13 vragen over het prikkelbare darm syndroom

1. Wat is het prikkelbare darm syndroom (PDS)?

Bij het prikkelbare darm syndroom is er sprake van overgevoeligheid en verstoorde bewegingen van de darmen. Vroeger werd PDS spastische dikke darm of spastisch colon genoemd. In het Engels heet de aandoening Irritable Bowel Syndrome (IBS). Klachten zijn buikpijn, diarree, obstipatie, een opgezette buik of winderigheid door gasvorming. PDS-klachten kunnen bij sommige mensen zo heftig zijn dat ze voortdurend in de buurt van een toilet moeten zijn. Soms komen mensen erdoor in een sociaal isolement of verliezen ze hun baan.

2. Wat is de oorzaak?

Helemaal duidelijk is dat (nog) niet. Waarschijnlijk spelen meerdere factoren een rol. Zo kan het zenuwnetwerk tussen de hersenen en de darmen ontregeld zijn, waardoor de darmen van mensen met PDS gevoeliger zijn. Signalen van de darmen naar de hersenen, en andersom, worden bij hen extra versterkt doorgegeven. Daardoor ervaren zij normale prikkels eerder als pijnlijk.

Verder hebben sommige mensen meer receptoren in de zenuwen van de darmwand. Bij 50 tot 60 procent van de mensen met PDS zijn de darmen extra gevoelig voor uitrekking, zo bleek uit onderzoek waarbij een opblaasbaar ballonnetje in de darm werd gebracht. Zij hebben daardoor eerder buikpijn als er voedsel door de darmen gaat.

In 30 tot 40 procent van de gevallen beginnen de eerste PDS-klachten na een darminfectie (voedselvergiftiging). Het afweersysteem in de darmen blijft dan daarna te sterk reageren. Verder kan PDS beginnen na antibioticagebruik. Daardoor leggen namelijk niet alleen de slechte bacteriën het loodje, maar ook de goede, waardoor de darmmicrobiota (de micro-organismes in het maag-darmkanaal), langdurig verstoord kan raken. Dat leidt tot spijsverteringsproblemen en meer PDS-klachten.

PDS-klachten kunnen ook beginnen na een heftige gebeurtenis, zoals een operatie, het overlijden van de partner, of na seksueel misbruik. Bij iemand die veel stress ervaart of depressief is, is het centrale zenuwstelsel gevoeliger voor prikkels, waardoor ze eerder als hinderlijk worden ervaren. Mensen met een genetische aanleg voor ­depressie, angst- of paniekstoornissen hebben daarom vaker last van PDS.

3. Hoe wordt PDS vastgesteld?

De diagnose volgt als mensen minimaal drie maanden buikpijn hebben met diarree en/of verstopping. Een arts zal eerst kijken of deze klachten niet veroorzaakt worden door een andere darmziekte, zoals darmparasieten, coeliakie (glutenintolerantie), een darmtumor of een chronische darmontsteking zoals de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa. Dat gebeurt met ontlastingsonderzoek, bloedonderzoek en soms een coloscopie: een darmonderzoek waarbij een cameraatje aan een slang door de darmen geleid wordt en het slijmvlies kan worden beoordeeld.

4. Hoeveel mensen lijden aan PDS?

Zo’n 10 tot 15 procent van de Nederlanders heeft gevoelige darmen en zo’n 5 tot 8 procent voldoet aan de criteria voor PDS. Dat zijn ongeveer één miljoen Nederlanders, waarvan er zo’n 360.000 ernstige klachten hebben. Van de PDS-patiënten is 75 procent vrouw.

5. Op welke leeftijd beginnen de klachten?

Die kunnen al voorkomen bij kinderen, maar doorgaans ontstaan ze tussen de 20 en 55 jaar. Dit zijn ook de drukste jaren qua werk en gezin, dus stress speelt hierbij vermoedelijk een rol. Mensen kunnen echter ook pas op latere leeftijd last krijgen van PDS, bijvoorbeeld na een darminfectie of antibioticagebruik. Omdat ouderen toch al vaker darmklachten hebben, denken artsen bij hen vaak niet aan PDS.

6. Hoe ziet de behandeling eruit?

Omdat PDS verschillende oorzaken kan hebben, is de behandeling maatwerk. Die kan bestaan uit symptoombestrijdende middelen zoals pijnstillers, krampwerende middelen, laxeer of antidiarreemiddelen. Ook vezeldrankjes en probiotica, het weglaten van bepaalde voeding en een dieet kunnen helpen. Datzelfde geldt voor ontspanningstherapieën zoals mindfulness of hypnotherapie. Sommige mensen krijgen antidepressiva die ingrijpen op de serotonine-huishouding. Serotonine vermindert de gevoeligheid van de darmen. Verder krijgen mensen leefstijladvies, zoals voldoende drinken en stoppen met roken, want roken prikkelt de darmen. Ook regelmatig bewegen is belangrijk. Het zorgt niet alleen voor een goede darmbeweging maar ontspant ook.

7. Kan PDS overgaan?

Nee, het is meestal een chronische aandoening. Periodes met meer en minder last kunnen elkaar afwisselen.

8. Zitten de klachten ‘tussen de oren’?

Nee, dat werd vroeger wel vaak gedacht, maar het gaat om reële klachten. Wel kunnen psychische factoren en stress die verergeren.

9. Welke rol speelt voeding?

Zo’n 90 procent van de PDS-patiënten ziet zelf een verband tussen de klachten en voeding. Vooral vetten en suikers: met name fructose (fruitsuiker), sucrose (biet- en rietsuiker) en lactose (natuurlijke melksuiker) kunnen problemen geven. Dit komt door gasvorming. Ongeveer 40 procent van de PDS-patiënten ervaart meer klachten na het drinken van melk. Zij kunnen melk wel enigszins verteren, maar krijgen klachten bij grotere hoeveelheden.

10. Welk dieet helpt bij PDS?

Dat verschilt per persoon. Bij een deel van de patiënten kan een FODMAP-beperkt dieet de klachten halveren, zo blijkt uit onderzoek. Hierbij eet je minder FODMAP-rijke voedingsmiddelen zoals uien, appel, koolsoorten, peulvruchten en tarwe. FODMAP staat voor: fermenteerbare oligo-, di- en monosaccharide en polyolen. Dit is een groep koolhydraten die bij sommige mensen slecht of niet opgenomen worden in de dunne darm en daardoor (deels) onverteerd in de dikke darm terechtkomen. Daar worden ze afgebroken en dat veroorzaakt gasvorming. Ook kunnen deze koolhydraten vocht aantrekken in de darm waardoor die opzwelt. Gevolg: een opgeblazen buik en pijn.
 
Een FODMAP-beperkt dieet kun je het best volgen met behulp van een diëtist; het duurt maanden en is ook erg ingrijpend. Het kan daarom lonen eerst zelf een dieet te proberen met (veel) minder ­suikers en vetten en geen melkproducten. Dat heeft vaak ook goede resultaten.

11. Is er een medicijn tegen PDS?

Ja, vanaf september 2015 wordt in Nederland linaclotide vergoed door de zorgverzekeraars. Het is het eerste medicijn dat speciaal geregistreerd is voor mensen met PDS en obstipatie. Linaclotide laat de darmen meer vocht uitscheiden. Enkele duizenden patiënten komen voor vergoeding in aanmerking. Zij moeten dan wel minimaal een jaar onder behandeling zijn bij een MDL-arts en alle alternatieven tegen obstipatie hebben geprobeerd. Een ander geneesmiddel voor PDS is mebeverine tegen darmkrampen. Beide medicijnen kunnen bijwerkingen hebben zoals duizeligheid. Bij linaclotide is de meest voorkomende bijwerking diarree.

12. Helpt pepermuntolie?

Bij een groot deel van de PDS-patiënten wel. Deze olie bevat namelijk mentholachtige stoffen die de gevoeligheid voor pijnprikkels in de darmen kunnen verminderen. Wel zijn capsules nodig met een coating die beschermt tegen maagsap. Er zijn nu capsules ontwikkeld waardoor de pepermuntolie pas in de dikke darm vrijkomt. In een pilotonderzoek van het Maastricht UMC+ was de werking ervan zeer veelbelovend.

13. Helpen andere huis- of zelfzorgmiddelen?

Pruimen of het ook zonder recept verkrijgbare magnesium­oxide kunnen obstipatie verminderen. Ook gebroken lijnzaad of havermout kan de stoelgang verbeteren. Sommige PDS-patiënten hebben baat bij psylliumvezels, venkelcapsules of kruidenmiddelen.

Met dank aan: Ad Masclee, hoogleraar maagdarmleverziekten in het UMC Maastricht en voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen (NVMDL); en Gonneke Nakazawa-Arts, bestuurslid Prikkelbare Darm Syndroom Belangenvereniging (PDSB).
 

Ben Witteman is maag-darm-leverarts en gespecialiseerd in het prikkelbare darmsyndroom. Hij vertelt in onderstaande podcast wat je zélf kunt doen aan een prikkelbare darm, bijvoorbeeld door anders te eten.