Teun Toebes wint Gouden Kalf

Toen Teun Toebes 21 jaar oud was, koos hij ervoor om als verpleegkundige in opleiding in een verpleeghuis te gaan wonen. Niet als verzorger maar als buurman van Ad, Tineke, Muriëlle en alle andere – vooral dementerende – bewoners op de afdeling. Hem viel op dat de bescherming van de veiligheid van de bewoners ten koste ging van de dingen die het leven leuk maken. Zelf koken is bijvoorbeeld niet meer mogelijk, omdat mensen zich kunnen bezeren. Maar daarmee verlies je ook veel plezier in je leven. Kan dat niet beter? Nu is Toebes 24 en reisde hij drie jaar lang de wereld over om in andere landen te kijken hoe de omgang met dementie dáár geregeld is. Hij maakte er samen met filmmaker Jonathan de Jonge de documentaire 'Human forever' over. 

Moldavië

In Moldavië, een van de armste landen van Europa, heb je het behoorlijk zwaar als oudere met dementie, als er geen familieleden zijn die voor je zorgen. En dat komt vaak voor, omdat jongeren uit het land wegtrekken op zoek naar werk en een beter leven. Vanuit de staat is er niets geregeld en het is meneer pastoor die broden rondbrengt en een oogje in het zeil bij ouderen die hun bed nauwelijks nog uit komen. In de stad zijn ze misschien iets beter af: ouderen met dementie worden opgenomen in een psychiatrische inrichting tussen de patiënten met andere hersenaandoeningen. We zien Toebes dansen met de bewoners, die helaas wel achter tralies wonen.

Denemarken en België

In een paar landen vindt Toebes voorbeelden die hem inspireren. Het zijn voorbeelden die ook in die landen de uitzondering op de regel vormen. In Denemarken is dat Dagmarsminde, een instelling waar het gewone leven  zoveel mogelijk wordt nagebootst. Met huisdieren en wandelingen in de natuur. Er zijn geen hekken, er gaan geen deuren op slot. De bewoners kijken helder uit hun ogen. Eén dochter vertelt, hoe haar vader ‘de lichtjes in zijn ogen hier weer terugkreeg’. Ook in België vindt Toebes zo’n plek: Huis Perrekes. Een huis met veel hout, licht, mooie materialen. Bewoners vormen met elkaar een hecht huishouden vanuit de gedachte dat iemand met dementie nog altijd een eigen, unieke persoon is. Bij iedere bewoner wordt gekeken wat hij of zij nodig heeft om zich goed te voelen. Naar buiten gaan? In pyjama rondlopen? De sfeer is ontspannen. Bewoners koken zelf, doen de afwas, er speelt iemand piano. Nabijheid, daar gaat het om, in Perrekes. “En als er nabijheid is, is fixeren niet nodig.”

Zuid-Korea

Zuid-Korea is één van de meest vergrijsde landen ter wereld. De strategie van de staat is preventie, want dementie is deels te voorkomen, zo blijkt uit onderzoek.  De beroemde Lancet commissie wees erop in hun rapport: dementie is voor 40 procent te verklaren door twaalf factoren, die te beïnvloeden zijn. De Koreaanse staat koos voor het ‘Finger model’ bestaande uit een set van vijf leefstijlregels die lijken op de Lancet-adviezen: bewegen, gezond eten, je brein actief houden, sociaal actief zijn en hart-, vaatrisico’s onder controle houden. Alle 60-plussers krijgen een oproep van de overheid om zich te laten checken. Mensen die een verhoogd risico lopen, krijgen een programma aangeboden van dit Finger model, en gaan aan de slag met een gezondere leefstijl.

Zuid-Afrika

In Zuid-Afrika interviewt Toebes een dochter die bij haar vader is ingetrokken om voor hem te zorgen. Haar broers en zussen maken dit financieel mogelijk. Ze oogt ontspannen, net als haar vader: “Ik ben de gelukkige, want ik mag voor mijn vader zorgen.” In de townships waar het leven zwaar is, zorgt een dochter op leeftijd, voor haar oude moeder. Daar zit een rauw randje aan. Ouderen die dementeren en in zichzelf praten, worden door jongeren als heks gezien en in vuur geduwd. De dochter waakt over haar moeder. In angst.

Nederland

Eén van de meest spraakmakende voorbeelden in Nederland is De Hogewey in Weesp waar ouderen met dementie in een klein dorp wonen met straten, pleinen, steegjes en een park. Ze wonen in leefstijlpaviljoens, drinken met hun familieleden koffie op een terras of in het café, gaan uit eten of naar de hobbyclub. Binnen de muren van het dorp, lopen ze vrijelijk rond. De Hogewey komt niet voor in de documentaire, wel gingen de filmmakers naar zorgboerderij Grootenhout waar bewoners zich vrijelijk bewegen op de boerderij en in de omringende natuur en waar fixeren geen optie is. Alerte ouderen met dementie staan de ramen te wassen, en lopen de trap af. Traplopen? Met dementie?

Sprankel in de ogen

Regelmatig vraagt Toebes zich in de film af, waarom wij in Nederland in de reguliere verpleeghuizen het niet voor elkaar krijgen om die sprankel in de ogen van mensen te houden.
De oplossing om 'onrust' tegen te gaan  (ook wel probleemgedrag of onbegrepen gedrag genoemd), zit vaak in rustgevende medicijnen, zoals haloperidol. Nadeel daarvan is dat mensen er suf van worden en inderdaad de sprankel in de ogen kwijtraken. Waarom zijn veiligheid en strikte regels belangrijker dan levenslust? Dat vragen de filmmakers zich hardop af. Toebes: “Voor misdadigers in de gevangenis is er een verplichting van minimaal één uur per dag luchten. Daar zou menig verpleeghuisbewoner een moord voor doen.” Het hoeft geen extra  geld te kosten, betuigt Toebes. Het gaat om een andere manier van denken over mensen met dementie, voor ons als maatschappij.

Waar de film te zien is wordt bekend gemaakt via www.human-forever.com.