Waarom we microben nodig hebben
Je bent nooit alleen op de wereld. Op en in jouw lichaam wemelt het namelijk van de onzichtbare kleine wezentjes, zoals bacteriën, schimmels en virussen. Dat lijkt misschien vervelend en angstwekkend, maar wees er toch maar blij mee. Want verreweg de meesten zijn goed voor je gezondheid.
Een benaming voor deze kleine wezens is micro-organismen oftewel microben. Naar schatting hebben we wel tien keer zoveel micro-organismen op ons lijf als er lichaamscellen zijn. Ze zitten op onze huid, haar, in onze mond, in de vagina en vooral: in de darmen. Met miljarden tegelijk. Alle microben samen op je lichaam vormen je microbioom. Ieder mens heeft een uniek microbioom, te vergelijken met je vingerafdruk.
Wat doet het microbioom?
Vanaf het begin van de mensheid leven we samen met ons microbioom. Wetenschappers noemen het wel “onze goede, oude vrienden” en dat is niet voor niks. Het microbioom maakt vitamine K en vetzuren, helpt bij de spijsvertering, ondersteunt het immuunsysteem, biedt bescherming tegen ziekteverwekkers. En dat is maar het topje van de ijsberg, want steeds worden nieuwe functies en invloeden van het microbioom ontdekt. Zo lijkt het ook ons lichaamsgewicht te beïnvloeden, en ja, zelfs onze geest.
Het microbioom ontstaat vanaf de eerste seconde dat je op de wereld bent, in de eerste contacten met je moeder en de wereld om je heen. Rond je kleutertijd heb je je grove blauwdruk van je eigen hoogstpersoonlijke microbioom. Daarna kun je dat nog beïnvloeden door voeding, medicijnen en je manier van leven. Een gezond microbioom bestaat uit een balans van goede en slechte bacteriën, waarbij de goede de overhand hebben.
We zijn te schoon
Een gezond microbioom moet je dus koesteren. Maar helaas: dat doen we niet. Ons microbioom heeft flink te lijden in deze moderne tijd. We douchen bijvoorbeeld veel te vaak en dat vinden onze huidbacteriën niet fijn. We eten nog maar weinig vezels, terwijl onze darmbacteriën die als voedsel gebruiken. We zijn heel hygiënisch, waardoor we niet in aanraking komen met nieuwe micro-organismen, die onderdeel kunnen zijn van ons microbioom. We gebruiken antibiotica om ziekten te bestrijden, maar daarmee bestrijden we onvermijdelijk ook ons gezonde microbioom. We hebben veel stress, wat ons immuunsysteem continu prikkelt. Uit onderzoek blijkt dat natuurvolkeren een heel gevarieerd microbioom hebben, met heel veel verschillende soorten. Terwijl de moderne mens veel minder soorten heeft. We hebben dus minder “goede oude vrienden” en dat merk je.
Gevolgen: sneller ziek
Als je niet zo gezond leeft en je hebt niet zoveel soorten in je microbioom, dan raakt het snel uit balans. Dan krijgen de slechte micro-organismen de overhand en raak je vatbaarder voor ziektes en kwalen. De wetenschap ontdekt steeds meer relaties tussen het microbioom en ziektes als allergieën, darmklachten, huidproblemen en luchtwegaandoeningen. Er zijn zelfs al aanwijzingen dat het microbioom een relatie heeft met depressie en autisme. Het zenuwstelsel in de darm staat namelijk in nauwe verbinding met onze hersenen via de darm-hersen-as. Als het microbioom in de darmen niet goed is, heeft dat effect op onze stemming en onze geest. Je herkent dat vast wel: bij stress krijg je buikpijn, van de zenuwen diarree en bij verliefdheid “vlinders in de buik”. Die wisselwerking gaat beide kanten op.
Voor sommige kwalen zijn er al medicijnen die erop gericht zijn om het microbioom te herstellen, zoals bijvoorbeeld voor vaginale infecties. Steeds vaker wordt ook gekeken naar manieren om het microbioom van gezonde mensen over te brengen naar zieke mensen. De poeptransplantatie is het beste voorbeeld. Hierbij wordt de ontlasting van gezonde mensen overgebracht naar de darmen van zieke mensen. Voor sommige terugkerende darminfecties blijkt dit veel effectiever dan antibiotica.
Afvallen door bacteriën
Er komt ook steeds meer bewijs dat de bacteriën in de darmen van invloed zijn op je lichaamsgewicht. Met name de bacterie “Akkermansia” staat in de belangstelling. Als je muizen deze bacterie geeft, krijgen ze geen overgewicht. Er wordt nu onderzocht of dit ook voor mensen geldt. Er is in elk geval verschil tussen het darmmicrobioom van mensen die te dik zijn en mensen die slank zijn. Al met al lijkt het erop dat het microbioom ook deels bepaalt welke broekmaat je hebt…
Microbendieet: eet meer bacteriën
Wat kun je zelf doen om het microbioom in optimale conditie te houden? Gezond leven, je niet ál te vaak douchen met zeep en vezelrijk eten (met veel groenten, fruit, noten en volkoren granen). Je kunt ook je voeding verrijken met gezonde micro-organismen. De wetenschapper Remco Kort stelt zelfs dat we dagelijks 10 miljard bacteriën binnen moeten krijgen met onze voeding. Hij stelt voor om de Schijf van Vijf uit te breiden tot de Schijf van Zes, met een apart vak voor producten gemaakt door bacteriën en schimmels. Voorbeelden zijn yoghurt, karnemelk, kefir, salami, schimmelkaas, kimchi, zuurkool, tempeh en miso. Ook probiotica, producten die worden verrijkt met levende bacteriën, zijn soms het overwegen waard. Kies dan voor producten die tenminste 1 miljard levende bacteriën per portie bevatten.