Van Gogh Fietsroute: over landweggetjes met Knotwilgen

In de afgelopen weken is Nederland zich klaar gaan maken voor de eerste versoepelingen. Ondanks die versoepelingen blijft het zaak om voorzichtig te zijn. Voorzichtig genieten van het mooie weer bijvoorbeeld, door een tochtje te maken in je eigen omgeving (uiteraard de maatregelen van het RIVM in acht nemend). 'Blijf zoveel mogelijk thuis' geldt nog steeds, dus tijd vrijmaken voor het controleren van de accu en de motor van je e-bike kan ook. We wensen iedereen toch nog wat fietsplezier en een natuurlijk een goede gezondheid!

Eerlijk gezegd viel het me hartstikke mee, die fietstocht door Noord-Brabant. Ik had er qua landschap en natuur niet zoveel van verwacht. Een typisch vooroordeel van een journalist uit de Randstad. Dat komt door al die berichten over megastallen en drugsafval. Maar Brabant heeft veel moois te bieden, zo bleek: bossen, heidevelden, akkers en natuurlijk de vele landweggetjes omzoomd door knotwilgen.

Wat de zonnebloemen voor Van Gogh in Zuid-Frankrijk waren, waren de knotwilgen voor hem in Brabant. Ze staan symbool voor het zware boerenleven, de kromme ruggen, de eeltige handen van de landarbeiders, de spitters en de zaaiers die hij daar vastlegde op ruim honderd schilderijen en tekeningen. Op het Brabantse platteland ontwikkelde hij een grote liefde voor dat boerenleven “dat in zoveel opzichten beter is dan het onze”, zo schreef hij aan zijn broer Theo.

                                                                  B&B Het Kosterhuisje in Nuenen.

Oom Floor

In het Vincentre, het Van Gogh­museum in Nuenen, zie ik op de stamboom van de familie Van Gogh ook het portret van oom Floor, zoals wij hem in de familie noemden. Officieel: Florentius van Gogh (1925-1999), een achterneef van Vincent van Gogh. Hij was een aangetrouwde oom van mijn vrouw. Over hem ging een mooi verhaal rond. Als kleine jongen logeerde hij weleens bij een van zijn oud-tantes en daar hingen op het zolderkamertje de wereldberoemde zonnebloemen-schilderijen gewoon aan de muur boven zijn bed. Zelfs nog in 1965, toen er in Nuenen een Van Gogh-tentoonstelling werd gehouden, kwam een nazaat van Van Gogh de schilderijen gewoon in een gehuurd bestelbusje langsbrengen. Dat kun je je toch nauwelijks voorstellen. Die zonnebloemen brachten in de jaren tachtig op een veiling al meer dan 30 miljoen dollar op! Vincent leefde in armoede, moest ­financieel  overeind gehouden worden door zijn broer Theo en heeft bij zijn leven slechts één schilderij verkocht.

Tegenwoordig is Vincent hot. Het beeld van de arme, getroebleerde kunstenaar die uiteindelijk zelfmoord pleegde, spreekt aan. Zelfs ASML, de internationale chipmachinemaker uit het Brabantse Veldhoven, heeft Van Gogh inmiddels ontdekt als ‘Brabander, rebel en vernieuwer’. Het bedrijf gaat de uitbreiding van het Vincentre financieren en maakt zo ook reclame voor Brabant als innovatieregio.

                                    Ferry Mingelen ontdekt familie in de Van Gogh-stamboom.

Broederliefde

Innovatie heeft Zundert, waar mijn fietstocht begint, nog niet bereikt. In dit vriendelijke dorp wordt Vincent op 30 maart 1853 geboren als zoon in een domineesgezin met vijf jongere broers en zussen. Met zijn broer Theo krijgt Vincent een bijzondere relatie. Ze schrijven elkaar honderden brieven en Theo steunt hem met geld en wijze raad. In Zundert zijn de twee broers vereeuwigd in een beeld van Ossip Zadkine: Broederliefde.

Eigenlijk was Vincent niet de oudste. Precies een jaar eerder, op precies dezelfde dag, 30 maart 1852, wordt de eerste Vincent Willem van Gogh geboren, maar hij bleek levenloos. Ik loop langs zijn grafsteen bij het Nederlands-hervormde kerkje van Zundert, waar Vincents vader predikte. Iedere zondag loopt Vincent langs die grafsteen. Wat zou dat met een kind hebben gedaan?

Hij was in ieder geval geen gemakkelijk kind. Hij spijbelt veel en zwerft in zijn eentje door de bossen en de hei rond het dorp. Na zijn studie theologie wordt hij lekenprediker in de arme Belgische mijnstreek Borinage. Maar niet voor lang. Na zes maanden wordt hij ontslagen, want hij heeft niet ‘de gave van het woord’, en besluit hij in 1881 kunstenaar te worden. Zijn eerste atelier is in Etten, bij zijn ouders thuis, waar hij Weg met knotwilgen schildert. Dat weggetje is verdwenen, maar knotwilgen zie ik nog veel langs de fietsroute, afgewisseld met beuken- en eikenlanen. Veel bossen en heidevelden uit Vincents tijd zijn nu opgeslokt door landbouwgrond: mais, asperges, aardappelen.

Geroddel

Nuenen is het eind van mijn fietstocht. Het is ook de laatste plaats waar Van Gogh woont voordat hij definitief naar Frankrijk vertrekt. Hier schildert hij in 1885 zijn tot dan toe grootste werk: De aardappeleters, zijn meesterproef. De grove gezichten en knokige werkhanden moeten de realiteit van het harde boerenleven uitbeelden. Wekenlang maakt hij voorstudies in de donkere woning van de boerenfamilie De Groot in Nuenen. De aanwezigheid van deze artiest van protestantse afkomst leidt tot geroddel in de katholieke gemeenschap. Dochter Sien de Groot is zwanger en omdat Vincent daarvan (ten onrechte) wordt verdacht, verbiedt de pastoor de boeren nog langer voor hem te poseren.

                                                       De aardappeleters in Nuenen.

Het beroemde schilderij hangt nu in het Van Gogh Museum in Amsterdam, maar in Nuenen kun je ook niet om De aardappeleters heen. Voor hongerige fietsers is daar Cafetaria De Aardappeleters met aardappelsoep en aardappelcake, en in het parkje stuit ik op een levensgrote bronzen beeldengroep van De aardappeleters. De plaatsing daarvan in 2015 leidde tot een ware beeldenstorm, die zelfs door de rechter moest worden beslist. De tegenstanders zagen de komst van grote aantallen toeristen niet zitten. Inmiddels is de storm geluwd en komen de toeristen zelfs uit China.

Nieuwe technologie

De moderne tijd is niet tegen te houden. ’s Avonds, als het donker is, rij ik naar het Van Gogh-Roosegaarde Fietspad, een innovatief project met nieuwe technologie van de kunstenaar Daan Roosegaarde. Het is een bijzondere ervaring als onder mijn fietsbanden duizenden fonkelende steentjes oplichten. Zij verbeelden het beroemde doek De sterrennacht, dat Vincent in 1889 in de Provence schilderde. Hier, even buiten Eindhoven, komt alles van Vincent bijeen. Brabant, Zuid-Frankrijk, licht en innovatie.

Van Gogh Fietsroute praktisch

De vernieuwde Van Gogh Fietsroute is 435 kilometer lang. Hij voert langs alle 39 Van Gogh-monumenten in Brabant. De route wordt met bordjes aangegeven en is ook middels het fietsknooppuntensysteem te ­rijden. Meer informatie vind je op www.visitbrabant.com en www.vangoghbrabant.com.