u beter bij. Dit komt door een stofje wat in je brein wordt vrijgemaakt bij heftige gevoelens.
Déjà vu
Soms heeft u zomaar ineens, midden op de dag, het gevoel dat u die situatie eerder hebt meegemaakt. Echt voorspellen kunt u het niet, maar alles wat er gebeurt, voelt vreemd vertrouwd. Het duurt een paar tellen en zo gauw u er op gaat letten, is het al weg. Het is een zogenaamde 'déjà vu'. Dit is Frans voor 'eerder gezien'.
Er werd een poos gedacht dat het herinneringen waren uit een vorig leven of dat u per ongeluk iets herhaalt wat u een keer eerder hebt gedaan. Maar als u expres twee keer hetzelfde doet, krijgt u geen déjà vu.
Hoe het precies werkt, is nog steeds niet duidelijk. Maar tegenwoordig wordt gedacht dat u bij een déjà vu niet zo geconcentreerd bent. Uw hersenen werken even op een wat lager niveau. Hierdoor ziet u dingen niet zo helder en kleurrijk als normaal en lijkt wat u meemaakt op een vage herinnering.
[PAGEBREAK]
Valse herinneringen
Het geheugen wordt vaak gezien als een bibliotheek. Herinneringen zijn vastgelegd, af en toe neemt u een boek van de plank en bladert u daar in, maar het geheugen wordt nooit meer herschreven. Maar in werkelijkheid wordt het geheugen wél herschreven. Hoewel u de beelden nog zo levendig voor de geest kan halen, hoeft het niet te zijn wat er werkelijk is gebeurd. Herinneringen zijn in beweging, ze kunnen telkens weer een beetje veranderen. Als u bijvoorbeeld vraagt aan mensen hoe ze elkaar hebben ontmoet, verschillen de twee verhalen vaak. Terwijl ze er allebei toch echt zelf bij waren.
Voor therapeuten betekent dit dat ze erg moeten uitkijken. Zij kunnen patiënten per ongeluk valse herinneringen aanpraten. Met hun witte jas en hun diploma's aan de muur komen ze erg geloofwaardig over op patiënten. Een voorbeeld: In de jaren '80 waren er ineens een heleboel kinderen in het Groningse dorp Oude Pekela die geloofden dat ze werden misbruikt door pedofielen verkleed als clown. Deze ideeën kregen ze van de therapeuten die suggestieve vragen stelden: "Het was zeker een man in een clownspak?" Uiteindelijk bleek het hele verhaal onwaar. Maar de kinderen herinnerden het zich alsof het echt gebeurd was.
Geur en herinneringen
Geuren kunnen levendige herinneringen naar boven brengen. De typische reuk van bijvoorbeeld zaagsel, mottenballen of pijptabak kunnen allemaal prikkels zijn voor gedachten aan een bepaald persoon of een specifiek moment. Vaak zijn deze herinneringen al heel oud, uit uw vroege kindertijd. De reden hiervoor is dat sommige aroma's in je volwassen leven verdwijnen, zoals bijvoorbeeld de geur van warme havermoutpap of het parfum van je grootmoeder. Maar de herinnering er aan blijft bestaan. Zo gauw u deze luchtjes weer ruikt, voeren uw herinneringen u jaren terug.
Vaak brengen geuren alleen een sfeer met zich mee. Woorden om een reuk te omschrijven, zijn moeilijk te vinden. Dit komt waarschijnlijk omdat het centrum in de hersenen waar geuren worden verwerkt, dicht bij het gevoelscentrum ligt. Hierdoor wordt er aan de geur meteen een gevoelslabel gehangen. Om dit bij het spraakcentrum te krijgen, moet er een veel langere route worden afgelegd in ons brein, dus schieten de woorden vaak te kort.
