Uit elkaar, wat nu?

‘De grijze scheiding’ wordt het ook wel genoemd: stellen die na hun 50ste uit elkaar gaan. Hoewel het totale aantal scheidingen in Nederland de laatste decennia stabiel tussen de 30.000 en 35.000 per jaar schommelt, blijken steeds meer stellen op latere leeftijd te scheiden. In 1991 was de kans dat je als gehuwde zestiger ging scheiden 2,4 procent, in 2017 was dit opgelopen naar 4,9 procent. 

Wat is er aan de hand? Waarom ouderen ­vaker scheiden, heeft meerdere oorzaken. Mensen trouwen bijvoorbeeld op steeds latere leeftijd. Als de rek er na twintig jaar huwelijk uit is en je stapte pas op je 30ste in het huwelijksbootje, ben je al snel van middelbare leeftijd als de verbintenis eindigt. 

Een andere echtscheidingsfactor is dat de ­levensverwachting van Nederlanders toeneemt en ouderen gemiddeld langer leven, zonder lichamelijke beperkingen. Een man wordt nu gemiddeld 80,1, een vrouw 83,3 jaar oud. “Als je een fitte vijftiger bent, kun je jezelf de vraag stellen of je de rest van je leven nog zo wilt aanmodderen of dat je een einde maakt aan je relatie die niet lekker loopt”, aldus relatietherapeut Jean-Pierre van de Ven. “Vroeger was het huwelijk de standaard. Je bleef bij elkaar tot de dood je scheidde. Nu is seriële monogamie gewoon. Dit betekent dat je in je leven meerdere relaties na elkaar kunt hebben.” 

De toenemende leeftijd van mensen speelt volgens Van de Ven ook een andere rol bij echtscheiding. “Hoe ouder mensen samen worden, hoe meer ze met elkaars ziektes te maken krijgen. Van ziekte is bekend dat het een behoorlijke druk legt op relaties. Kun je de hobbels die je in de herfst en winter van je leven tegenkomt samen aan? Dat vragen mensen zich soms af.”

Leeg nest: bom onder huwelijk 

Matthijs Kalmijn is hoogleraar sociologie en ­demografie aan de Universiteit van Amsterdam. “Vrouwen zijn zelfstandiger geworden, ver­dienen hun eigen geld en kunnen financieel ­beter op eigen benen staan. Daardoor durven ze eerder de stap te nemen om bij hun partner weg te gaan”, zegt hij. De hoogleraar noemt ook het lege-nestsyndroom als bom onder menig lang huwelijk. “Als de ­kinderen uit huis gaan, zijn mensen opeens met z’n tweeën. De afleiding van het gezin is weg, waardoor pijnlijk duidelijk kan worden dat een relatie niet zo goed is. Uit onderzoek blijkt dat als kinderen in de buurt blijven wonen en nog veel over de vloer komen, het echtscheidings­risico lager is. Er is afleiding en echtelieden ­kunnen hun oude rol als betrokken ouder ­blijven uitvoeren. Het blijft oud en vertrouwd. Als kinderen ver weg gaan wonen en de situatie écht verandert, is het veel moeilijker voor ze.”

Er zijn ook stellen die hun echtscheiding ­uitstellen totdat de kinderen de deur uit zijn. Of ze houden het zo lang vol omdat ze het moeilijk vinden om de knoop door te hakken. Pensionering is een andere factor. “Als mensen ­stoppen met werken, komen ze in een heel andere ­levensfase”, aldus Matthijs Kalmijn. “Dat geeft soms stress, daar moet je relatie maar net tegen bestand zijn. Bovendien zitten partners opeens op elkaars lip; ook dat kan lastig zijn. Het komt ook voor dat één van de twee al gestopt is met werken en de ander nog niet. Als mensen in twee zulke verschillende werelden leven, ­kunnen ze elkaar verliezen. Zeker als degene die is gestopt met werken voortdurend aan de ander trekt om meer thuis te zijn. Dat zorgt voor irritatie, die tot echtscheiding kan leiden.”

50-plus-zorgen

“Scheiden is op alle leeftijden een pijnlijke en alles overhoopgooiende ervaring”, schrijft Wills Langedijk in het boek De betere grijze scheiding. Zij is mediator, systeemtherapeut en relatietherapeut.

“Zorgen over geld, de kinderen, eenzaamheid en nog zoveel meer zijn onvermijdelijk en maken dat het niet altijd meevalt. Als je gaat scheiden als je 50-plus bent, komen daar nog andere zorgen bij dan wanneer je bijvoorbeeld 30 bent”, zegt Langedijk. “Zoals beginnende gezondheidsproblemen, de relatie met je volwassen kinderen of je kleinkinderen, voor het eerst van je leven alleen wonen, verstoorde pensioenvooruitzichten of bejaarde ouders die zorg nodig hebben.”

Bij ouderen die scheiden, ligt eenzaamheid op de loer. Het sociale netwerk dat zij al tientallen jaren met hun partner hadden, valt uiteen. Zeker als ze niet meer werken en daardoor minder contact met anderen hebben, is vereenzaming een risico. Volgens Matthijs Kalmijn is dit risico voor vrouwen groter dan voor mannen. “Er zijn meer oudere vrouwen dan mannen. Mannen liggen daardoor goed op de relatiemarkt, waardoor ze sneller een nieuwe partner vinden. Daarnaast is het maatschappelijk veel meer geaccepteerd dat mannen een jongere partner kiezen.”

Verlies van herinneringen 

“Scheiden is een groot verlies”, aldus Wills Langedijk. “Je partner verliezen door overlijden staat op één in het lijstje levensgebeurtenissen, een scheiding daar net onder. Je raakt niet alleen je partner kwijt, maar ook het ‘intacte gezin’. Het is het verlies van de illusie van de levenslange liefde, van eigenwaarde, vaak ook van sociaal netwerk, vrienden, inkomen of geld en het verlies van een gedroomde toekomst met kinderen en kleinkinderen. Je hebt zoveel herinneringen samen, die opeens een andere kleur krijgen. Die van ‘toen was het nog goed’, bijvoorbeeld. Daarnaast zijn de dagelijkse vanzelfsprekendheden er opeens niet meer. Zeker als je heel lang samen bent geweest, kan dat heftig zijn.”

Eindelijk vrij 

De andere kant is dat scheiden ook een ­bevrijding kan zijn. Eindelijk je eigen leven ­leiden. Helemaal je handen vrij hebben, want de kinderen zijn de deur uit. Hoe kom je zover? 

“Door het leven weer op te pakken. Maak nieuwe vrienden, zoek een hobby, ga daten, doe wat je gelukkig maakt”, zegt relatietherapeut Jean-Pierre van de Ven. “Daarbij helpt het erg als het contact met je ex goed is. Of op z’n minst redelijk. Het is belangrijk dat je er beiden naar streeft om de ander netjes achter te laten en op goede toon te blijven communiceren. Dat scheelt niet alleen veel bitterheid; zeker als er kinderen en kleinkinderen zijn is dat van ­belang. Ook al zijn zij volwassen, zij willen geen vechtende ouders of partij moeten kiezen.”

Verdriet samen verwerken 

Klinkt goed, maar hoe krijg je dat voor elkaar? 

Door de rouw van de scheiding goed te ­verwerken, sámen met je ex, aldus relatie- en rouwtherapeut Tineke Rodenburg. “Neem de tijd om met elkaar een reconstructie te maken van je huwelijk. Wanneer begon het te schuiven? Zoek dat samen uit. Pas als je begrijpt wat er is misgegaan, elkaar erkenning geeft voor de pijn die je elkaar hebt aangedaan en hebt vergeven, kun je verder.” Dit is onderdeel van de SCHIP-methode, die Tineke samen met Leoniek van der Maarel ontwikkelde en beschreef in het boek Vechten voor je scheiding, schipbreuk geslaagd. SCHIP staat voor: Samenkomen, Conflict & ­verliesverheldering, Helpend horen, Integratie en Partners. “Mensen die het lukt om de angel eruit te halen en weer goed met elkaar door een deur te kunnen, torsen de last van het verleden niet meer met zich mee. Dat is belangrijk, want zeker als je ouders en grootouders bent, kom je elkaar steeds tegen. Als je het puin van de ­emotionele aardbeving – die een echtscheiding is – hebt opgeruimd, is de spanning tussen jullie ook verdwenen. Je kunt naar je eigen toekomst kijken en met een schone lei aan een nieuwe relatie beginnen. Zónder schuldgevoel, wrok of verdriet. Zo kun je als je gescheiden bent nog een lang en gelukkig leven leiden.”

Oplopende cijfers

In 2017 gingen ruim 16.000 mensen in de leeftijd van 50 tot 60 jaar uit elkaar. In 2000 waren dat er 8700. Een dergelijke stijging is ook zichtbaar bij de 60- tot 70-jarigen. Van hen gingen er in 2017 ruim 3700 scheiden, terwijl dat er twaalf jaar eerder zo’n 2000 waren.