Wat doet kunstmatige intelligentie met ons brein?
Een wereld vol ChatGPT, Typetone, robots of andere technologische toepassingen van Artificiële Intelligentie (AI). Voor de een is het een heel aanlokkelijk vooruitzicht, anderen zijn bang dat hun baan zal verdwijnen. En wat vindt hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder ervan? Hij maakt zich ernstig zorgen over AI en de gezondheid van ons brein als we AI steeds meer gaan gebruiken.
Hersenen worden graag beloond
"Onze hersenen houden ervan om beloond te worden voor hun inspanningen.", legt Erik Scherder uit. "Het liefst krijgen ze die beloning tegen een zo’n klein mogelijke inspanning. Zo is de mens nu eenmaal gevormd in de evolutie: we kiezen altijd voor de grootste opbrengst bij de kleinst mogelijke inspanning. Voor de eerste mensen was dat een heel gezonde keuze: je moest zuinig omgaan met je energie, want eten was schaars en het leven was zwaar. Na het jagen nam je dus weer rust en je ging pas weer jagen als het echt nodig was. In de moderne maatschappij hoeven we nauwelijks meer te bewegen, en hoeven ook onze hersenen zich ook steeds minder in te spannen. Neem bijvoorbeeld ChatGPT: binnen enkele seconden krijg je al een antwoord op een ingewikkelde vraag, of zelfs een kant-en-klaar artikel of projectplan. Daarvoor hoeven onze hersenen zich nauwelijks in te spannen, terwijl je toch beloond wordt. Dat is niet gunstig voor onze hersenen: die gaan achteruit."
AI: Afnemende Intelligentie?
"Onze hersenen gaan achteruit als we ze minder gebruiken. Daarom noem ik AI ook wel Afnemende Intelligentie", zegt Scherder resoluut. "Voorstanders van ChatGPT werpen dan tegen dat je goed moet nadenken over de vragen die je aan ChatGPT stelt. Dat is ook zo, maar hoeveel mensen denken nou echt diep na voordat ze hun vraag invoeren? De meeste mensen tikken wat zoekwoorden in en kijken dan naar wat ze binnenkrijgen. De kans dat ze daarna zelf nog wat verzinnen, is heel klein. Onze creativiteit, ons oplossend vermogen en ons vermogen om beslissingen te nemen: al die mooie functies van het menselijk brein kunnen achteruit gaan." En dat is nog niet alles, zegt Scherder: "Je gebruikt ook je werkgeheugen veel minder. Stel dat je mobiele telefoon vóór je op je bureau ligt, in je jaszak zit, of in een andere kamer. Het werkgeheugen en probleem oplossend vermogen wordt het meest uitgedaagd als je mobiel in een andere kamer ligt. Want dan denk je misschien even na over een hoofdrekensom of een feitje waar je niet direct opkomt. Je spreekt dan je werkgeheugen aan. Maar stel dat je mobiel binnen handbereik ligt, dan grijp je die en zoek je het antwoord meteen op. Je maakt dan dus geen gebruik van je geheugen en laat je hersenen niet werken."
Minder creativiteit, minder je geheugen aanspreken, minder goed kunnen beslissen: dat doet AI allemaal met ons brein
Aandachtsprobleem door AI
Minder creativiteit, minder je geheugen aanspreken, minder goed kunnen beslissen: dat doet AI dus allemaal met ons brein. En dan is er volgens Scherder óók nog een groeiend aandachtsprobleem. "Iedereen met een mobiele telefoon of laptop is continu aan het surfen. Van je mailbox tot WhatsApp, van Instagram tot Youtube tot Tiktok, alles vraagt voortdurend je aandacht en je hersenen worden steeds beloond met nieuwe informatie, grappige beelden of likes. Het gevolg is dat je concentratieboog steeds kleiner wordt. Weet je hoeveel tijd het kost om na het lezen van een appje weer terug te gaan naar de taak waar je mee bezig was? Uit onderzoek blijkt: wel 6 tot 30 minuten! Geen wonder dat veel mensen na een werkdag verzuchten: wat heb ik nu eigenlijk gedaan?"
Lees ook: Hé ChatGPT - moet ik naar de dokter?
Digital dementia
"De gevolgen kunnen ernstig zijn." waarschuwt Scherder. "Bij kinderen en jong volwassenen worden nu al symptomen gevonden als een minder goed geheugen, slechte concentratie en minder probleemoplossend vermogen. In de vakliteratuur wordt dit 'digital dementia' genoemd, oftewel digitale dementie. Ons brein wordt steeds oppervlakkiger geprikkeld en hoeft niet meer hard te denken of te presteren. Daardoor wordt de stofwisseling verminderd en gaat de conditie van het brein achteruit. Vergelijk het met spieren die niet worden getraind en achteruit gaan. Erg zorgwekkend, zeker omdat deze symptomen dus al bij kinderen voorkomen."
Train je brein door je taken met aandacht dingen te blijven doen en niet steeds je mobiel te pakken
Blijf actief
Wat is dan de remedie en hoe houden we onze hersenen nog in goede conditie? Blijf actief, is het eerste advies van Scherder. "Onze hersenen profiteren altijd van lichaamsbeweging: het verbetert de bloedsomloop en de stofwisseling. Probeer daarom zoveel mogelijk te wandelen, te fietsen, te sporten. En doe de taken zelf. Er zijn huizen waarin je niet eens meer zelf het licht hoeft aan te doen, er zijn auto’s die je helpen met achteruit inparkeren, de boodschappendiensten brengen de boodschappen tot in je keuken: alles is erop gericht om zo min mogelijk zelf te doen. Verzet je daartegen!" Het tweede advies van Scherder is om je brein te blijven uitdagen. "Train je brein door je taken met aandacht dingen te blijven doen en niet steeds je mobiel te pakken. Gebruik je geheugen zoveel mogelijk, doe aan hoofdrekenen, leg een leeg vel papier voor je als je een plan moet bedenken: alles om je brein in topconditie te houden. Zeker ook voor kinderen."
Scherder blijft strijdvaardig
Je zou er somber van worden, van begrippen als digitale dementie en afnemende intelligentie. Dat geldt misschien helemaal als je een hoogleraar neuropsychologie bent en je alle onrustbarende wetenschappelijke studies leest. Maar Scherder toont zich juist strijdvaardig: "Het wordt voor mij steeds belangrijker om deze boodschap te blijven verspreiden. Mensen moeten zich echt bewust worden van de risico’s van AI voor ons brein. Ik zal mijn best blijven doen om deze kennis ook binnen de politiek en het bedrijfsleven te verspreiden. Het probleem is zeker niet zomaar opgelost, maar we weten wel wat de juiste remedie is: blijven bewegen en ons brein blijven trainen."
Luister ook naar de aflevering van Gezond Gesprek waarin Erik Scherder te gast was.
Professor Erik Scherder is als hoogleraar Klinische Neuropsychologie verbonden aan de Vrije Universiteit, staat bekend als de 'beweegprofessor' én hij heeft een missie: ons brein zo lang mogelijk gezond houden. Hij volgde aan de Vrije Universiteit van Amsterdam de studie psychologie, met een specialisatie in neuropsychologie, waarin hij in 1995 promoveerde. Daarna volgde een benoeming tot hoogleraar Bewegingswetenschappen aan de RUG in Groningen. Enkele jaren later keerde hij terug naar de VU in Amsterdam, waar hij sindsdien als hoogleraar leiding geeft aan de afdeling Klinische Neuropsychologie. Door de jaren heen heeft Erik Scherder zowel aan de RUG in Groningen als aan de VU in Amsterdam onderwijsprijzen gekregen. Ook kende De Open Universiteit hem in 2021 een eredoctoraat toe vanwege zijn grote verdiensten als verbinder tussen wetenschap en samenleving. Erik schreef meerdere boeken, waaronder Hoop voor hart en hersenen (2024), Oud worden jong blijven (2022), Hersenen willen lezen (2021) en Hart voor je Brein (2020) over de pandemie 'lichamelijke inactiviteit'.
