Zo werkt de hersen-darm as

Iedereen kent wel de onrustige darmen als je zenuwachtig bent, of de vlinders in je buik bij verliefdheid. Er is een zeer levendig verkeer tussen de darmen en de hersenen, de zogenoemde hersen-darm as. Brummer zegt: “Die nauwe samenwerking tussen hersenen en darmen betekent dat er eigenlijk geen scheiding is tussen lichamelijke aandoeningen en geestelijke aandoeningen. In mijn onderzoekswerk ben ik steeds meer gaan kijken naar de relatie tussen voeding, het microbioom, de darmen en het brein. Waar ik naar streef is in eerste instantie een betere behandeling voor ziekten en klachten van de darm, zoals het prikkelbare darmsyndroom (PDS). Maar mijn onderzoek richt zich ook op de vraag of je via de darmen de hersenfunctie kunt optimaliseren. Kun je bijvoorbeeld stress en somberheid verminderen door de juiste voeding, of kun je stemming verbeteren als je beter voor je darmen zorgt?”

Depressie en het microbioom

Brummer en zijn onderzoeksgroep hebben onlangs een verkennend onderzoek gedaan naar het effect van voeding op depressie. Hij legt het onderliggende mechanisme uit: “Bij depressie en stress ontstaan er laaggradige ontstekingen in het lichaam. Dat zijn ontstekingen waar je geen koorts of pijn van krijgt, maar die wel zorgen voor ontstekingsreacties in het lichaam. Bij die ontstekingsreacties is de stof tryptofaan betrokken. Dit is een stof die onder de juiste omstandigheden in het lichaam wordt omgezet in serotonine, een stof die onze stemming verbetert. Als er ontstekingen in het lichaam zijn, wordt er minder tryptofaan omgezet in serotonine. Daardoor verslechtert de stemming, en dit effect treedt ook op bij die laaggradige ontstekingen. Je denkt dan misschien: ‘dan geef je toch een medicijn met extra tryptofaan?’ Maar dat werkt helaas niet, dat is al gebleken uit studies. Wij willen hier aan de universiteit nu onderzoeken of we met de juiste voeding die laaggradige ontstekingen in het lichaam kunnen verminderen, zodat er meer serotonine wordt aangemaakt en zo de stemming verbetert.”

Eten tegen ontstekingen

Hoe ziet zo’n voeding eruit? Brummer: “Daarvoor gaan we uit van een ontstekingsremmende voeding, oftewel een anti-inflammatoire voeding. Het is een gezonde, volwaardige voeding met veel pure en onbewerkte ingrediënten. Dat is allereerst vette vis, vanwege de omega 3 vetzuren die een direct positief effect hebben op de hersenen. Maar deze voeding bevat ook veel groenten, volkoren granen, vezelrijke peulvruchten en bijvoorbeeld ook bessen. Deze producten bevatten vezels die een gunstig effect hebben op de darmen. We gebruiken typisch Scandinavische streekproducten in deze voeding.” Dit voedingspatroon wordt ook wel het ‘New Nordic Diet’ genoemd, en het wordt door wetenschappers net zo gezond genoemd als het mediterrane voedingspatroon. De Gezondheidsraad in Nederland heeft dit voedingspatroon ook gebruikt bij het opstellen van de Richtlijnen goede voeding.

Brummer vervolgt: “Voedingsonderzoek is altijd al heel moeilijk, maar we hebben het onszelf in deze studie écht moeilijk gemaakt. We hebben namelijk geprobeerd om de deelnemers niet te beïnvloeden. De ene groep kreeg de ontstekingsremmende voeding, de controlegroep kreeg een gewone voeding en we hebben ze niet verteld welke voeding ze kregen. Want als je denkt dat je supergezond eten krijgt, heeft dat op zichzelf natuurlijk al een effect. De verkennende studie is gelukt, al hadden sommige deelnemers wel door dat ze extra gezond aten. We gaan in de controlegroep daarom straks hier en daar wat blaadjes sla toevoegen om die gewone voeding extra gezond te laten lijken. En dan kunnen we van start met de echte studie. Tenminste, zodra het coronavirus het toelaat.”

Van darmen naar hersenen – en andersom

Dat je laaggradige ontstekingen kunt remmen door de juiste voeding, is een inzicht dat pas de laatste 10 jaar groeiende is. “Het was al langer bekend dat visvetzuren een positief effect hebben op de hersenen. Maar anti-inflammatoir voedsel, met veel vezels, heeft ook een direct positief effect op het microbioom in je darmen, en daarmee ook op de hersenen”, legt Brummer uit. ”Ik geef veel scholing over dit concept aan artsen, verpleegkundigen en praktijkondersteuners. Het is eigenlijk jammer dat het nog niet zo wordt opgepakt. Met de juiste voeding kunnen zoveel positieve effecten voor het lichaam én de geest worden bereikt. En het werkt ook andersom, van hersenen naar de darm. Zo kan het voor mensen met een prikkelbare darm heilzaam zijn om antidepressiva in lage doseringen te gebruiken. Dit wordt door sommige artsen al voorgeschreven, maar dat zou best vaker kunnen. Door de antidepressiva wordt de hersen-darm as positief beïnvloed, waardoor de darmen rustiger worden.’

Een kijkje in de toekomst

De studie naar depressie is maar één voorbeeld van de studies onder de hoede van Brummer. Zo is er bijvoorbeeld ook een onderzoek waarbij mensen enkele weken probiotica krijgen, waarna met een MRI-scan het effect op de hersenen bij stress wordt gemeten. “Er is zeker effect”, verklapt Brummer, “Maar ik mag er niet te veel over zeggen, want de studie is nog niet gepubliceerd. Er zit toekomstmuziek in dit terrein. Mogelijk kun je de relatie tussen de darmen en de hersenen ook inzetten bij mensen met autisme of ADHD. Daarvoor zijn al aanwijzingen, maar die zijn nog niet sterk genoeg. Wat bij de ene mens werkt, doet niks bij de andere mens. Dat moeten we gaan uitzoeken: waarom reageert de ene persoon veel sterker op voeding of probiotica dan de ander? En kunnen we in de toekomst dan een behandeling op maat bieden? Dat is ons streven.”

De positieve blik

Brummer is optimistisch: “Ik verwacht dat we de inzichten over de darm-hersen as kunnen inzetten bij het voorkomen en behandelen van chronische ziekten. Maar er is iets dat ik eigenlijk veel belangrijker vind: ik zou willen dat we veel meer aandacht gaan krijgen voor het acuut positieve effect dat voeding kan hebben op de geest. Want dat je op de lange termijn door gezond eten het risico op bijvoorbeeld hart- en vaatziekten kunt verminderen, is natuurlijk heel belangrijk. Maar somberheid of stress voel je nú. Het zou mooi zijn als steeds meer mensen beseffen dat ze daarop invloed kunnen uitoefenen door de juiste dingen te eten.”